چرا مخاطبان به رسانه‌ها بی‌اعتماد شده‌اند؟

جذب ‌اعتماد مخاطبان جزو دغدغه‌های اصلی رسانه‌ها به شمار می‌رود؛ به عقیده‌ی کارشناسان بی‌اعتمادی مخاطب به رسانه به دلایلی مانند رانت‌خواری رسانه‌ها، ذکر نکردن منابع خبر، نداشتن تخصص‌گرایی و بی‌توجهی به نیازهای مخاطبان به وجود آمده است و در میان مخاطبان تمام کشورها وجود دارد؛ اما این بی‌اعتمادی در کشورهای جهان سوم، ‌به دلیل شرایط تاریخی، بیش‌تر و ریشه‌یی‌تر به نظر می‌رسد و حقایق موجود مؤید وجود این بی‌اعتمادی است.
عملکرد خبری نادرست و ارایه‌ی اطلاعات و اخبار اشتباه به مخاطب به گفته‌ی کارشناسان به بی‌اعتمادی او نسبت به رسانه منجر می‌شود،‌ حتی اگر این اقدام از سوی رسانه‌های‌ معتبری مانند BBC، یورونیوز و سایر شبکه‌های اروپایی و آمریکایی صورت گرفته باشد؛ اما نبود امکان فعالیت مستقل برای روزنامه‌نگاران و استفاده از رانت،‌ به دلیل ساختار اقتصادی توسعه‌نیافته، باعث شده است که این بی‌اعتمادی به رسانه‌ در کشورهای جهان سوم بیش‌تر خودنمایی کند.
محمدعلی الستی - مدرس ارتباطات - در این باره معتقد است: ناامنی شغلی برای روزنامه‌نگار و تهدید به لغو امتیاز و تعطیلی برای روزنامه، از موانع مهم استقلال روزنامه‌نگاران در کشورهای جهان سوم است و در این شرایط روزنامه‌نگاران به دلیل نداشتن امکان فعالیت مستقل‌، کمتر می‌توانند اخبار را با صحت و دقت بالا منتشر کنند.
الستی همچنین معتقد است: در اینگونه کشورها منابع اخبار به خاطر نبود امنیت لازم، هویتشان را فاش نمی‌کنند و همین هویت پنهان از اعتبار اخبار می‌کاهد.
رعایت کامل اصل بی‌طرفی در انتشار اخبار و اطلاعات که یکی از عوامل جذب مخاطب به شمار می‌رود، به عقیده‌ی برخی تحلیلگران در کشورهای جهان سوم رعایت نمی‌شود، چراکه در این کشورها بیش‌تر مطبوعات، ‌توسط افرادی با گرایش‌های سیاسی خاص اداره می‌شوند و معمولا مشکلات و مسائل مردم کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد و مطبوعات اغلب به جای انتشار دغدغه‌های افکار عمومی ‌به دنبال کارکرد حزبی‌شان هستند.
میانگین سطح سواد مخاطبان که از عوامل تعیین کننده و تاثیر‌گذار در زمینه‌ی جلب اعتماد مخاطب است، در کشورهای جهان سوم کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ در این کشورها گرچه شاید بیش‌تر مردم با سواد باشند؛ اما آمارها و مطالعات نشان می‌دهند که اکثر این افراد اهل مطالعه، جست‌وجو، کنکاش،‌ تحقیق و ارایه‌ی نظر نیستند و به بیان دیگر اکثر باسودان این کشورها سواد رسانه‌یی ندارند.
سرعت انتشار اخبار یکی از عوامل جلب اعتماد مخاطب است
محمدحسن اسدی طاری - عضو هیات علمی ‌دانشگاه - در این باره می‌گوید: ساختار گزینش اخبار کشورهای جهان سوم تا حد زیادی به خبرگزاری‌های بزرگ و امپریالیسم خبری وابسته است، بنابراین میزان تولید اخبار این کشورها کم و سرعت انتشار هم پایین است.
به گفته‌ی او با توجه به اینکه اگر مردم نتوانند اخبار مورد نیازشان را در رسانه‌های داخلی پیدا کنند، اعتمادشان را به رسانه‌ها از دست خواهند داد، بی‌اعتمادی به رسانه در کشورهای جهان سوم قابل درک است.
مطالعات نشان می‌دهند که بی‌اعتمادی به رسانه، در میان هر دو قشر عامه و نخبه‌ی کشورهای جهان سوم وجود دارد؛ اما این بی‌اعتمادی در میان نخبگان به دلیل فقدان شرایط کار مساعد روزنامه‌نگار‌ی در این کشورها و در نتیجه مناسب نبودن کیفیت تولید اخبار و اطلاعات و همچنین توانایی آن‌ها در تحلیل اخبار و اطلاعات، بیشتر خود نمایی می‌کند.
از سوی دیگر مخاطب‌محور نبودن رسانه‌ها و رویکرد حزبی آن‌ها که به نشر اخبار جهت‌دار می انجامد هم از دلایل دیگری است که به بی‌اعتمادی مخاطبان در کشورهای جهان سوم دامن زده است.
اعتماد مخاطبان با توجه کمتر رسانه به سیاست افزایش می‌یابد
علی‌اصغر کیا - عضو هیات علمی ‌دانشگاه - در این باره معتقد است: صحت و درستی خبر، سرعت در اطلاع‌رسانی و پاسخ‌گویی به موقع به نیاز مخاطب، حتی در صورت ایجاد نیاز کاذب خبری، به معنای عملکرد خبری صحیح و مناسب رسانه است. در کنار این عملکرد خبری مناسب، با اولویت دادن به منافع مردم و توجه کمتر به سیاست‌ها و منافع رسانه و سیاست‌مداران می‌توان اعتماد مخاطب بیش از پیش جلب کرد.
● نبود سیاست منسجم دلیلی برای از دست دادن مخاطب است
حسین عبداللهی - سردبیر روزنامه‌ی صدای عدالت - نیزعقیده دارد: نداشتن سیاست منسجم برای جذب مخاطب در روزنامه‌ها، از دلایل اصلی از دست دادن مخاطبان است. در کشورهای جهان سوم معمولا مطبوعات ابتدا منتشر می‌شوند و بعد به دنبال مخاطب می‌گردند و این یعنی نداشتن برنامه‌ریزی دقیق برای نشریه.
رسانه‌های کشورهای جهان سوم کمتر به مخاطب توجه می‌کنند
محمود دهقان - عضو هیات علمی ‌دانشکده‌ی صدا وسیما - با بیان این که تا زمانی که رسانه‌ها مخاطب‌محور نشوند،‌ نخواهند توانست اعتماد مردم را به سوی خود جلب کنند، اظهار کرد: در نظام‌های توسعه‌یافته، احزاب و رسانه‌ها تخصص‌گرا و مردم‌گرا هستند و به همین خاطر مردم به آن‌ها اعتماد بیش‌تری دارند، زیرا مطمئن هستند که اگر اشتباهی به وجود بیاید، احزاب و رسانه‌های رقیب آن را اعلام می‌کنند؛ اما در جهان سوم معمولا اگر رسانه‌ها حتی دروغ هم بگویند‌،‌ اتفاقی نمی‌افتد.
به گفته‌ی او در کشورهای جهان سوم،‌ به دلیل آنکه احزاب فردگرا هستند و بیش از هر چیز آلت دست دولت، به مخاطب کمتر توجه می‌شود ودر نتیحه اعتماد مخاطب به آن‌ها کم است.
به عقیده‌ی کارشناسان وجود رسانه‌های دولتی که خود را تنها، مجری سیاست‌های حکومت می‌دانند،‌ وجود حکومت‌های اقتدارگرا و غیر متکی به مردم، دروازه‌بانی یک‌سویه، وجود نگاه امنیتی در رسانه‌های صوتی و تصویری، وجود سیستم پیشگیرانه (مجوز قبل از انتشار‌) و سانسور در رسانه‌های مکتوب را نیز می‌توان از دلایل دیگر پایین بودن اعتماد مردم در کشورهای جهان سوم به رسانه‌ها دانست.
مطالعات نشان می‌دهد که نگاه ابزاری به رسانه به خصوص مطبوعات استقلال کاری را از روزنامه‌نگار گرفته و باعث می‌شود او به جای انعکاس واقعیت‌ها،‌ منعکس‌کننده‌ی مواضع قدرت‌ها باشد. ضمن اینکه ذکر نکردن منبع خبر، یکی دیگر از دلایلی است که بی‌اعتمادی مخاطبان کشورهای جهان سوم به رسانه‌ها را در پی داشته است.
● ذکر منبع خبر باعث جلب اعتماد مخاطبان می‌شود
امیرهوشنگ عباس زاده - مدرس ارتباطات - نیز می‌گوید: طبق تعریف، خبر باید دارای شش عنصر باشد که اگر یک یا دو عنصر از آن حذف شود، خبر به صورتی ساده و ابتدایی در می‌آید که می‌توان آن را شایعه نامید؛ شایعه نیز جز ایجاد شک،‌ تردید، بدگمانی و بی‌اعتمادی و حتی انحراف افکار عمومی‌ کارکرد دیگری ندارد؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که منبع خبر هویت و شخصیت محتوای خبر است و ذکر آن باعث جلب اعتماد مخاطبان می‌شود.
اما برخی کارشناسان معتقدند بی‌اعتمادی به رسانه به خود مخاطب هم بستگی دارد، اگر مخاطب فعال باشد و صحت یک خبر را از منابع مختلف جویا شود،‌ سخت‌تر اخبار را می‌پذیرد و یا تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد؛ ولی اگر منفعل باشد، عکس این بحث اتفاق خواهد افتاد.
نداشتن تخصص گرایی و دروازه‌بانی سلیقه‌ای اخبار از دلایل دیگر کارشناسان در مورد بی‌اعتمادی مخاطبان کشورهای جهان سوم به رسانه‌هاست؛ دانش و مهارت روزنامه‌نگاری نیز در کشورهای جهان سوم نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بسیار پایین است و تکنیک‌های تولید و انتشار اطلاعات در حدی نیست که بتواند اعتماد مخاطب را جلب کند.
همگامی رسانه با تکنولوژی‌های روز در افزایش اعتماد مخاطب موثراست
بیژن نفیسی - عضو شورای سردبیری روزنامه‌ی اطلاعات - نیز معتقد است: همگام بودن با تکنولوژی‌های روز روزنامه‌نگاری، کادر تخصصی، تحلیل و تفسیر درست رویدادها از جمله مسائلی هستند که در افزایش اعتماد به رسانه‌ها موثرند.
● توجه به نیازهای مردم به موفقیت رسانه کمک می‌کند
مجید مختاری - سردبیر روزنامه‌ی سیاست روز - می‌گوید: اولویت‌بندی سیاست‌های خبری در برجسته‌سازی و دروازه بانی خبر مشخص می‌شود؛ اصلاح سیاست‌های خبری، توجه به نیازهای مردم و پرداختن به منافع آن‌ها و رعایت اصول و معیارهای حرفه‌یی به موفقیت رسانه در این امر بسیار کمک خواهد کرد.
گرچه در کشورهای جهان سوم، به دلیل فضای محدودی که رسانه‌ها با آن روبه‌رو هستند، مردم اعتماد زیادی به آن‌ها ندارند؛ اما در کشورهای پیشرفته نیز این بی‌اعتمادی به شکل دیگری و در نتیجه‌ی روند جهانی شدن و گسترش ارتباطات خود را نشان می دهد، زیرا در این کشورها با توجه به این که مردم به دلیل دسترسی به سایت‌های خبری دیگر کشورها و شبکه‌های ماهواره‌یی به رسانه‌های متعددی دسترسی دارند و بر این باورند که رسانه‌های رسمی ‌کشورشان که به مراکز قدرت و ثروت نیز وابسته هستند از انعکاس اخبار بی‌طرفانه خودداری می‌کنند.
برآیند اظهار نظر کارشناسان نشان می‌دهد از آنجا که اعتمادسازی یک فرآیند دراز مدت است که در مدت زمان کوتاهی نمی‌توان به آن دست یافت، رسانه‌ها باید با ارایه‌ی سریع اخبار و اطلاعات شفاف و کامل، جلوگیری از خودسانسوری، بیان دغدغه‌های مخاطبان و توجه به تکثر و تخصص‌گرایی به جذب مخاطب و جلب اعتماد او بپردازند. ‌چنانچه تکثرگرایی، خواست عمومی‌ مردم یک کشور باشد، دولت به ناچار به آن تن خواهد داد و فضای آزاد لازم برای رسانه‌ها را ایجاد خواهد کرد و در آن صورت است که رسانه‌ها با رهایی از خطر بسته شدن خواهند توانست رسالت خود را به خوبی انجام دهند و اعتماد مخاطبان را جلب کنند.

منبع : ایرسانیوز