پاتوق معتادان گذری!

كاهش آسیب های بهداشتی سوءمصرف مواد، به مجموعه ای از اهداف قابل دسترسی اطلاق می شود كه بدون نیاز به كاهش یا توقف مصرف مواد در معتادان، عوارض سوءمصرف مواد را كاهش می دهد. سال ۱۹۸۴ در كشور هلند به معتادان تزریقی كه ۲ بار سابقه شكست در درمان داشتند سوزن و سرنگ داده می شد. هدف اصلی از این اقدام، كنترل عفونت و ایدز در معتادان تزریقی بود. موفقیت كشور هلند در امر پیشگیری، كشورهای دیگر اروپایی و نیز آمریكا را كه از سال ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۵ مقاومت می كردند، بر آن داشت تا در این جهت گام بر دارند.
كشور ما نیز از سال ۱۳۸۱ اجرای این طرح را آغاز كرد. به همین منظور با كارشناس كاهش آسیب های دفتر معاونت پیشگیری بهزیستی استان تهران، خانم دكتر زهرا عرفانی به گفت وگو نشستیم تا از ضرورت های ایجاد مراكز DIC كه با همكاری این دفتر و كانون تولد دوباره شكل گرفت مطلع شویم. ضمن بازدید از این مراكز با كارشناسان و نیز مراجعین آن به صحبت نشستیم و حاصل این بازدید و گفت وگو، مصاحبه ای دیگر با آقای فروهر تشویقی شد و طی آن، ایشان از چگونگی عملكرد این مراكز گفتند. شرح هر دو گفت وگو در ادامه از نظرتان می گذرد.
فخرالسادات كهندانی
▪دكتر عرفانی! فكر كنم از تعریف مفهوم DIC شروع كنیم.
- Drouping center، مركز و پاتوق گذری است كه به اختصار DIC نامیده می شود. در واقع یكی از NGOهای فعالی است كه كار خود را در زمینه ساماندهی معتادان از اسفند ماه ۱۳۸۳ شروع كرد.
▪ این مركز چه هدفی را دنبال می كند؟
- این مراكز با هدف كاهش آسیب های بهداشتی اعتیاد مثل ایدز و هپاتیت بنا شد.
▪ فعالیت و شیوه ارائه خدمات این مراكز چگونه است؟
- ارائه سرنگ و سوزن یك بارمصرف، آموزش رفتارهای سالم جنسی برای معتادان تزریقی و خانواده ایشان، شناسایی موارد ابتلا به بیماری ایدز و هپاتیت كه در قبل این افراد به مراكز رفتاری وزارت بهداشت داده می شد و امروز در این مراكز این كار انجام می شود.
به عبارتی یكی از اهداف این مركز، تبدیل مصرف پرخطر به یك مصرف قابل كنترل است.
▪الگوی این مراكز در چه كشورهایی به غیر از ایران وجود دارد؟
- در ۲۳ كشور این مراكز وجود دارند. برای مثال هلند در ،۱۹۸۴ انگلستان در ،۱۹۹۳ نپال در ،۱۹۹۱ تایلند، لیتوانی در ،۱۹۹۵ جمهوری چك (پراگ)، روسیه، آمریكا و... از جمله كشورهای موفق در فعالیت های پیشگیرانه می باشند.
▪مراجعین این مراكز از چه گروه یا قشری از جامعه می باشند و نوع خدماتی كه به آنها داده می شود چیست؟
- مراجعین، سیار هستند؛ ممكن است تا ظهر بمانند، غذایی بخورند و بروند. این مراكز دارای یك پزشك عمومی است كه در صورت معاینه فرد معتاد و نیاز او «متادون» تجویز می كند. بیماری هایی مثل سرماخوردگی یا بیماری های عفونی نیز شامل درمان می شود. دیگر خدمات، مشاوره ایدز به شكل اطلاع رسانی اولیه و اینكه بیماران خود در این خصوص دارای چه اطلاعاتی هستند، به آنها (معتادان تزریقی) سرنگ و سوزن یك بار مصرف داده می شود و از آنها روز بعد تحویل گرفته می شود؛ به شرط دادن سرنگ مستعمل خود!
همچنین از خدمات روان شناسی و مددكاری نیز بهره می گیرند. خدمات كاملاً رایگان است.
▪شما اشاره به دادن اطلاعات به بیمار در مورد بیماری هایی در خصوص اعتیاد كردید. منظور چه نوع اطلاعاتی است؟
- روان شناس از او می پرسد؛ در خصوص بیماری ات چه می دانی؟ اینكه چه وسائل آلوده ای ممكن است آنها را بیمار كند؛ مثلا تیغ اصلاح، تاتو، خالكوبی به ابتلا به این ویروس كمك می كند. اگر مراجعه كننده خانم باشد، حتماً در مورد همسرش، نوع مصرف وی و رفتارش با او سؤال می شود. وقتی این افراد اطلاعات می دهند و اطلاع رسانی می شوند، تمایل پیدا می كنند كه آزمایش ایدز و هپاتیت بدهند.
▪ من تصور می كنم این اطلاع رسانی بسیار دقیق و ظریف به مراجعه كننده (خانواده) داده می شود؛ به عبارتی غیرمستقیم، تا آنها راحت تر با مشاور خود ارتباط برقرار كنند و ترغیب به درمان و به كارگیری روش های جدید در خصوص مراقبت از خود شوند و اینكه علت این همه اشتباه هر چه هست، مهم در حال حاضر درمان می باشد و بس.
- با شما كاملاً موافقم. با این توضیحات، بیماران شیوه درمان خود را راحت تر انتخاب می كنند. برای مثال، این توضیحات شامل متادون می باشد كه تمایل به استفاده این دارو در آنها بیشتر می شود. هنگامی كه فرد بهبود یافته در جمع ایشان با وضعیت ظاهری خود حاضر می شود بدون شك فرد مصرف كننده را ترغیب به روند و ادامه درمان می نماید.
▪به عبارتی افراد بهبودیافته مؤثرتر از متخصصین شما هستند؟
- نكته مهم آموزش رفتار اجتماعی این افراد است. وقتی یك فرد بهبود یافته جزء گروه پرخطر به لحاظ رفتار و نوع مصرف مواد قرار می گیرد و حالا روند بهبودی خود را دنبال می كند، افراد درگیر با نحوه بهبودی وی، آشنا شده و همان الگو را انتخاب می كنند چون می دانند او دقیقاً مثل خود آنها بوده است.
▪در حال حاضر چند مركز DIC در استان تهران فعال می باشند؟
۳ مركز؛ ۱- دولت آباد ۲- عودلاجان (سیروس) كه تحت نظارت كانون تولد دوباره می باشد و۳- اتابك (پرسپولیس).
فروهر تشویقی حدود ۲۰سال پیش بیماری اعتیاد خود را درمان كرد و امروز به عنوان یك بیمار در حال بهبودی در جهت خدمت به دیگر بیماران، در سال ۱۳۸۱ كانون تولد دوباره را تأسیس كرد و پس از آن به منظور ساماندهی معتادان خیابانی، مراكز DIC را در مناطق پرخطر شهر تهران با همكاری دفتر معاونت پیشگیری بهزیستی استان تهران ایجاد كرد. تلاش ایشان و دیگر خدمتگزاران این مراكز، موجب گشت تا در سال ۲۰۰۵ از طرف جامعه جهانی مدنی سازمان ملل متحد كه در وین اتریش برگزار شد به جمعیت تولد دوباره در امر بازتوانی معتادان جایزه ای اعطا شود. وی ۴ تالیف دارد كه به نام های تولد دوباره، عطش برای آزادی، مداخله و یادداشت های غار می باشد.
۴۳ كانون تولد دوباره و ۲مركز DIC تنها به واسطه بهبودیافتگان اداره می شود.
▪ آقای فروهر شما از تأسیس كمپ های تولد دوباره به تاسیس و ایجاد مراكز DIC رسیدید. این فرآیند چگونه شكل گرفت؟
- كار ما كاری است از میل به خدمت و پاكسازی محیطی كه در آن زندگی می كنیم؛ محیطی كه فرزندان و شهروندان ما در آن رشد و زندگی می كنند و ایجاد این مراكز، دستورالعمل خاص و مشخصی نداشت بلكه این امر به انگیزه كاملاً فردی و گروهی برمی گردد.وقتی در یك همایش در شهرستان شیراز كه در یك محل خوب این شهر برگزار می شد، در خارج محل این همایش و سالن آن ،پسر من یك سرنگ آلوده را در این محل خوب و به ظاهر پاكیزه پیدا كرد و آن را برای من آورد، همانجا من اعلام كردم قابل توجه شهرداری ها! وقتی این گونه ابزار آلوده در محلات خوب پیدا می شود، در محلات پایین تر دیگر چه می یابیم؟!
▪شما معتقد به ترك ماندن روزبه روز هستید. آیا تصور نمی شود كه این مراكز امكان بیشتری را برای معتادماندن فرد معتاد فراهم می آورد؟
- از دید كاهش آسیب، پروژه هایی كه نوشته شده صرفاً اینكه معتاد به بیماری به طور خاص HIV و دیگر بیماری های هپاتیت دچار نشود، كاهش آسیب به هدف خود رسیده. موضوع، پایین آمدن سطح این بیماری است و از طرفی این دیدگاه موجب تأمین (WHO) می شود. اما یك نكته قابل توجه در تفاوت دیدگاه ما است!
▪ دیدگاه شما چه تفاوتی با دیدگاه سازمان بهداشت جهانی (WHO) دارد؟
- تنها یك تفاوت؛ ما حضور در این میدان و انجام كار را به واسطه معتادان بهبودیافته می دانیم. اینان می توانند به كمك مصرف كنندگان تزریقی و... بروند. آمار نشان می دهد كه از طریق روشی كه ما به كار بردیم در یك سال اخیر حدود ۱۰۰ نفر به بالا به چرخه مراكز بازتوانی آمده اند.
▪ برخی ممكن است به این موضوع از جنبه بدآموزی آن نگاه كنند. شما چه پاسخی برای آنها دارید؟
- به نظر من باید دیدگاه های قدیمی و منسوخ شده را كنار گذاشت؛ دیدگاههایی كه حتی به لحاظ علمی رد شده اند. ما در دنیایی زندگی می كنیم كه روزبه روز با دیدگاه ها و نظرات جدید مواجه می شویم. آمارها به طور مرتب صعود می كنند تا جایی كه تازه فكر می كنیم باید از چه ابزاری برای درمان و پیشگیری استفاده كنیم. اگر فكر كنیم آنچه كه ما انجام می دهیم بدآموزی دارد، متأسفانه از ابزار رفع مسئولیت استفاده كرده ایم.
▪شاید بسیاری تصور كنند كه این مراكز چه منفعتی را به دنبال دارد؟
- شاید! اما من كاهش آسیب ها را از دو منظر نگاه می كنم؛ اول اینكه خود من بنا به آنچه كه بدان اشاره كردم، نشان دادن آن سرنگ توسط پسرم انگیزه ای شد برای كاهش آسیب و حس مسئولیتی كه در زمینه های دیگر باعث شد فرآیند این عمل را شروع كنم، دوم اینكه پیش از ابداع DIC ها، ما موضوع جمع آوری سرنگ ها را در اولویت كار خودمان قرار دادیم؛ یعنی نه تنها كار بازتوانی و بازپروری را انجام می دادیم بلكه بعد وارد عرصه (DIC) یا همان Outreach شدیم. لازم است بگویم این اتفاقات را من ۲۰ سال پیش تجربه كردم، چون خودم یك معتاد بودم و همین طرح های shelter كه به نوعی تجریبات شخصی خودم هست نیز دخیل می باشند.دیدگاه شخصی من این طور نیست كه تنها یك مقدار به وضعیت فرد كمك شود كافی است بلكه باید بدانیم با كمك كردن و نیز كمك گرفتن در جمع، حداقل ۲۵درصد توانسته ایم از چرخه اعتیاد خارج شویم و این همان منفعتی است كه شما از آن نام بردید.
▪ در گفته های خود اشاره به shelter و outreach داشتید. این واژه ها در كار شما به چه معناست؟
- (shelter) شلتر به مفهوم اسكان موقت است؛ یعنی اسكان برای یك شب، با سرویس غذا، استحمام، تعویض لباس و رسیدگی به بهداشت فیزیكی خود. به آنها داروی ضد شپش، ضد گال و... داده می شود و outreach به خدمات سیار ویژه توزیع و نیز جمع آوری آن در سطح پارك ها و اماكن عمومی و حتی خانه های مخروبه و... می پردازند.
▪«سیروس» نام یكی از مراكز شما می باشد. آیا برداشت از نام خاصی است؟!بله _ عودلاجان واقع در چهار راه سیروس است كه جزو مناطق پر خطر محسوب می شود. ما نیز طی تفاهمی با سازمان بهزیستی (دفتر معاونت پیشگیری بهزیستی استان تهران) این مناطق را تحت پوشش قرار دادیم. همان طور كه در شمیران نو (خاك سفید) بعد از تبدیل شدن به شهر سالم به واسطه نیروی انتظامی در آغاز یك مركز سیار برقرار كردیم و اولین مؤسسه ای می باشیم كه با همكاری این دفتر، خدمات رسانی زیادی را ایجاد كردیم.
▪ آقای فروهر! مراكز شما با درمان دارویی مثل متادون كه از طرف وزارت بهداشت مقرر شده است مخالفند؟
- به طور صریح بگویم نه! ما با هیچ درمان دارویی مخالفتی نداریم، اما امیدواریم كه كسی هم با روش درمانی ما كه بدون دارو صورت می گیرد مخالفت نكند. بیایند و آمارها و نمونه های ما را از نزدیك ببینند. ۷/۴۳ از مراجعین ما پاك می مانند. شاید دروغ بگویم! پس لطفاً یك موسسه تحقیقاتی بیاید و صحت و سقم كار ما را بررسی نماید. در همین دفتری كه شما در حال مصاحبه هستید حدود ۲۰ نفر كار می كنند كه همگی، معتادان در حال بهبودی می باشند و این نشان دهنده این است كه اعتقاد ما با عمل ما یكی است.خصوصاً توقع ما از دفتر پیشگیری بهزیستی كشور می باشد كه آنچه را كه هست ببینند.
▪ در حال حاضر كدامیك از كشورهای همجوار كشور ما این مراكز را دارا می باشند؟
- در اكثر كشورهایی كه در اطراف ما هستند مثل هند و پاكستان این مراكز را دارند و از روش های مختلفی استفاده می كنند. از داروهای جایگزین متادون و نوپره نورفین استفاده می شود یا از كلوئیدین و حتی داروهای گیاهی. در واقع الگوی مراكز گذری و شلتر را ما از پاكستان گرفته ایم، اما الگوی تغییر یافته DIC و متادون در این دو كشور جزء جدایی ناپذیر از این مراكز نیست. اما چون مراكز ما كارش را با متادون انجام نمی دهد بهزیستی كشور با این امر كه DIC بدون متادون اجرا شود مخالف است.
▪ آیا بانوان هم از امكان استفاده از كمپ یا مراكز DIC برخوردارند؟
- به مناسبت ملاحظات دینی و اجتماعی و سنتی، در ایران نمی توانیم خانم ها را در كنار آقایان جای دهیم اما این پیشنهاد را به شهرداری تهران از لحاظ تامین جا و مكان و از بهزیستی برای اعتبارات مالی و... ارائه دادیم كه هنوز ابزار چنین مراكزی ایجاد نشده است. از آنجا كه زن مركز ثقل خانواده است و اهمیت زیادی برای خانواده و تربیت فرزندان قائل است و این را همه به ظاهر قبول داریم اما در باطن به نظر می رسد كه به صورت تجربی می بینیم اكثر كسانی كه با آنها صحبت می كنیم در خصوص زنان، از پذیرش مسئولیت آن شانه خالی می كنند. برای موافقت مركز بازپروری اعلام می كنند كه موافق هستند، اما برای آقایان كه ۱۲ مركز در استان تهران داریم اما برای زنان هیچ! ما باید این اولویت را در خصوص مراكز زنان قائل شویم.
▪صحبت های شما كاملاً قابل درك است. زنان به عنوان هرم اصلی خانواده ها، در مسیر درگیری با این بیماری وقتی رها شوند انتظار افزایش آمار (HIV) و مبتلایان به ایدز را بایستی داشته باشیم! و من فكر می كنم شما می خواهید قبل از وقوع یك فاجعه انسانی، افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری را ساماندهی كرده و به آنها كمك كنید. با این وصف توقع شما از مسئولین این امر در حوزه اعتیاد چیست؟
- الگوی ما بسیج مردمی بوده. بسیج وارد صحنه شد و تغییرات و تحولات بنیادی را در كشور ایجاد كرد. ما هم به صورت بسیجی و خودجوش انگیزه های اعتقادی و فردی و گروهی تعهدات مان را نسبت به كارمان، هموطن مان و در نهایت خالق مهربان انجام می دهیم و مایلیم به این وسیله از اجتماعی كه بدان ضرر و زیان زدیم، جبران خسارت كنیم و در مقابل آفریدگارمان روسفید باشیم؛ پس مهم است كه كسانی كه خود تمایل به ترك و سپس رفتن به جلسات بهبودی را دارند تحت درمان قرار بگیرند چرا كه مهم، ترك نیست بلكه مهم در ترك باقی ماندن است و تنها كسانی بهترین خدمت را به آنان ارائه می دهند كه خود، تجربه این مراحل را داشته اند و حالا به عنوان خدمتگزاران بهبودی می توانند به او انتقال بهبودی دهند.

منبع : روزنامه همشهری