به صفر رساندن سود بانکی، از رویا تا واقعیت

زمانی که پس از مدت ها شایعه و گمانه زنی و رسانه ای شدن حرف های درگوشی، کناره گیری ابراهیم شیبانی رئیس کل بانک مرکزی عملی شد و طهماسب مظاهری به جای او نشست، برخی کارشناسان گفتند که دوره تازه ای هم برای اقتصاد ایران آغاز شده است. چرا که مظاهری با طرح هایی آمده بود که انطباق زیادی با مشی رئیس جمهور داشت.
محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری است که تمایل زیادی به انجام اقدامات انقلا بی و گاه ساختارشکنانه و غیرمعمول دارد. مروری بر عملکرد گذشته احمدی نژاد در دو سال اخیر هم این موضوع را اثبات می کند. از جلوگیری از تغییر ساعت رسمی کشور گرفته تا تغییر ناگهانی ساعت کار بانکها، از تاسیس صندوقی برای تسهیل ازدواج و اشتغال جوانان گرفته تا تصمیمات خلق الساعه در جریان های سفرهای استانی، و از اعلا م ناگهانی سهمیه بندی بنزین گرفته تا کاهش نرخ سود بانکی، برخی از مدیران دولت نتوانستند خود را با این مشی رئیس جمهور هماهنگ کنند و خیلی زود کنار رفتند. اما هستند مدیرانی که همچنان از احمدی نژاد حمایت می کنند و موافق برنامه های او هستند. یکی از این مدیران طهماسب مظاهری است. فردی که در دوران هشت ساله ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، کمی بیش از ۲ سال وزیر امور اقتصادی و دارایی بود و حالا جایگزین ابراهیم شیبانی در بانک مرکزی شده است.
مظاهری با شیبانی متفاوت است. شاید مهمترین تفاوت این دو در حوزه اقتصاد، آخرین مورد اختلا فی شیبانی و احمدی نژاد باشد.
اوایل سال جاری وقتی که رئیس جمهور بر خلا ف نظر شورای پول و اعتبار و البته ابراهیم شیبانی رئیس کل بانک مرکزی، دستور کاهش مجدد نرخ سود بانکی را صادر کرد، مشخص شد که حضور شیبانی در بانک مرکزی چندان دوام نخواهد داشت. البته از زمان ابراز تمایل شیبانی برای کناره گیری از ریاست کل بانک مرکزی و رسانه ای شدن این موضوع، تا پذیرش رسمی استعفای او از سوی رئیس جمهور، حداقل چهارماه طول کشید، اما به هر حال شیبانی رفت و جای خود را به فردی داد که حتی پیش از داوود دانش جعفری وزیر امور اقتصادی و دارایی، با نظرات اقتصادی رئیس جمهور هماهنگ به نظر می رسد: طهماسب مظاهری.
مظاهری کار خود را با یک طرح بزرگ آغاز کرد: به صفر رساندن نرخ سود بانکی و ایجاد بانکداری اسلا می، پیش از آنکه مظاهری، طرح خود را برای به صفر رساندن نرخ سود بانکی اعلا م کند. دستور رئیس جمهور برای کاهش نرخ سود بانکی هم با انتقادهای فراوانی از سوی جمعی از صاحبنظران و کارشناسان امور اقتصادی مواجه می شد. اما حالا فردی آمده که از نظر تمایل به اقدامات انقلا بی و تغییرات ساختاری در عرصه اقتصاد، چند قدم هم از رئیس جمهور جلوتر است.
طی چند روز گذشته و درست از زمانی که رئیس کل جدید بانک مرکزی، طرح خود را برای به صفر رساندن نرخ سود بانکی اعلا م کرد، اظهارنظرهای متفاوتی در این حوزه انجام شده است.
روز سیزدهم شهریور ماه، داوود دانش جعفری وزیر امور اقتصادی و دارایی در افتتاحیه هجدهمین همایش بانکداری اسلا می، به صراحت منظور از بانکداری اسلا می را حذف بهره از مناسبات مالی ارزیابی کرد. درست در همان زمانی که دانش جعفری در همایش بانکداری اسلا می سخنرانی می کرد، پرویز داوودی معاون اول رئیس جمهور در نقطه ای دیگر از پایتخت، در دومین جشنواره تعاونی های برتر سراسر کشور حضور یافته بود تا از کاهش نرخ سود بانکی دفاع کند. داوودی، کاهش نرخ سود بانکی را اقدام شجاعانه دولت نهم برشمرد و گفت: در بخش تسهیلات بانکی به دلیل بالا بودن نرخ بهره، مشکلات زیادی داشتیم اما دولت تلاش کرد تا نرخ سود بانکی را کاهش دهد. هم اکنون نیز تلاش دارد تا این تسهیلات به سمت تولید سوق یابد. این تلاش های نظام و ساختار بانکی را اصلاح کرده تا این منبع عظیم در اختیار تولید و ۷۰ میلیون ایرانی قرار گیرد.
این اظهارات زمینه ساز ایجاد آمادگی ذهنی برای طرح مساله به صفر رساندن نرخ سود بانکی بود. اما پرسش اینجاست که آیا طرح رئیس کل بانک مرکزی برای به صفر رساندن نرخ سود بانکی اصلا عملی است و اگر عملی باشد، چه پیامدهایی برای اقتصاد کشور - اعم از مثبت یا منفی - خواهد داشت؟
برای پاسخ به این پرسش باید نظرات موافقان و مخالفان کاهش و به صفر رساندن نرخ سود بانکی را مرور کنیم. واقعیت آن است که کلیه افرادی که از بانک ها وام و تسهیلات دریافت می کنند موافق کاهش نرخ سود بانکی هستند. چرا که دراین صورت، مجبور نیستند بازپرداختی بسیار بیشتر از اصل تسهیلات به سیستم بانکی داشته باشند. اما در نقطه مقابل، بانک ها و به ویژه بانک های خصوصی مخالف اجرای این طرح هستند. چرا که معتقدند منابع مالی آنها به حدی نیست که بتوانند سود تسهیلات بانکی را کاهش دهند. البته در این میان پاسخی که به این افراد داده می شود این است که در کشورهای پیشرفته، نرخ سود تسهیلات بسیار کمتر از ایران است و بانک ها هم از این جهت دچار ضرر و زیان نمی شوند. اما به نظر می رسد که این مقایسه چندان صحیح و مناسب نباشد. چرا که آنچه در تنظیم نرخ سود تسهیلات بانکی باید مورد توجه قرار گیرد، نرخ تورم است; شاخصی که گاهی اوقات در حاشیه قرار می گیرد. هر چند تحقق بانکداری اسلا می یا بدون ربا بدون کاهش نرخ سود امکانپذیر نیست اما آیا می توان نرخ سود را پیش از کاهش نرخ تورم کاهش داد و اصلا آیا آنچه هم اکنون تحت عنوان سود بانکی توسط بانک ها دریافت می شود مصداق ربا است؟
حمیدرضا فولادگر نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلا می، کاهش سود بانکی را یکی از آرزوهای دیرینه می داند اما این موضوع را که طرح کاهش سود بانکی، گامی به سمت اجرایی شدن بانکداری بدون ربا است نمی پذیرد و می گوید: ما در حال حاضر هم بانکداری بدون ربا داریم و آن چیزی که تحت عنوان سود بانکی مطرح می شود، سود عملیات است و بنابراین حالت ربا ندارد. وی تصریح کرد: تا زمانی که تورم وجود دارد سود بانکی هم هست.
به اعتقاد برخی صاحبنظران اقتصادی، سود بانکی باید با نرخ تورم مطابقت داشته باشد و اگر بسیار کمتر از نرخ تورم باشد آثار منفی و زیانبار فراوانی در پی دارد. این نکته ای است که دکتر محمدرضا لطفعلی پور اقتصاددان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد هم به آن تاکید دارد وی ربا دانستن سود بانکی در شرایط تورمی کشور را غیرمنطقی می داند و می گوید: از دیدگاه اقتصادی در شرایط تورمی کشور که نرخ تورم متاسفانه هنوز دو رقمی است غیرمعقول است که کسی پول خود را بدون دریافت سود در بانک بگذارد و از طرف دیگر اگر بانک ها از محل پرداخت وام، سود اخذ نکنند، نمی توانند به فعالیت خود ادامه دهند.
وی استناد به فتوای امام خمینی(ره) را بهترین راهکار دانست و گفت: من نیز با توجه به فتوای امام(ره)، سود بانکی را ربا نمی دانم و به نظر می رسد این وضعیت بهترین شرایط در زمان کنونی است.
لطفعلی پور افزود: بررسی مساله ربا، شرعی است و بهتر است مجتهدین در این باره اظهار نظر کنندو اگر منکر سود بانکی شویم و آن را بهره تلقی کنیم، بنا به گفته قرآن حرام است و در نتیجه بانک ها نمی توانند به فعالیت خود ادامه دهند و از هم پاشیده می شوند.
وی حذف این نرخ سود را در سیستم بانکی کشور غیرممکن دانست و بیان کرد: با توجه به اینکه این موضوع از سوی رهبر پذیرفته شده و در سال های متمادی به اینجا رسیده ایم، باید شرایط فعلی را پذیرفت و این موضوع را مورد توجه قرار داد که چه کارهایی باید انجام شود تا به نقطه مطلوب تری رسید.
البته مظاهری نظر دیگری دارد. رئیس کل بانک مرکزی مقدم بودن کاهش نرخ تورم بر کاهش نرخ سود بانکی را نمی پذیرد و معتقد است با به صفر رساندن نرخ سود بانکی، تورم نیز کاهش می یابد. حال، اینکه این مناقشه به کجا منتهی می شود و آیا سرانجام، به صفر رساندن نرخ سود بانکی، تحقق می یابد یا خیر پرسشی است که برای یافتن پاسخ آن باید در انتظار آینده باشیم.

نویسنده : کیان راد

منبع : روزنامه مردم سالاری