روانشناسی ورزشی

مقالۀ حاضر کوششی است برای معرفی رشته ای که شاید هنوز رشته ای نوپا در مقایسه با شاخه های اصلی روانشناسی می باشد . در این مقاله به تعریفی از روانشناسی ورزشی و ضرورت و اهمیت آن می پردازیم. اول از همه به تعریف روانشناسی می پردازیم تا از این طریق به طرز صحیح تری به روانشناسی ورزشی نزدیک شویم . روانشناسی را می توان مطالعه علمی رفتار و فرایندهای موجود زنده تعریف کرد و علم روانشناسی دارای شاخه های اصلی: روانشناسی تربیتی ، روانشناسی بالینی، روانشناسی عمومی ،روانشناسی بالینی کودک و نوجوان ،روانشناسی مدیریتی و صنعتی و همچنین کار و امور استخدامی است و بخشی که مورد توجه ماست وما در مورد ان در ادامۀ متن می خوانیم روانشناسی ورزشی است . روانشناسی ورزشی عبارتست از : کاربرد یافته های روانشناسی برای بهبود عملکرد وتندرستی . مطالعۀ رفتار آدمی در محیط های ورزشی ، یکی از وجوه با اهمیت در خصوص شرکت در مسابقات بین المللی است که تا کنون در کشور ما کمتر مورد توجه و بررسی مسئولین و دست اندرکاران ،تیمهای ملی بوده است. چون موفقیت در مسابقات بین المللی تنها نتیجۀ فعالیت و کارایی جسمانی نیست ، بیشتر کشورهای صاحب نام در ورزش در موقیعتهای حساس ورزشی از یافته های روانشناسی سود می برند .
مطالعۀ روانشناسی و استفاده از آن در موقیعت ورزشی سخص را توانا می سازد :
۱) رفتاری را توصیف می کند ،
۲) رفتاری را تبین می کند ،
۳) رفتاری را پیش بینی می کند .
آنچه به گونه ای فزاینده ، اطمینان مربیان تربیتی ، پژوهشگران و مربیان ورزشی را به خود جلب کرده است این است که شاخه روانشناسی یک علم است . این علم ، رفتار انسانی را در زمینه شرکت در ورزش و چگونگی تأ ثیر پذیری رفتار (عملکرد) از سه منبع اصلی را مطالعه می کند :
۱) ورزشکار
۲) رهبر تیم
۳) محیطی که این افراد با هم تنش متقابل دارند.
در رشته ای نوخاسته روانشناسی ،روانشناسی ورزشی شکل اجتماعی تری دارد و به همین دلیل از اهمیت بیشتری برخوردار است .اگر مربیان از یافته های این علم کاربردی در ورزش که مسیر رسیدن به هدف را کوتاهتر می کند استفاده نکنند و با تکیه بر تجارب علمی خود و با استفاده از روش آزمون و خطا به این صحنه های بین المللی راه پیدا کنند ممکن است ضایعات جبران ناپذیری در این مسیر به بار بیاید .
متخصصین روانشناسی می توانند مهارتهای روانی را به شکل مطلوبی به مربیان ارائه کنند تا مربیان به سهم خود به ورزشکاران کمک کنند . برخی از مشکلاتی که مربیان و ورزشکاران با آن دست و پنجه نرم می کنند عبارتند از : ترس از شکست ، ناتوانی در کنترل خشم ، اضطرابهای مداوم و فشار روانی غیر قابل کنترل ، نداشتن کنترل فکری ، اشتغا ل فکری مسائل و مشکلات گذشته و آینده ، بی رمقی ، هیجانات حاصل از شکست یا پیروزیهای غیر قابل انتظار ...... که مربیان و ورزشکاران با کمک روانشناس ورزشی می توانند به نحو بهتری با این قضیه کنار بیایند .
در تقسیم بندی جدید بین کشورهای مختلف جهان مبنای اصلی توسعه و تحول در زمینه های مختلف اجتماعی ، به کارگیری سریع علم وتکنولوژی است . کشور هایی که سرعت بکرگیری و توسعه علم در آنها بیشتر باشد ، کشورهای پیشرفته و آنهایی که سرعت توسعه و بکارگیری کمتر باشد کشورهای عقب مانده محسوب مشوند.
● آمادگی روانی چیست :
هر قدر که جسم آماده و ورزیده باشد ،اگر ذهنی که آن را هدایت می کند فاقد ورزیدگی و آمادگی باشد جسم بدرستی هدایت نخواهد شد. همانطور که آمادگی جسمانی مستلزم صرف وقت و هزینه است . آمادگی روانی نیز از عواملی همچون مهارت در توجه ، مهارت در کنترل اضطراب و استرس ، حفظ انگیزش ، حفظ وافزایش اعتماد به نفس و..... تشکیل می شود و رسیدن به این آمادگی مستلزم اینست که مدیران و مربیان آگاه چنین فرصتی را برای ورزشکاران فراهم آورند . ضرورت این قضیه وقتی مشخص می شود که شما بسکتبالی را که در تمرین خود همۀ پرتاب ها پنالتی را تبدیل به گل می کند ولی چه می شود که در مسابقه از به ثمر رساندن یک پنا لتی در می ماند؟
مطمئناً مشکل او را نمی توان در ضعف جسمانی یا بازی او دانست زیرا او در تمرین این کار را با مهارت لازم انجام می دهد . پس مشکل او چیست ؟ شاید بتوان مشکل او را ناتوانی در حفظ توجه و کنترل اضطراب ناشی از هیجان مسابقه دانست که با هدایت به سمت توجه بیشتر و کنترل اضطراب می توان مشکل او را حل کرد . امروزه در بسیاری از رشته ها ی ورزشی ۱۰ نفر اول مسابقات به لحاظ فنی و جسمی در یک سطح اند و آنچه نفرات را متمایز می کند آمادگی روانی آنهاست .
● استرس در حقیقت چیست؟
اضطراب در یک فرد ورزشکار به چند عامل بستگی دارد که سه علت مهمتر از همه هستند :
۱) نگرش غلط نسبت به نقش خود در صحنه رقابت ورزشی
۲) عدم کسب نتایج مطلوب در مسابقات ورزشی
۳) عوامل خارجی ومحیطی
در مورد نگرش غلط نسبت به نقش خود می توان چنین توضیح داد که یکی از عواملی که در روانشناسی ورزشی مورد توجه قرار می گیرد مکالمه ای است که فرد قبل و حتی بعد از آن با خود دارد که اصطلاحاً به آن self talk می گویند است و آن عبارتست از تصوری که خود فرد در ذهن خود از برنده بودن یا بازنده بودن خود در سر دارد . همچنین مشکلات عاطفی ، ذهن شلوغ و فاقد تمرکز ،قدرت ونیروی ورزشکار را تحلیل می برد . امروزه این موضوع وجود دارد که قهرمان اول در ذهنش بازی را می برد و بعد در عمل توفیق می یابد .
در مورد فکر کردن در مورد عدم کسب نتایج مطلوب ، از تکنیک های دیگری در روانشناسی از جمله مثبت اندیشی استفاده کرد.،شناختن نقاط ضعف نباید موجب از دست دادن اعتماد به نفس شود و توصیه می شود که ورزشکار در هنگام مسابقه بیشتر به موفقیت های خود فکر کند تا به شکست و مدام هم با خود پیروزی ها را تکرار می کند . در روانشناسی ورزشی ،ورزشکار از تمام نیروهای خود مخصوصاً نیروهای ذهنی اش به خوبی استفاده کند.
و در آخر شاید بتوان نقش عوامل محیطی و خارجی را بیشتر مورد توجه قرار داد . عملکرد ورزشکار در یک رقابت ورزشی تنها به خود برنمی گردد ،در واقع یک ورزشکار خواست و اراده جمعی را به موفقیت یا شکست تبدیل می کند .
تشویق ها ، خشم ها ، نگرانی ها و یاس های جمعی به میزان زیادی می توانند در ورزشکاری که آمادگی روحی مناسبی را در زمان برگزاری رقابت ورزشی نداشته اند ایفا کند. حل این مشکل نیازمند وقت و هزینه زیادی است که در این زمینه نقش رسانه جمعی جهت افزایش آگاهی و تنظیم خواست و رفتار تماشاگران می باشد . فشار روانی باعث تحلیل انرژی جسمانی و ایجاد عصبانیت درونی می شود و نوعی گریز و دوری از ورزش را در آنها ایجاد می کند که شایستگی لازم را ندارد و اعتماد به نفس آنها و در نتیجه عملکرد آنها را پایین می آورد و این حالت نه تنها در ورزشکاران بلکه در مربیان نیز حاکم است . مخصوصاً در مواقعی که شکست ها اتفاق می افتد .
● طول دوره :
حداکثر طول دوره تربیت روانشناس ورزشی(مربی مهارتهای ذهنی) یکسا ل است که شامل ۴۰۰ ساعت آموزش و کارورزی خواهد بود.
دانش اموختگان این دوره دارای توانایی های زیر خواهند بود :
۱) شناخت مهارتهای روانی مورد نیاز برای اجرای مهارتهای ورزشی گوناگون ، تحلیل وضعیت های مختلف تیمی/انفرادی از دیدگاه روانشناسی ورزشی
۲)آموزش مهارتهای ذهنی به ورزشکاران و مربیان
۳) مشاوره با ورزشکاران درباره مسائل مربوط به روانشناسی ورزشی
۴) مشاوره با مربی درباره شیوه های تمرین و رهبری تیم
۵) سنجش مهارتهای روانی ورزشکاران
۶) راهنمایی مراجعان به متخصصان مربوطه در خصوص مسائل غیر ورزشی
برای اطلاع بیشتر در مورد شرایط و دروس روانشناسی ورزشی می توانید به سایت زیر مراجعه فرمایید :
http://www.edu.olympicacedemy.ir/ravan_coach.html
کتابهایی که در این زمینه نوشته شده است برای اطلاع بیشتر علاقمندان عبارتست از :
۱) روانشناسی ورزشی ،فتح الله مسیبی ، سید محمد کاظم واعظ موسوی
۲) روانشناسی ورزشی : راهنمای مربیان فرابنز مارتنز ،مترجم :محمد خبیری . نشر بامداد ۱۳۸۷
۳) آموزش روانشناسی ورزشی ، راهنمای عملی برای درک مفاهیم اساسی روانشناسی ورزشی ،کوپن اسپینگ،سنتیا پیمرتن .مترجم : معصومه شجاعی ،محمد کاظم واعظ موسوی.

الهام عزیزی