اجتماعی شدن کودکان در بیرون از خانواده

خانواده در اجتماعی کردن غالب کودکان نقش مهمی ایفا می کند ولی همچنان که کودکان رشد می کنند، سایر عوامل اجتماعی کردن نیز به تدریج اهمیت می یابند، سه عامل عمده اجتماعی کردن کودکان در بیرون از خانواده عبارتند ا ز: مدرسه، همسالا ن و تلویزیون که به شرح هر یک می پردازیم.
● مدرسه، زمینه ای برای رشد اجتماعی
مدرسه نهادی اجتماعی و نمایانگر فرهنگی است که مدرسه جزیی از آن به حساب می آید و به کودک جهان بینی وعادات و رسوم و مهارت ها ودانش خاصی را منتقل می کند.
مدرسه نظام اجتماعی کوچکی است که کودک در آن قواعد اخلاقی، عرف اجتماعی نگرش ها و شیوه های برقراری ارتباط با دیگران را میآموزد. مدرسه غالبا شبکه ای از گروه همسالا ن برای کودک مهیا می کند. نفوذی که مدرسه در اجتماعی کردن کودک دارد هم به دلیل وجود شاگردان دیگر وهم به دلیل وجود معلمان و برنامه های درسی است.
● خصوصیات معلم
همگی ما ممکن است به یاد داشته باشیم که به بعضی از معلمان علاقه داشته ایم و به بعضی دیگر بی علاقه بوده ایم. معلمانی را به یاد می آوریم که انگیزش بسیاری در ما ایجاد می کردند و از طرف دیگر معلمانی که خسته کننده بودند ویا میل داشتند از خودشان تقلید کنیم چنین واکنش هایی تاحدودی بستگی به خصوصیات شخصی معلم دارد و این خصوصیات بر فرد فرد دانشآموزان تاثیر متفاوتی دارد. شاید معلم مورد علاقه شما چندان مورد علاقه دوستتان نبوده. معلمان می توانند بسیاری از جنبه های رفتار کودکان را در کلاس اصلا ح کنند. به این ترتیب که وقتی رفتار مطلوب بروز می کند به آنان توجه کنند و در صورت عدم بروز رفتار مطلوب توجهی به آنان نشان ندهد. مثلا معلم برای اینکه کودکی را که خجالتی است و دور از سایر کودکان می نشیند وا دارد که با سایر کودکان ارتباط برقرار کند می تواند هر بار که خواست به طرف سایر کودکان برود او را تشویق کند، یا به او لبخند بزند یا با او حرفی بزند. معلم گاهی لا زم است به چنین کودکی پیشنهاد کند که در فعالیتی شرکت کند ولی نباید در کنار او بنشیند و در حالی که تنها نشسته به اوتوجه زیاد نشان دهد. اگر چنین کند در حقیقت به جای تشویق او به ملحق شدن به دیگران، انزوای اجتماعی او را تشویق کرده است.
● روابط همسالا ن و تاثیر آنان در یکدیگر
همسالا ن از راه های منحصر به فرد و عمده در شکل گیری شخصیت، رفتار اجتماعی، ارزش ها، نگرش های یکدیگر دخالت دارند. کودکان از طریق سرمشق دهی اعمالی که قابل تقلید است، با تقویت یا تنبیه پاسخ های خاص و با ارزشیابی فعالیت های یکدیگر و باز خوردی که به یکدیگر می دهند و در یکدیگر تاثیر می گذارند. در سال های اولیه مدرسه و سنین ۶ تا ۸ سال بچه ها گروه هایی را تشکیل می دهند و کودک مدرسه رو معمولا به یکی از این گروه ها تعلق دارد.
هر گروه قواعدی دارد و اعضای گروه به سرعت عوض می شوند. پذیرفته شدن به عنوان عضو گروه بیشتر به مقتضای موقعیت صورت می گیرد.
بعدها بین سنین ۱۰ تا ۱۴ سال گروه های کودکان جنبه رسمی تری پیدا می کند و سازمان یافته تر و محکم تر می شود. پذیرفته شدن در این گروه ها شرایط خاصی لازم دارد و هر کدام برای خود آداب و رسومی دارند.
● طرد شدن و پذیرفته شدن از سوی همسالان
چه چیز تعیین می کند که دسته ای از کودکان کودکی دیگر را بپذیرد یا طرد کند و چگونه پذیرش همسالان با طرد آنان در کودک تاثیر می گذارد؟ پذیرفته شدن از طرف همسالان بستگی به داشتن تعدادی از خصوصیات شخصیتی دارد. به طور کلی، خصوصیاتی که در فرهنگ جامعه ای که کودکان در آن زندگی می کنند از اهمیت برخوردار است، مانند جذابیت جسمانی، محبوبیت به همراه می آورد، حال آنکه خصوصیات منفی مثل رشدنیافتگی باعث طرد شدن کودکان می شود. کودکان محبوب رفتاری دوستانه تر دارند، برون گراتر هستند. در برقراری ارتباط با دیگران مهارت دارند، مهربان تر و با دیگران همکاری می کنند. کودکان مطرود لزوما رفتاری غیردوستانه ندارند و لزوما کمتر از بقیه اجتماعی نیستند ولی غالبا از طرف دیگران مورد تمسخر قرار می گیرند، درگیر دعوا می شوند و گاهی رفتاری رشد نیافته، ضداجتماعی و نامناسب دارند.
گروه همسالان مهارت های اجتماعی مهمی را به کودکان می آموزند که بزرگسالان به هیچ وجه نمی توانند آنها را به کودک بیاموزند. چگونه با همسالان کنش متقابل داشته باشند، چگونه با رهبر ارتباط برقرار کنند و چگونه با تسلط جویی و دشمنی کنار آیند.
● تلویزیون به عنوان عامل اجتماعی کردن کودکان
کودکان معمولا به برنامه های کودکان که از تلویزیون پخش می شود علاقه بسیاری دارند مثل تماشای کارتون و برنامه های کودک هر چند که بسیاری از کودکان و والدین تلویزیون را وسیله تفریحی می دانند ولی تلویزیون یکی از عوامل مهم برای اجتماعی کردن و رشد شناختی کودکان محسوب می شود و تاثیر زیادی در رشد اجتماعی کودکان دارد. حتما زمانی که کودکان تلویزیون را صرفا به عنوان یک وسیله سرگرم کننده تماشا می کنند از آن چیزی می آموزند و تلویزیون به طور کلی وسیله ای آموزشی است.
● آنچه کودک از تلویزیون می آموزد
آنچه کودک از تلویزیون می آموزد بستگی به سطح رشدی کودک و ماهیت برنامه هایی که تماشا می کند دارد. همه برنامه های تلویزیون و آگهی های تبلیغاتی پیام های مختلفی دارند و به کودکان چیزهای مختلفی می آموزند. کودکان می توانند از تلویزیون هم رفتار جامعه پسند و هم رفتار پرخاشگرانه را بیاموزند.
از آنجا که کودکان اغلب در خانه تلویزیون تماشا می کنند. آدم ها و اشیای محیط خانه در آنچه کودک از تلویزیون می آموزد تاثیر می گذارند. برای مثال، کودکان اگر همراه با بزرگسالی تلویزیون آموزشی تماشا کنند بهتر یاد می گیرند تا در تنهایی به خصوص اگر بزرگسال وقایع مهم را نام گذاری کند و درباره آن اظهارنظر کند. در ضمن والدین می توانند وقایع تلویزیون را برای کودکان تعبیر و تفسیر کنند. مثلا می توانند توضیح دهند که چرا شخصیت داستان کار خاصی کرده یا منظور او از آن کار چه بوده.
کودکان از تماشای تلویزیون اطلاعات بسیاری کسب می کنند و مهارت های شناختی را نیز می آموزند.
این وسیله ارتباط جمعی می تواند اطلاعات را به صورتی در بیاورد که در سطح درک کودکان باشد و مهارت های غیرکلامی را با موفقیت به آنان بیاموزد.

منبع : روزنامه مردم سالاری