درنگی بر شمایل علی دایی

نه یک معضل اجتماعی در حیطه فوتبال ملی و نه یک اسطوره بی بدیل که برکهن الگوهای جامعه ایرانی نقش بندد ، علی دایی هیچ کدام از این ها نیست ، علی دایی یک پدیده اجتماعی مهم و دارای ابعادی گاه متناقض است.
جوان لاغر سبیلویی که از اردبیل آمد تا مهندس شود و شد و بعد تبدیل به مشهورترین فوتبالیست ایرانی گشت شاید مهمترین المانهای پرسوناژ علی دایی که موجب موفقیت های کم نظیرش در عرصه فوتبال شد را بتوان سختکوشی و اراده ی بی نظیر ، همراه شانس ، و البته تحصیلات دانشگاهی اش دانست . سه عنصری که موجب شدند تحرک عمودی علی دایی در پلکان قشربندی اجتماعی تسریع گردد و گرنه بازیکنانی مستعدتر از او فراوان بودند که به نیمی از آنچه او دست یافت دست نیافتند .
دایی آغازگر حضور بعدها ابتر فوتبالیستهای ایرانی در اروپا بود.(روندی که بدلیل سوءمدیریت و سوء استفاده به سبب نفع جویی عده ای عقیم ماند). از میان موج اول فوتبالیست های لژیونر در اروپا علی دایی به سبب سخت کوشی ذاتی اش و نیز تسلط بر زبان انگلیسی که مقدمه ای بر فراگیری زبان المانی اش گشت توانست موقعیت خویش را در فوتبال آلمان تثبیت کند و در خلال بیش از یک دهه حضور در تیم ملی به تمام رکودهای ممکن دست یابد (که اگر در سن پایین تر عضو تیم ملی می شد چه بسا رکورد تعداد بازیهای ملی را هم می شکست) اما..... خوب کم کم باید گفتمانم را عوض کنم چراکه گفتمان علی دایی در این سالها عوض شده است .
پس از گذشت چند سال دایی آن جوان ساده ی شهرستانی سخت کوش نبوده با سیل پولهایی که از خارج آورده بود دست به تولید اقتصادی زد و کم کم بعد اقتصادی زندگی اش پیشرفتی برق آسا کرد . اما ابعاد اخلاقی و فرهنگی اش نتوانستند خودشان را به بعد اقتصادی برسانند. غرور ذره ذره به سلولهای شخصیتی اش راه یافت و در این فرآیند استحاله شخصیت چالشهای دایی با آدمهای پیرامونش شروع شد چالشهایی که پیشتر از آن با محمد مایلی کهن پیش از جام ملتهای ۹۶ آغاز شده بود . بعداً به هم بازیانش در تیم ملی رسید . (که به واقع حضور بلند مدت او در پست مهاجم نوک تیم ملی باعث قطع ریشه های تکثیر و تکامل مهاجمان ملی و نابودی نسلی از مهاجمان مستعد گشت) روند درگیری های دایی با آدمهای پیرامونش وی را وارد درگیری لفظی، رسانه ای و مستقیم با مرد لمپن نواز ، سنتی و کاریزماتیک فوتبال ایران علی پروین کشاند که تصویر زننده اش هنوز در یادها مانده بعد هم که رسید به دوبازی نخست جام جهانی ۲۰۰۶ که همه از بازیهای دایی انتقاد کرده و وی را عامل باخت تیم ملی دانستند .
پس از آن بود که در بازی با آنگولا برانکوایوانکویچ در اقدامی پویولیستی که تنها از مربیان سنتی ایرانی بر می آید دایی را نیمکت نشین کرد و این نقطه آغازی گشت بر فرآیند اجباری کنده شدن دایی از تیم ملی به عنوان بازیکن پس از آن دایی با خوش شانسی ذاتی اش و شاید ..... در آغاز لیگ ششم حرفه ای به ناگهان و به دلیل فرار و ررنر لورنت مربی بازیکن باشگاه سایپا هستند و در حالی که در نیم فصل دوم سیر قهقرایی راآغاز کرده بود انگیزه را با ضعف مفرط رقبا پیوند زد و قهرمانی را به چنگ آورد اما آنچه از آن روزها به جا ماند آشنایی مردم فوتبال دوست با وجه دیگری از پرسونای قهرمان ملی شان بود. توهم توطئه وی بارها در حضور رسانه های عمومی از دست های پنهانی گفت که نمی خواهند سایپا قهرمان شود. اما پس از قهرمانی هرگز از ماهیت آن دست ها و چگونگی انقطاعشان نگفت. گفتمان تو هم همچنان در ادبیات دایی حفظ شد تا رسید به انتخاب سرمربی تیم ملی . دوشنبه شب در برنامه ۹۰ گفت هرکس لابی اش قوی تر باشد مربی تیم ملی می شود در جهت دهی کاذب به اذهان عمومی کوشید. جمعه شب همان هفته جهانگیر کوثری در برنامه اش به طور رسمی انتخاب افشین قطبی به این سمت را اعلام کرد .
درست ۲۴ ساعت بعد علی دایی به عنوان سرمربی انتخاب گشت و هرگز نگفت از کدام سوپر لا بی استفاده کرده که ظرف یک شبانه روز جایگزین افشین قطبی گشته است. این توهم توطئه و برون فکنی در کنار وجه دیگری از شخصیت علی دایی مهمترین اتفاقات حاشیه ای این چند سال اخیر پیرامون وی را رقم زده اند. آن هم عدم توان تفکیک مسئولیت ها و منافع فردی از جمعی است. درست در اوج رقابت های لیگ حرفه ای که سایپا در کورس قهرمانی بود به همراه ۶ بازیکن اصلی این تیم به دلیل دین شخصی که به دانشگاه آزاداسلامی داشت به مسابقات محلی و شرم آور در اتریش رفت در بحبوحه نیاز تیم ملی به بازیکنان باتجربه از کنار نام هم تیمی های سابقش به راحتی می گذرد و لابد حذف بازیکنی مثل علی کریمی هیچ ربطی به درگیری اش با علی دایی در اردوهای برون مرزی پیش از جام جهانی ندارد قضیه ایمان مبعلی و گران بهاترین ضربه هل دادن تاریخ فوتبال که نیازی به طرح ندارد.
تنها ذکر این نکته می ماند که قهرمان سخت کوش عصبی ما هنوز توان تفکیک حوزه قضاوت های فردی و عمومی را ندارد. به این دلیل و دهها دلیل دیگر در جامعه ما که ظرفیت ستاره پروری بی نظیری دارد و توده های ما همواره به دنبال اسطوره سازی از ورزشکاران و هنرمندان و سیاستمداران خود هستند ، جز مدت کوتاهی هرگز به علی دایی به عنوان یک اسطوره ننگریسته اند حال آنکه زندگی شخصی و حرفه ای وی سرشار از نکات آموزشی است جوان شهرستانی سخت کوشی که هم در معتبرترین مرکز علمی کشور مدرک مهندسی گرفت و هم به آث میلان در سن سیرو و هم به چلسی در برلین گل زد اما وضعیت شناس ضعیف دایی و رفتارهای گاه به دور از عقلانیت و پرخاشگرانه اش با چاشنی غرور مزمن کار را به جایی رساند که نوجوانان فوتبالی در نهایت تاسف و واقعاً در نهایت تاسف با دیدن چهره اش و شنیدن نامش ادای سخن گفتنش را در می آورند و امروزه علی دایی یکی از سوژه های اس ام اس این باکس جمعی ایرانیان شده است افکار عمومی ملی ما بی رحمانه از کوچکترین اشتباهات بزرگترین آدمهایش نمی گذرد و گاه تندیس قهرمانانش را یک شبه به زیر می کشد . همان اتفاقی که برای علی دایی افتاده است.

کیانمهر دشتی

منبع : ماهنامه آدم برفی‌ها