فرهنگ‌سازی پیش‌نیاز تغییر قوانین انتخابات

قوانین انتخاباتی در كشورها هر اندازه با مقتضیات مملكت‌ها سازگار باشد و بتواند آزادی انتخابات را تامین كند دلیلی بر رشد دموكراسی در آن كشور است. منظور از آزادی انتخابات نیز انتخاب فرد مطلوب و دلخواه به صورت آزادانه توسط شهروندان است لذا هر نوع فیلتر‌گذاری و گزینش مقدماتی، آزادی انتخابات را از بین می‌برد.
۱) انتخابات مجلس قانونگذاری مهم‌ترین انتخاباتی است كه در هر كشوری صورت می‌گیرد. آزادی، دموكراسی و حاكمیت مردم تنها از راه انتخابات انجام می‌پذیرد. قوانین انتخاباتی مترقی تنها چند طبقه از افراد جامعه را از انتخاب شدن ممنوع می‌كند به طور مثال كسانی كه به سن قانونی نرسیده‌اند و یا دارای محكومیت كیفری موثر هستند.
این ضوابط و شرایط معمولا‌ به نحوی است كه احراز آن ساده است و منجر به استبداد نمی‌شود وقتی می‌گوییم كه سن، شناسنامه نشان‌دهنده آن است، یا درباره سابقه محكومیت كیفری، این سابقه روشن است و مدرك و دلیل آن موجود است اما اضافه كردن شرایطی كه احراز آن نظری است آزادی انتخابات را از بین می‌برد مثلا‌ وقتی می‌گوییم افرادی را انتخاب كنیم كه مومن به قانون اساسی باشند و تعهد عملی داشته باشند این موارد را چگونه احراز می‌كنیم مگر ملا‌ك واقعی و مدرك كتبی وجود دارد.
یك عده تظاهر می‌كنند و می‌گویند معتقد هستیم، به مجلس راه پیدا می‌كنند اما یك عده انسان‌های درستگو اعتقادات واقعی خود را بیان می‌كنند و مثلا‌ می‌گویند قانون اساسی نقص دارد آیا این افراد نباید به مجلس راه پیدا كنند‌.
قانون اساسی جمهوری اسلا‌می ایران در یك برهه انقلا‌بی نوشته شده است و درباره بسیاری از اصول آن اندیشه از پیش نداشته‌ایم لذا در حال حاضر خیلی از اصول قانون اساسی نیاز به بازنگری دارد و با این شرایط افرادی كه معتقد هستند برخی از اصول قانون اساسی با مقتضیات زمان سازگار نیست نمی‌توانند به مجلس راه پیدا كنند با این وضعیت بهبود بخشیدن به قانون اساسی چگونه باید انجام شود. چرا باید كسانی كه طرفدار اصلا‌ح قانون اساسی هستند فرصت حضور د‌ر مجلس و ارائه نظرات خود را پیدا نكنند.
یا از سوی دیگر بسیاری از شهروندان اقلیت‌های دینی ما اعتقادی به اسلا‌م و جمهوری اسلا‌می ندارند اما باید به قانون اساسی مومن باشند و دلیل آن هم مصلحت عنوان می‌شود باید دانست مصلحت از نقطه‌نظر كیست فرد نماینده مصلحت اسلا‌م مردم و بر چه مبنایی باید مصلحت را سنجید. كلمه مصلحت نباید این‌قدر كاربرد پیدا كند.
به این ترتیب باید در ابتدا در قانون اساسی به‌خصوص آنچه كه مربوط به انتخابات مجلس شورای اسلا‌می است با دیدگاه‌های جدید‌تری نگریست.
۲) در قوانین انتخاباتی كشور تاكنون تغییرات زیادی انجام شده است اما تغییرات بعدی نه‌تنها در جهت بهبود و ترویج دموكراسی در قانون انتخابات صورت نگرفته است بلكه قانون انتخابات را از مسیر قانون اساسی منحرف كرده است. بدون تردید نظرنویسندگان قانون اساسی تضمین آزادی انتخابات بوده است اما تغییراتی كه تاكنون انجام شده در جهت محدود كردن دموكراسی بوده است. به طور مثال در تغییرات انجام شده اختیارات شورای نگهبان گسترش پیدا كرده است در حالی كه شورای نگهبان بر طبق قانون اساسی باید صرفا بر انتخابات نظارت كند اما در حال حاضر وظایف دیگری انجام می‌دهد كه علی‌الا‌صول از اختیارات وزارت كشور است.
۳) اگر بخواهیم قوانین انتخاباتی ما را با قوانین انتخاباتی سایر كشورها مقایسه كنیم صرفنظر از برخی قواعد كه جایگاه اجتماعی ندارد، اصولا‌ شاید این قوانین یكسان باشد اما آن جا اعتقاد زمامداران و مردم بر این است كه در انتخابات اعمال نفوذ نشود این مساله به عنوان یك فرهنگ در بسیاری كشورها جا افتاده است و همه مداخله در صندوق رای را كفر می‌دانند اما چرا این اندیشه به این شكل آن گونه كه باید در كشور ما مشاهده نمی‌شود دلیل اصلی عدم وجود این اندیشه در كشور ما نیز شاید این است كه نمی‌توانیم نمایندگان خود را انتخاب كنیم. وقتی من نمی‌توانم فرد مورد علا‌قه خود را انتخاب كنم در مورد تقلب در انتخابات هم سكوت می‌كنم چون اولین تقلب از آنجا شروع می‌شود كه تعدادی به دلیل غیر‌قابل اثبات از انتخاب شدن محروم می‌شوند.
۴) تغییر در قوانین انتخاباتی در ابتدا نیاز به زمینه‌سازی فرهنگی دارد این فعالیت در جهت اعتقاد‌سازی باشد یعنی همه وزرا، استانداران و فرمانداران و شهروندان به آزادی انتخابات اعتقاد داشته باشند اگر به آزاد بودن انتخابات اعتقاد داشته باشیم نوشتن قانون ساده است. برای نوشتن قانون انتخابات خوب و پیشرفته اول باید آزادی و دموكراسی را تامین بكنیم پس از آن با توجه به پیش‌نیازهایی كه برای آزادی انتخابات لا‌زم است می‌توان قوانین ساده و لا‌زم‌الا‌جرا نوشت.

محمد آخوندی
استاد برجسته حقوق

منبع : روزنامه اعتماد ملی