افول قهرمانهای ورزشی در سینما

بی شک یکی از کارکردها و تکنیک های سینما، قهرمان سازی است و با توجه به بسط هژمونیک سینما در مناسبات و ساختار فرهنگی جهان مدرن، اقتدار و وجوه کاریزماتیک این قهرمان های مجازی افزایش یافته و چه بسا تصویر یک قهرمان از واقعیت بیرونی وی قدرتمند تر و موثر تر باشد. قهرمان ها در سینما دو گونه اند؛ یکی قهرمان های مجازی و سینمایی که محصول فرآیند فیلمسازی بوده و به وسیله فیلمنامه نویس، کارگردان و بازیگر خلق می شوند.
قهرمان هایی که تنها روی پرده سینما موجودیت می یابند و هویتی مجازی و رسانه یی دارند و البته ممکن است تا سال ها به عمر مجازی خویش در ذهن مخاطب تداوم بخشند. دوم قهرمان های تاریخی، ورزشی، علمی، ادبی و... هستند که هویتی واقعی دارند و روی پرده سینما بازنمایی می شوند. قهرمان هایی که در زیست - جهان واقعی تربیت شده اند و مستقل از ماهیت سینمایی خود هستند. به تصویر کشیدن این اسطوره ها در قالب فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی بسیار دشوارتر از خلق یک قهرمان مجازی است. قهرمان های داستانی و سینمایی بدون پیشینه تاریخی و ارجاع به واقعیت موجود، تولید می شوند و ذهنی هستند اما قهرمان های واقعی، حقیقت و هویتی مستقل از سینما دارند و عینی هستند.
فیلم های بیوگرافیک به دلیل به تصویر کشیدن یک قهرمان واقعی به ظرافت و دقت بیشتری محتاجند. یکی به این دلیل که واقعیت خارجی دارند و محصول خیال پردازی و قصه گویی نیستند دوم اینکه مخاطبان سینما به ویژه علاقه مندان و شیفتگان آن قهرمان از قبل نسبت به وی شناخت و اطلاعات دارند. این امر به ویژه درباره قهرمان های ورزشی، مصداق بیشتری دارد. اگرچه آثار تاریخی نیز مشمول این قاعده می شوند اما دوری زمانی و آگاهی کمتر مخاطبان نسبت به آنها در مقایسه با مشاهیر معاصر واکنش کمتر مخاطبان را در پی دارد یا دست کم میزان آن نسبت به قهرمان های ورزشی که طیف گسترده تری از طرفداران خود را پشت سر دارند کمتر است. همین سریال شهریار که اخیراً پخش شد واکنش های زیادی را در پی داشت هرچند او یک قهرمان ورزشی نبود.
نقطه عطف آسیب شناسی آثار سینمایی که زندگی یک قهرمان را به تصویر می کشند در همین تفاوت روایت فیلم و مخاطبان فیلم درباره آن قهرمان است. بسیاری از مواقع تصویر ذهنی که مخاطبان از قهرمان های مورد علاقه خود دارند یا ساخته اند با آنچه که بر پرده سینما می بینند متفاوت و گاه متضاد است. بر همین اساس این ژانر سینمایی گاهی به آشنایی زدایی از یک چهره مشهور دست می زند و وجوه اسطوره یی او را می شکند. این اتفاق به ویژه در ارتباط با قهرمان های ورزشی به دلیل موقعیت کاریزماتیکی که دارند بیشتر رخ می دهد.
قهرمان های ورزشی همواره به واسطه هویت حرفه یی شان شناخته می شوند. هویتی که به دلیل توانایی های آنان در ورزشی خاص، قدرتمند و کاریزماتیک است اما در سینما جنبه های دیگری از زندگی و شخصیت آنان بازنمایی می شود و مخاطبان قهرمان خود را در موقعیت های دیگری غیر از میدان بازی می بینند یا اینکه سینما برخی از خصلت های منفی آن قهرمان را که گاهی با زردنویسی مطبوعات به حاشیه های جنجالی بدل می شوند به تصویر می کشد که در عین واقعی بودن به مذاق مخاطبان خوش نمی آید و آن را پس می زنند لذا مقاومت مخاطبان آشنا در برابر تصویری که سینما از قهرمان های ورزشی ارائه می دهد سخت تر است. اساساً همین که زندگی یک قهرمان ورزشی به تصویر کشیده می شود و کنشمندی های انسانی و روزمره او به نمایش درمی آید، صورت اسطوره یی وی مخدوش می شود و به سطح عرفی تنزل می یابد. البته بخشی از این مساله به واقعیت تصویر برمی گردد. سینما و تلویزیون به اندازه رادیو از قدرت پروپاگاندایی برخوردار نیستند و به شکل ذاتی دارای خاصیت تقدس زدایی هستند. هرچند شیوه روایت و کارگردانی را نباید در تصویری که از یک قهرمان ارائه می دهد نادیده گرفت.
نسبت میان سینما و قهرمان های واقعی دارای یک ویژگی پارادوکسیکال است یعنی سینما با خاصیت سکولاریک تصویر می تواند به عرفی شدن و اسطوره زدایی از یک قهرمان دست بزند اما از سویی دیگر با قدرت رسانه یی خود می تواند او را به اسطوره یی مجازی بدل کند. بسیاری از قهرمان ها و پهلوان های ورزشی امروز بیش از آنکه واقعی باشند رسانه یی هستند؛ یعنی به واسطه قدرت تصویر از طریق سینما، تلویزیون و تبلیغات هویتی مجازی یافته اند و بیش از آنی که هستند بازنمایی شده اند، سینمای ورزشی در موقعیت دوگانه رمانتیک - دراماتیک از قهرمان های خود به سر می برد یعنی ضعف درام در فیلم های ورزشی موجب می شود اکثر این آثار، خوب از آب درنیاید. از سوی دیگر می توانند به دلیل اغراق های سینمایی به روایتی رمانتیک و غیررئالیستی از واقعیت اسطوره ها دامن بزنند.
در واقع در سینمای ورزشی، قهرمان داستان که همان قهرمان واقعی است از قبل دارای موقعیت رمانتیکی در عالم واقعی است که اکنون در یک وضعیت دراماتیک داستانی قرار گرفته است که ممکن است صورت رمانتیستی وی را کاهش دهد و با روایتی رئالیستی از وی اسطوره زدایی کند. تجربه نشان داده است تصویر قهرمان های ورزشی در میدان بازی، اسطوره یی و جذاب تر از چهره آنان در قاب تصویر است.
گویی چهره اسطوره یی آنان در قاب دوربین شکسته می شود و هویت مجازی آنها بر ماهیت واقعی و ورزشی سلطه می یابد. قدرت قهرمان های ورزشی ریشه در هویت حرفه یی و طرفداران آنها دارد. وقتی قهرمان های ورزشی به قهرمان های سینمایی بدل می شوند اقتدار حرفه یی شان به هویتی مجازی استحاله می یابد، اسطوره زدایی می شود و افول می کند.

سیدرضاصائمی
http://ssaemi.blogfa.com