متافیزیک و هیپنوتیـزم

واژه هیپنوتیزم از كلمه هیپنوز كه یك لغت یونانی به معنی خواب می‌باشد گرفته شده است. هیپنوتیزم وضعیت یا حالتی است كه طی آن فرد می‌تواند در حالت خلسه، عكس‌العملهای خاصی در پاسخ به تلقینات از خود نشان دهد.
تاریخچه هیپنوتیزم به كشورهای ایران، هند، مصر و یونان باز می‌گردد. در ایران قبایل مغ‌ها می‌توانستند با تحمل سختی، خود را به مرحله‌ای از خلسه برسانند و در آن حالت نسبت به درمان بعضی بیماریها اقدام كنند. در هند، مرتاض‌ها با تحمل ریاضت‌های فراوان می‌توانستند به حالت خلسه رفته كارهای خارق‌العاده انجام دهند. در یونان و مصر معابد خاصی تحت عنوان معابد خواب وجود داشته، ساحران این معابد قادر بودند افراد را در یك حالت خاصی مشابه خواب قرار دهند و سپس كارهای خاصی روی آنان انجام دهند. معروف‌ترین این معابد، معبد دلفی می‌باشد.
تاریخچه هیپنوتیزم در عصر جدید به دكتر فرانس آنتوان مسمر بر می‌گردد. این پزشك اتریشی معتقد بود كه انسان دارای حوزهٔ انرژی خاصی تحت عنوان مغناطیس حیوانی می‌باشد كه از طریق آن می‌توان بیماریها را درمان نمود. مسمر بیماران خود را در حالت خلسه قرار می‌داد و با شكل و ظاهر خاصی بر آنها وارد می‌شد و از این طریق نسبت به درمان آنها اقدام می‌نمود. این امور بعدها توسط شاگردان مسمر دنبال گردید و به نام مسمریسم معروف شد. طرح هیپنوتیزم در ایران در عصر جدید توسط دكتر اعلم‌الملك ثقفی صورت گرفت.
هیپنوتیزم همواره در طول تاریخ دارای دوره‌های پنهان و آشكار بوده است. بدین صورت كه در برخی از برهه‌های زمانی به دلیل مخالفت برخی مقامات علمی یا سیاسی و حكومتی مورد غضب واقع می‌شده، طرفداران هیپنوتیزم مجبور به مخفی كردن آن می‌شدند. در برخی زمانها نیز مورد مهر و محبت قرار می‌گرفت و به صورت علنی مطرح و استفاده می‌گردید. جالب آنكه بعضی حاكمان و رجال سیاسی برای پیشبرد اهداف خود از این علوم استفاده می‌كردند.
هیپنوتیزم به دو نوع “خود هیپنوتیزم” و “دگرهیپنوتیزم” تقسیم می‌شود. در خود هیپنوتیزم شخص خودش را هیپنوتیزم می‌كند، در دگر هیپنوتیزم، فرد هیپنوتیزم كننده را عامل یا هیپنوتیزور و فرد هیپنوتیزم شونده را سوژه می‌گویند.
هیپنوتیزم دارای كاربردها و استفاده‌های متفاوت می‌باشد ولی نوش داروی تمام امور، بیماریها و مشكلات نمی‌باشد. هیپنوتیزم پزشكی در تسكین درد بیماران، درمان برخی بیماریها و ایجاد بی‌حسی و بی‌هوشی استفاده می‌شود. تقویت حافظه، تسهیل در یادگیری، ایجاد یا تقویت انگیزه در مطالعه، افزایش بازده در مطالعه و افزایش قدرت خلاقیت از موارد دیگری است كه با هیپنوتیزم قابل حصول می‌باشد. هیپنوتیزم در امور جنائی و قضایی نیز برای كشف جنایت و شناسایی جنایتكاران قابل استفاده است. موفقیت‌های شغلی و موفقیت‌های ورزشی نیز با هیپنوتیزم قابل دست یابی است. برخی اعتقاد دارند در مراحل عمیق خلسه‌های هیپنوتیك می‌توان به ورای بعد مكان و زمان دست یافت.
هیپنوتیزم با همهٔ محاسنش، دارای خطراتی نیز می‌باشد. ایجاد رابطهٔ عاطفی بین عامل و سوژه (در زمانی كه آنها از دو جنس مخالف باشند)، توهم قدرت در عامل، احتمال دیوانگی یا مرگ سوژه، اثرات سوئی كه به دنبال تلقینات بیش از حد ممكن است بروز كند، درد در نقاطی از بدن سوژه بعد از بیداری، اختلالات روان پریشی و سخت بیدار شدن سوژه از جمله این خطرات می‌باشد. هیپنوتیزم ممكن است برای افراد مبتلا به بیماریهای قلبی، عصبی و متابولیسمی مضر باشد.
هیپنوتیزم طی سه مرحله توجیه، القا و كنترل صورت می‌گیرد. در مرحله نخست باید سوژه را بطور كامل توجیه نماییم و توضیحات لازم را در مورد نحوهٔ كاری كه می‌خواهیم روی او انجام دهیم ارائه كنیم. در صورت عدم توجیه مناسب، ممكن است سوژه ناخودآگاه مقاومت كند. در مرحلهٔ القاء، با ارائه تلقینات كلامی كه به صورت موزون و هماهنگ ارائه می‌شود، سوژه به حالت خواب فرو می‌رود. مرحلهٔ سوم، مرحلهٔ كنترل سوژه در خواب است كه مشكل‌ترین مرحله است. لذا عامل به اطلاعات و تجربیات كافی نیاز دارد.
در حالت هیپنوتیزم سوژه علائمی از خود نشان می‌دهد كه بیانگر هیپنوتیزم شدن او می‌باشد. كاهش فعالیت جسمی، عمیق شدن تنفس، تنگ شدن چشم، افتادن پلك، پیدایش رخوت، افتادن سر، تمایل چشمها در چرخش به سمت بالا و در برخی موارد گرم شدن بدن، افزایش ترشح اشك و پرش در پلك از جمله این نشانه‌هاست.
عامل برای انجام هیپنوتیزم ممكن است از ابزار و شیوه‌های مختلف استفاده كند. تلقین كلامی، تأثیر نگاه، ارسال انرژی و استفاده از برخی وسایل از این جمله‌اند. در تلقین كلامی، كلمات با ریتم موزون و هماهنگ و با لحن تأثیرگذار ادا می‌شود. در صورتیكه عامل با نگاه نافذ و بدون پلك زدن به سوژه نگاه كند، می‌تواند تأثیر تلقینی در سوژه داشته باشد. ارسال انرژی در عاملینی كه با انرژیهای فراحسی و شیوه‌های كنترل و ارسال آن آشنایی علمی و عملی داشته، نیز كمك كننده است. این افراد تقریباً نیازی به تلقینات لفظی نخواهند داشت. وسایلی مانند انگشتر، تسبیح، آونگ، قرص‌های پلاسبو و امثال آن نیز كمك كننده می‌باشند.
عوامل مختلف بر هیپنوتیزم مؤثر است. سن، جنسیت، شغل، شخصیت سوژه و محیط از جمله عوامل اثر گذار می‌باشند. افراد زیر شش سال هیپنوتیزم نمی‌شوند، همچنین هیپنوتیزم كردن افراد بالای سی سال مشكل و افراد مسن بسیار سخت است. خانمها به نسبت آقایان دارای قدرت هیبنوتیزم شوندگی بیشتر می‌باشند. شغل می‌تواند تأثیر مثبت و یا منفی داشته باشد. افرادی كه دارای مشاغل هنری و لطیف می‌باشند یا به اقتضای شغل‌شان شرطی شده‌اند، با استفاده از روشهای مربوطه به راحتی هیپنوتیزم می‌شوند. شخصیت سوژه هر چقدر عاطفی‌تر و تأثیر پذیرتر باشد و هر چقدر تجسم سوژه بیشتر باشد، كار عامل راحت‌تر خواهد بود. نور، رنگ، عطر و صوت محیط می‌تواند تأثیر مثبت یا منفی داشته باشد. هر چقدر نور كمتر و ملایم‌تر باشد تأثیر بهتری می‌گذارد. رنگ محیط بهتر است آرامش بخش باشد، برای مثال رنگ آبی مناسب است. برخی عطرها مانند بوی عود تأثیر مثبت دارد. پخش آهنگ و موسیقی ملایم و بدون كلام نیز مفید است.
یك هیپنوتیزور خوب باید دارای ویژگیها و صفات خاصی باشد. سلامت و تعادل جسم، روان و روح، داشتن اعتماد به نفس، اعتقاد كامل به هیپنوتیزم، ایجاد تمركز عالی و مستمر، قدرت جاذبه و تأثیر گذاری، قدرت تشخیص و قضاوت و اعتقاد به اصول اخلاقی و انسانی از جملهٔ این خصوصیات می‌باشند.
تله هیپنوتیزم، نوع خاصی از هیپنوتیزم است كه از راه دور انجام می‌شود. در این حالت عامل از راه دور وبدون تماس نزدیك و مستقیم بر سوژه اثر می‌گذارد و او را خواب می‌كند. این حالت برای تأثیر گذاری برسوژه بدون اطلاع او كاربرد دارد. برای تله هیپنوتیزم باید عامل از قدرت تله پاتی عالی برخوردار بوده،انرژیهای فراحسی را بشناسد و نحوهٔ استفاده از آنها را بداند. شایع است كه برخی از سازمانهای جاسوسی در كشورهای پیشرفته از این روشها استفاده می‌كنند و برای این منظور دانشمندان مربوطه را در استخدام دارند.
استفاده از هیپنوتیزم از نظر شرعی و دینی بلا مانع است. حضرت آیت اللـه العظمی خامنه‌ای، استفاده از هیپنوتیزم را اگر همراه كار حرامی انجام نشود و به قصد امر حرامی نباشد جایز می‌دانند. همچنین تعلیم و تعلم آن را جایز دانسته‌اند. حضرت آیت اللـه العظمی مكارم شیرازی استفاده از هیپنوتیزم را مشروط بر آنكه كشف امور پنهانی صورت نگیرد بدون اشكال دانسته‌اند. حضرت آیت اللـه العظمی بهجت، هیپنوتیزم را اگر سبب اضرار یا ایذاء به نفس یا غیر نباشد جایز می‌دانند و با این فرض تعلیم و تعلم آن را جایز دانسته‌اند. حضرت آیت اللـه العظمی صانعی كاربرد علم هیپنوتیزم در علوم پزشكی را حرام ندانسته‌اند.
با وجود كاربردهای علمی مختلف هیپنوتیزم و با توجه به صدور مجوزهای شرعی آیا توجه لازم به هیپنوتیزم در كشور ما شده است؟ آیا در عمل جایگاه خود را در دانشگاه و جامعه پیدا كرده است؟ آیا ما جزء كسانی هستیم كه بی دلیل كوس مخالفت با آن را سر می‌دهیم یا جزء آنان كه به دنبال استفاده مفید از هیپنوتیزم به نفع مخلوقات حق می‌باشند؟

دکتر مطلب برازنده
مآخذ: کتاب رخنه در اسرارمتافیزیک، تآلیف مطلب برازنده، انتشارات نوید