اعتیاد نوجوانان و جوانان

ابتدا اعتیاد را تعریف کرده و سپس عوامل موثر بر اعتیاد را توضیح می دهیم. اعتیاد یک وابستگی یا تعلق غیر طبیعی به برخی از مواد مخدر یا داروها می باشد. معمولاً نوجوانان در این قلمرو سنی در معرض خطر اعتیاد هستند .
بعضی از نوجوانان در محیط دوستان ممکن است سیگار بکشند و این موجب عادت به سیگار کشیدن در آنها می شودو پس از آن در صورتی که موقعیت های دیگری در جمع دوستان وجود داشته باشد از مواد دیگری هم استفاده می کنند . معمولاً والدین تصور می کنند که اعتیاد، فرزندانشان را تهدید نمی کند و فقط برای دیگران پیش می آید، در صورتی که اعتیاد یک معضل اجتماعی است و والدین باید به محیط دوستان فرزندان خود توجه داشته باشند .
اعتیاد در نوجوانان و جوانان یکسان نیست و بستگی به عوامل مهمی از جمله طبقه اجتماعی – فرهنگی نوجوانان، خانواده، مدرسه و محیط زندگی دارد .
● عوامل موثر بر اعتیاد
▪ خانواده : اولین جایی که کودک در آن قرار می گیرد خانواده است . خانواده های از هم گسیخته و نابسامان، خانواده هایی که یکی از والدین معتاد هستند ممکن است تأثیر بسیاری بر اعتیاد داشته باشد، محل زندگی و محله در یک قسمتی از شهر باشد که افراد معتاد زیاد هستند، مدرسه، رفت و آمد با دوستان و همسالان معتاد، خلق و خوی شخص و در دسترس بودن مواد نیز از عوامل مهم هستند. بعضی از نوجوانان حساس هستند و ممکن است خیلی زود دچار ناامیدی بشود و برای فرار از یأس دست به این عمل بزنند .
▪ عوامل ژنتیکی که ناشناخته است و ممکن است موروثی باشد. خانواده هایی که یکی از والدین دچار اعتیاد هستند ممکن است فرزندانشان هم معتاد شوند ، یا اگر یکی از والدین معتاد باشند ممکن است روی سیستم ژنتیکی فرزند اثر بگذارد و در نوجوانی گرایش خاصی به مواد مخدر پیدا کنند که این عوامل کاملاً شناخته شده نیستند .
▪ طبقه اجتماعی – فرهنگی
یعنی شخص از چه سطح اجتماعی و فرهنگی است و در چه قسمت از شهر یا روستا یا منطقه از کشور قرار دارد ؟ معمولاً در مناطقی که دچار فقر فرهنگی هستند به دلیل نداشتن امکانات تفریحی و سرگرمی اوقات فراغت نوجوانان بیهوده تلف می شود و ممکن است اعتیاد را به عنوان یک سرگرمی انتخاب بکنند .
البته در طبقات مرفه نیز سرگرمی ها زیاد است و ممکن است این را نیز به عنوان سرگرمی در نظر بگیرند .
● عوامل گرایش به مواد مخدر
۱) روابط عاطفی
۲) اعتیاد دوستان و همسالان
۳) فقر و اعتقادات مذهبی
۴) تعارضات فرهنگی بین خانواده ها و نوجوانان. دوگانگی ارزشی عامل دیگر است زیرا شخص دچار تعارض است و اگر با ارزشهای والدین و جامعه نیز در تعارض باشد این سردرگمی باعث روی آوردن به اعتیاد خواهدشد.
۵) ظرفیت فکری پایین و نداشتن آگاهی برای حل مشکلات زندگی.
۶) عوامل روانی: برخی از افراد مستعد استفاده از مواد مخدر هستند. افرادی که دچار اختلالات روانی هستند، دچار کم توجهی هستند، اختلال سلوکی مثل دزدی، فرار از خانه یا دروغگویی، بی رحمی و رفتارهای خشونت آمیز، اختلالات جنسی و پیشقدمی در منازعات، رفتارهای فردی و عوامل روانی هستند که تأثیر بسزایی در اعتیاد دارند.
معمولاً افراد درونگرا تمایل به استفاده از مواد مخدر دارند. یکی از عواملی که باعث معتاد شدن می شود بزهکاری است. افراد بزهکار تمایل بیشتری به اعتیاد دارند زیرا همسالانشان معمولاً معتاد هستند.
نوجوانانی که نتوانسته اند از خود عمومی خانواده فاصله گرتفه و خود اختصاصی را به دست بیاورند قصد دارند با مواد مخدر به بزرگترها بفهمانند که می توانند کارهایی را انجام بدهند و برای خودشان شخصیت کاذب می سازند. برای نمایش بزرگ شدن خود و ورود به دنیای بزرگسالان از سیگار یا مواد الکلی استفاده می کنند و کمبودهای رفتاری و شخصیتی خود را با مواد پر می کنند.
۷) عوامل خانوادگی (ناامیدی در روابط خانوادگی، مشکل با خانواده به دلیل عدم توفیق در انجام تکالیف درسی ، کمبود محبت)
۸) عوامل اقتصادی
۹) طبقه اجتماعی – برخی از نظام های ارزشی نامطلوب بزرگسالان در محیط نوجوانان می تواند تأثیر نامطلوبی بر فرد داشته باشد.
کمبود مهارت های اجتماعی و کم تجربگی از عوامل دیگر اعتیاد است. فرد قادر به تطبیق خود با محیط اجتماعی نیست و این امر موجب شکست در کارها می شود.
معمولاً مطالعات نشان می دهد که سیگار منشاً اعتیاد است و به تدریج می تواند به مواد مخدر قویتری تبدیل گردد.
بایستی توجه داشته باشیم که نوجوان با چه افرادی رابطه دارد و مراقب باشیم تا با افراد مشکوک در ارتباط نباشد.
به طور کلی افراد برای فراموشی مشکلات زندگی به اعتیاد روی می آورند. رسانه های گروهی و والدین، اطلاعات کمی در این زمینه به جوانان می دهند و می خواهند که جوانان اجتناب بکنند و هنوز این فرهنگ در کشور جا نیافتاده که اطلاعات لازم را در زمینه اعتیاد به جوانان ارائه داده و اثرات سوء آن را به آنها گوشزد کنیم.
خانواده نقش بسیار مهمی در این امر دارد، توجه به جوانان و نوجوانان، مسائل مربوط به تحصیل ، روابط سرد عاطفی والدین با نوجوانان، دوستان، بیکاری، تعادضات فرهنگی بین والدین و نوجوانان، ویژگیهای شخصیتی خصوصاً افرادی که توانایی کافی برای فکر کردن و آگاهی نسبت به مسائل ندارند، می تواند اثرات زیادی بر اعتیاد داشته باشد زیرا افراد جهت فراموشی سختیها و آلام نگرانیها به اعتیاد روی می آورند.
اعتیاد در پسران بیشتر از دختران است زیرا بدلیل عوامل اجتماعی استعداد بیشتری دارند.
● علائم اعتیاد
▪ همنشینی با افراد مشکوک
▪ کم شدن اشتها
▪ تغییر در ساعات خواب
▪ تغییر در حالت خلق و خوی
▪ تغییر در رنگ چهره ها
▪ کاهش وزن
▪ بی توجهی نسبت به بهداشت
▪ چرت زدن
▪ پرحرفی
▪ تمایل به گوشه گیری
اعتیاد دارای چهار مرحله می باشد :
۱) مرحله ورود به قلمرو اعتیاد یا دوره یادگیری :
ویژگیهای این دوره عبارتند از : همنشینی با افراد معتاد. اعتیاد ممکن است با سیگار شروع شود و دوستان، مواد مخدر را به صورت رایگان در اختیار فرد قرار می دهند و او به دلیل بی تجربگی ممکن است یکی یا دو بار استفاده بکند.
۲) در این مرحله اگر یک یا چند بار از مواد استفاده کرده باشد : خودش جهت تهیه مواد اقدام می کند و تغییراتی در رفتار وی دیده می شود، خصوصاً رفتار با خانواده. گاهی دچار شکست تحصیلی می شود و انگیزه برای انجام تکالیف درسی را از دست می دهد و تنها به نیاز جسمی به مواد پاسخ می دهد. در این مرحله چنانچه فرد امکان تهیه مواد را داشته باشد به سوی معتاد شدن کشیده می شود.
۳) در مرحله سوم به مصرف روزانه عادت می کند و مصرف می کند: در رفتارهای وی تغییرات بسیاری دیده می شود، با افراد معتاد رفت و آمد می کند، کارها و عادات روزمره قبلی اش را ترک می کند، ترک تحصیل می کند و خلق و خویش کاملاً تغییر می کند و به تدریج علائم در او نمایان می گردد.
۴) در مرحله چهارم فرد به یک معتاد کامل تبدیل می شود که در این مرحله علائم اعتیاد از قبیل خلق و خوی متغیر در او دیده می شود: انگیزه ها و اهداف زندگی را کنار می گذارد و دست به یکسری ناسازگاریها می زند.
تفاوت مرحله سوم و چهارم در این است که در مرحله سوم هنوز عادت نکرده و با در دسترس بودن مواد به تدریج به صورت روزمره مصرف می شود و هر روز تعداد دفعات را بیشتر می کند ولی در مرحله چهارم رفتارش مثل رفتار شخص معتاد است.
مهمترین مرحله اعتیاد، مرحله یادگیری است که در زمینه درمان اهمیت زیاد دارد.
در مرحله دوم و سوم رشد نوجوانان، اعتیاد بروز می کند. مرحله ای که نوجوان مقداری استقلال بدست آورده است.
در مرحله سوم نوجوان وارد اجتماع می شود و چون اینجا استقلال بیشتری بدست آورده می تواند امکانات بیشتری داشته باشد تا جداگانه دست به اقدامات مستقلی بزند و با دوستان ارتباط برقرار کند.
● راههای پیشگیری از اعتیاد:
▪ خانواده
▪ مدرسه: اولیای مدرسه که رفتارها و موارد مشکوک را در نوجوان کنترل می کنند
▪ عوامل اجتماعی: اجتماع و دولت باید امکاناتی را فراهم کنند که مواد مخدر به راحتی در دسترس نوجوانان قرار نگیرد و عواقب ناخوشایند آن را برای مردم توضیح بدهند.
معمولاً اعتیاد در پسران بیشتر است و این به موقعیت اجتماعی آنها مربوط است، زیرا پسران در اجتماع رفت و آمد بیشتری دارند اگر هم دچار مشکل شوند راحت تر می توانند به مواد دست پیدا کنند. پسران آسیب پذیر تر از دختران هستند و معمولاً دختران راحت تر می توانند اعتیاد را ترک کنند.
● مشکلات جلوگیری از اعتیاد
▪ تشخیص اعتیاد : بعضی مواقع پنهان کاری می کنند، در جمع دوستان بوده اند و ادعای درس خواندن می کنند. ولی ممکن است که کارهای دیگری را انجام بدهند.
▪ انکار اعتیاد : وقتی جوانان انکار بکنند و رفتارهای حق و جانب به خودشان می گیرند. برای تشخیص افرادی که پنهان کاری می کنند باید مصاحبه تخصصی و بررسی روابط اجتماعی و مشکلات خانوادگی صورت داد. وقتی مشکلات پدید آیند و حل نشوند دچار سردرگمی می شود و فرد به اعتیاد گرایش پیدا می کند.
● مراحل درمان
▪ مرحله اول با ترک کامل مواد شروع می شود زیرا شخص معتاد کنترلی بر رفتارش ندارد و دیگران باید مواد را از دسترس وی دور بکنند.
▪ فرد مشکل خود را بپذیرد و در این زمینه به درمانگر کمک می شود تا بتواند با متقاعد کردن فرد او را به ترک اعتیاد سوق دهد.
▪ تغییر سبک زندگی فرد معتاد : برداشتن مشکلات از سر راه او و در مسیری قرار نگیرد که دوباره او را به سمت اعتیاد سوق دهد.
▪ از نظر شناختی روی اختلالات خاص کار کنیم. سعی بکنیم اختلالات شخصیت او را ( در صورت وجود ) برطرف کنیم، روابطش را با خانواده اش محکم کنیم و در زمینه تشکیل هویت به او کمک کنیم تا هویت مشخصی برای خود بدست بیاورد. بهتر است که درمان دو یا سه چهار جلسه در هفته باشد و چندین ماه طول بکشد.
در این زمینه باید از خانواده ها کمک بگیریم زیرا ممکن است یکی از والدین معتاد باشند و این امر زمینه ساز برای اعتیاد مجدد او بشود.
اگر اعتقادات مذهبی افراد را تقویت کنیم خیلی موثر می شود. مثلاً اعتیاد به الکل چون در اسلام حرام است این امر کمک بسیاری به افراد کرده تا به این مسئله روی نیاورند.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان