فرهنگ عشایری، رو به زوال است

نمایشگاهی از عكس های ثریا درم بخش با موضوع ایل قشقایی در گالری نشر ثالث برپا شده است. از پله های گالری نشر ثالث كه بالا می روی با تصاویری از عشایر قشقایی رو به رو می شوی كه با «گُمپل»، ریشه هایی كه برای تزیین در حاشیه چادر خیمه ها استفاده می شود تزیین شده اند؛ عكس هایی از زندگی، آداب و رسوم و هنرهای دستی ایل قشقایی. عكاس این عكس های موزه ای، بیش از ۶ ماه در كنار ایل قشقایی زندگی كرده تا توانسته است با بخشی از آداب و رسوم زندگی عشایر آشنا شود. ایل قشقایی یكی از ۱۰ قوم ایرانی است كه هنوز سنت كوچ نشینی خود را ادامه می دهند. آنان نیمی از سال را در دل طبیعت و نیمی دیگر را در ساختمان های آجری می گذرانند. از دیگر اقوام ایرانی می توان به شاهسون ها، بختیاری ها، خمسه ها، افشارها، كردهای خراسان، عرب های خوزستان، بلوچ ها، تركمن ها و لرها اشاره كرد. درم بخش درباره دلیل عكاسی از ایل قشقایی می گوید: «عشایر مختلف ایران، در حال حاضر در حال انقراض هستند. درست مانند سرخپوست ها كه كم كم جذب شهرنشینی شدند و بسیاری از آداب و رسوم و فرهنگ غنی پشت سرشان را فراموش كردند. من با هدف ضبط این آداب و رسوم و فرهنگ، هم به سنت های قدیمی آنها رجوع كردم و در واقع عكس هایی موزه ای گرفته ام.» او این عكس ها را در حین فیلم براری مستند «بونكو» به نویسندگی و كارگردانی همسرش «كیومرث درم بخش» گرفته است. به گفته درم بخش كوچك ترین جزء جامعه عشیره ای، «بونكو» است. بونكو به معنای خانواده است. هر ۱۰ بونكو یك تیره، هر ۱۰ تیره یك طایفه و هر ۱۰ طایفه یك ایل را شامل می شود.
این هنرمند عكاس درباره نحوه زندگی آنان می گوید: «نقش زنان در زندگی عشایر به ویژه قشقایی ها بسیار پررنگ است و تقریبا تمام بار زندگی بر دوش آنهاست.» او ایران را موزاییكی از اتحاد اقوام می داند و درباره نقش عشایر در پاسداری از مرزها در طول تاریخ می گوید: «عشایر مردمان دلیری هستند كه تاریخ، ثابت كرده است كه هرگاه به وجود آنها نیاز باشد، در كمال شجاعت از مرزهای كشورشان دفاع می كنند و باعث انسجام وحدت ملی می شوند و باید فرهنگ آنها را با در اختیار گذاشتن امكانات برایشان حفظ كرد تا ریشه های ما از بین نروند.» او در عكسی، تك درختی را مركز قرار داده كه اطراف آن راه های خاكی بسیاری وجود دارد و می گوید: «عشایر مانند درختی هستند كه چون ۳۰ درصد گوشت كشور را تامین می كنند، می توان گفت كه ایران را تغذیه می كنند و اغلب راه های حیات به آنها ختم می شود.» قشقایی ها به چادر مدرسه «آق چادر» گویند. تنها چادر سفیدی كه با گلدوزی های زیبا تزیین می شود چادر مدرسه است كه فضای روحانی و معنوی را در بین دانش آموزان ایجاد می كند.
درم بخش در این باره توضیح می دهد: «مدرسه نزد عشایر دارای تقدس و پاكی ویژه ای بوده است؛ چرا كه نمادی از عقل، شعور و خرد است. به همین دلیل آنان از دیرباز، مدرسه را بر بلندترین تپه ای كه در منطقه وجود دارد برپا می كنند.» وی همچنین از چیدن ۳ سنگ به نام كهله حضرت عباس روی هم می گوید كه هنوز بین عشایر رایج است و زمانی از آن استفاده می كنند كه بخواهند كسی را قسم دهند. درم بخش در این باره می گوید: «از كهله زیاد استفاده می كنند. برای نمونه وقتی وسایلشان را برای كوچ جمع می كنند و در گوشه ای قرار می دهند، اطراف آن به تناوب ۳ سنگ روی هم چیده شده می گذارند. این نشانه حفاظت از آن وسایل است و هیچ كس به خود اجازه نمی دهد به آن وسایل دست درازی كند.» دختر بچه ای كه خروسی را در آغوش گرفته، موضوع عكس دیگری است كه این هنرمند عكاس درباره آن می گوید: «در ایل قشقایی وقتی دختر بچه ای بالغ می شود باید چشم خروسی را با سرمه سیاه كند. آنان معتقد بودند این كار بخت دخترك را زودتر می گشاید.» لباس های عشایر در گذشته رنگ های روشن و شاد داشته است، اما اكنون تمایل به پوشیدن لباس هایی با رنگ های تیره در بین آنان قوت گرفته است. كار اصلی آنان دامداری و قالی بافی است. او درباره هنر قالی بافی این مردمان می گوید: «به عقیده عشایر قالی بافتن یعنی بافتن باغ و گل و سبزه. آنها می گویند باغ را زیر پای خود قرار می دهیم و هر وقت قصد كوچ كردن داشتیم آن را روی دوشمان می گذاریم و با خود می بریم.» درم بخش علاقه زیادی به كنكاش در زندگی عشایر دارد و امیدوار است روزی با آداب و رسوم تمام قوم های ایرانی آشنا شود و می افزاید: «قوم شناسی مرا به ایرانی بودنم نزدیك تر می كند و این بسیار لذت بخش است!»

ثریا درم بخش، عكاس

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران