مرگ درختان کهنسال

درختان در اجتماع زیستی یكی از مهمترین سیستم های حیات بخش زندگی انسان ها به شمار می روند. درختان تضمین كننده بقا، پایداری آب و خاك و هوای كره زمین محسوب می شوند به همین دلیل پیش از حضور انسان در كره خاكی جنگلها به وجود آمده و تكیه گاه استواری را برای تكامل جوامع انسانی به وجود آوردند.
درختان كهنسال هر كشور از جمله مهمترین ذخایر ژنتیكی گیاهی آن به شمار می روند. ارزش شناخت و حفظ این منابع از نظر ملی و تاریخ طبیعی با حفظ ابنیه تاریخی هر كشور برابری دارد. درختان كهنسال ،یادمان زنده و ابنیه تاریخی ،یادمان خالی از حیات این مرز و بوم محسوب می شوند. حفظ ذخایر ژنتیكی از جمله درختان كهنسال از اهم وظایف هر قوم و ملتی است.
وقتی صحبت از كهنسالی می شود بدین معنی است كه این درختان چندین برابر دوره دیرزیستی بیولوژیك خود را تاكنون پشت سر گذاشته اند. درختان كهنسال در دوران طولانی زندگی خود، گاه هزاران سال موانع اكولوژیك و تنشهای نامساعد محیطی متعددی را پشت سر گذاشته و همچنان پایدار به زندگی خود ادامه داده اند. اگر بخواهیم مثالی در این ارتباط داشته باشیم می توانیم از سرو چند هزار ساله و به قولی ۴ هزار ساله ابركوه نام ببریم. نمونه برداری انجام شده از بذور این سرو در سال ۱۳۷۷ معرف ۹۰درصد قوه نامیه در بذور این درختان بوده است.
نتایج این تحقیق به طریقی معرف توان فیزیولوژی بالای این سرو بعد از هزاران سال گذر زمان است. متأسفانه هر ساله به دلایل مختلف تعدادی از این درختان آسیب دیده یا قطع شده اند. در این راستا می توانیم از سرو كهنسال فیروزآباد(یزد) نام ببریم. این سرو با قدمت حدود هزار سال یادمان بیولوژی تاریخ حیات مردم این منطقه بوده است. از سالیان پیش ساكنان منطقه طی نامه های متعدد یادآور خطراتی كه ممكن است بقای زندگی این سرو را تهدید نماید، شده بودند. شرایط استقرار این درخت و بادهای سختی كه در این منطقه معمولاً در جریان است از جمله مواردی بوده كه بارها توسط اهالی منطقه گزارش شده است و از مراجع ذیصلاح خواسته بودند به ترتیبی، نسبت به حفاظت این سرو حساسیت بیشتری نشان دهند. متأسفانه باد شدیدی كه در تاریخ ۸ خرداد ماه سال ۱۳۸۲ شهر یزد و اطراف آن را به شدت متأثر كرد موجب ریشه كنی این درخت شده است.
در روز حادثه این جانب شاهد غم بزرگ اهالی منطقه بودم و كراراً پیران محل ابراز می كردند اگر جوانی در این منطقه شهید شده بود غم از دست رفتن جوان كمتر از غم از دست رفتن این درخت كهنسال بوده است. این در حالی است كه بنا به تعهد ملی و مذهبی از سالیان پیش (۱۳۷۲) طرح درختان كهنسال ایران تدوین و جهت انجام این طرح از سازمانها و مراجع ذیصلاح درخواست مساعدت شد. هیچ سازمان و ارگانی رسماً این پیشنهاد را رد نكرد؛ به عبارت دیگر اهمیت موضوع آنچنان ژرف بود كه نیاز به انجام طرح قاطعی در این مورد احساس می شد. ولی تاكنون هیچ سازمانی از این طرح پشتیبانی مالی نكرده است.
اهداف طرح مورد نظر در مرحله اول شناخت درختان كهنسال، در مرحله بعد بررسی شرایط حاضر استقرار درختان كهنسال و بالاخره چگونگی نگهداری و تكثیر جنسی آنها به عنوان ذخایر ژنتیكی ارزشمند ایران و جهان بوده است.این در حالی است كه سالانه ناظر نابودی چندین پایه درخت در اقصی نقاط كشور هستیم. جای افسوس دارد كه برخوردهای ظاهراً مثبت با موضوع به دلیل نداشتن پشتوانه تخصصی عمیق مسئله نابودی این درختان را تسریع كرده است. در بعضی از مناطق بدون دقت به اهمیت همزیستی های چند صد ساله و شاید هزاران ساله جوامع گیاهی قدیمی، نوع آبیاری را تغییر داده و با ایجاد پارك و فضای سبز جدید در اطراف این پایه ها تصور آن دارند كه نسبت به حفظ حیات این درختان گام مثبتی برداشته شده است. در صورتی كه آبیاری های مداوم و بدون رعایت اصول فنی باعث شده كه رفته رفته از نظر طبیعی این درختان برای كسب آب مورد نیاز، ریشه های عمیق خود را از دست داده و ریشه های سطحی تر آنها وسعت بیشتری بیابد. نتیجه آنكه سرنوشت مشابه سرو فیروزآباد را در این راستا می بایست انتظار داشته باشیم.
در كشور ایران بر حسب برآورد انجام شده حدود هزار پایه كهنسال از گونه های مختلف وجود دارد. از زمانهای قدیم رسم بر آن بوده است كه به دلیل قدرت استقرار و طول عمر زیاد، مردم هر منطقه علاقه خاصی به این درختان ابراز داشته و حتی در برخی موارد شاخه های این درختان را آذین بسته و یا زیر آنها قربانی می كنند. كه این خود از مشكلاتی است كه حیات آینده این درختان را تهدید می كند.
از این رو لازم است بار دیگر اهمیت این درختان به عنوان ذخایر بی رقیب ژنتیك گیاهی ایران تذكر داده شود و هرچه زودتر نسبت به شناخت این درختان و ثبت آنها در پرونده میراث فرهنگی و زیست محیطی كشور و جهان اقدام گردد. بدیهی است كه برنامه آینده حفظ و حراست این درختان امری كاملاً تخصصی است و نباید سلیقه ای با آن روبه رو شد، به طوری كه در بسیاری از مناطق كه این درختان شناسایی شده اند متأسفانه بافت طبیعی منطقه ۱۰۰ درصد آسیب دیده است.

منبع : مرکز اطلاع‌رسانی خانواده شمیم