مقدمه ای بر مطالعات غرب‌شناسی

● تامل یکم:
بی‌تردید برای بیان اهمیت و صفات یک چیز قبلا باید تصوری اجمالی از آن داشته باشیم. این تصور اجمالی در میان انسان‌ها بوسیله مفهومی است که از آن چیز نزد ایشان شکل گرفته است. بدون حداقل شناخت اولیه که با یک مفهوم ایجاد می‌گردد، انسان خالی الذهن نسبت به هیچ چیز توجهی ندارد و واکنش نشان نمی‌دهد. آن‌گاه از تبعات شناخت اولیه آن است که، انسان ممکن است نسبت به آن چیز احساس ضرورت کند که مثلا بیشتر بداند، مطالعه کند، بیندیشد و حتی اگر لازم باشد اقدام عملی کند.
طبق تعریفی؛ شکل‌گیری مفهوم به عنوان زیربنای شناخت خود حاصل فرایندی است آگاهانه یا ناآگاهانه که در انسان رخ می‌دهد. این فرایند متشکل از: ایجاد مسئله، موضوع، معنا و سپس شکل‌گیری مفهوم است.
بدین صورت که انسان در نظام معرفتی خود ابتدا بوسیله تحریکی که رخ می‌دهد (اعم از درونی- بیرونی و حسی) توجهش نسبت به یک چیز جلب می‌گردد و از درک اولیه آن چیز، مسئله‌ای شکل می‌گیرد. سپس این مسئله با روشن‌تر شدن و تامل ذهن پیرامون آن تبدیل به یک موضوع می‌گردد که در ذهن انسان ماده اولیه فهم را تشکیل می‌دهد، آن‌گاه نوبت به حضور در نظام معنایی است. بدین ترتیب که موضوع در نظام معنایی که هر انسانی در آن واقع است (نظام معنایی عمدتا همان ارزش‌ها و دین به معنای اعم آن است که در محیط اجتماعی و درونی انسان‌ها وجود دارد و هیچ کس خارج از یک نظام معنایی نیست) تبدیل به مفهومی از آن چیز می‌گردد و بوسیله زبان، نشانه و ... منتقل می‌گردد و زمینه ارتباط و تعامل را ایجاد می‌نماید.
بعد از شکل‌گیری مفهوم است که انسان‌ها متوجه می‌شوند که با چه چیز روبرو هستند (چه پدیده‌ای یا چه معنایی و ...) و نسبت به آن احساس ضرورت، مطالعه، ارتباط، فکر و ... می‌کنند.
لذا در جایی که نویسنده یا گوینده قصد دارد به عنوان مقدمه، ضرورت پرداختن به یک موضوع یا پدیده‌ای را تبیین نماید (به تعبیر قرآنی تذکر دهد) باید متوجه این فرایند باشد و بداند که مهمترین مولفه در این امر آن است که اصولا بتواند این فرایند را از مرحله اول که شکل‌دهی مسئله نزد مخاطب است به وجود آورد لذا تلاش او باید به ایجاد نوعی درک در مخاطب و همچنین لازمه درک یعنی ایجاد نوعی تحریک نسبت پدیده یا موضوع مورد نظر نزد خواننده بینجامد.
آنچه ما در این سلسله نوشتار به عنوان ضرورت غرب‌شناسی و مطالعات تاریخی- فرهنگی- در پی آن هستیم تلاش در همین راستا است. لذاست که از زوایای دید مختلف سعی در ایجاد نوعی تذکر و تحریک در ذهن و اندیشه خوانندگان گرامی که از کثرت کیفی قابل توجهی برخوردارند. فرض ما نیز بر آن است که خوانندگان محترم این مطالب دارای حداقل علاقه و دغدغه‌های فکری و فرهنگی لازم می‌باشند و یا در پی کسب آگاهی‌هایی از این دست که به هر حال تحرک فکری و دوری از بعضی از عادات و قالب‌های یکنواخت فرهنگی و اندیشه‌ای را لازم دارد هستند.

اسماعیل آجرلو

منبع : روزنامه رسالت