قارچ‌های قدرتمند

کشف قارچ خوراکی در آسیا تاریخی ۲۰۰۰ ساله و در اروپا قدمتی ۳۰۰ ساله دارد. با خاتمهٔ جنگ جهانی دوم کشت قارچ‌های خوراکی در بسیاری از کشورهای اروپائی به سرعت افزایش یافت. به‌طوری‌که اکنون تولید قارچ در ۵۸ کشور تولیدکننده به مرز سه میلیون و ۱۶۳ هزار و ۹۳۴ تن در سال رسیده است. امروز مصرف سرانهٔ کشورهای اروپائی و به مرز ۴ کیلو و برداشت قارچ از هر تن کمپوست به ۳۵۰ کیلو رسیده است. با وجود این‌که نزدیک به ۵۰ سال از اولین تولید قارچ خوراکی در ایران می‌گذرد، اما در مقایسه با بسیاری از کشورها از قدمت بیشتری برخوردار است. اما مشکلاتی از قبیل دانش فنی، نبود افراد متخصص و نیز عدم وجود مراکز تحقیقاتی مطابق با علم روز باعث شده تا میزان تولید و مصرف قارچ در ایران در سطح هیچ‌یک از کشورهای پیشرفته جهان نرسد. در ایران قارچ صدفی و قارچ تکمه‌ای تولید و کشت می‌شود. تا امروز ۹۷ واحد پرورش قارچ تکمه‌ای در کشور احداث شده است.
نخستین همایش تولید قارچ‌های خوراکی در ایران ۱۶ شهریورماه در فرهنگسرای اشراق برگزار شد. این همایش با همکاری انجمن صنفی پرورش‌دهندگان قارچ‌های خوراکی، شرکت تعاونی تولیدکنندگان قارچ‌های خوراکی، سازمان جهان کشاورزی استان تهران، معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی و فرهنگسرای اشراق برگزار شد. در این مراسم جمعی از مقامات کشوری، اساتید علمی و تولیدکنندگان قارچ نیز حضور داشتند.
● هدف از برپائی این همایش:
تحلیل و بررسی مشکلات تولیدکنندگان قارچ در ایران
بررسی امکان افزایش کمی و کیفی تولید قارچ در ایران
حمایت از حقوق تولیدکنندگان
ترویج فرهنگ مصرف قارچ در میان اقشار گوناگون جامعه
تلاش در جهت افزایش میزان اشتغال در بخش تولید قارچ در کشور
ارتقاء سطح دانش و مهارت و گسترش فن‌آوری جدید در تولید قارچ در ایران
در نخستین بخش دکتر فرهاد دانشجو، دبیرکل جمعیت دفاع از تولید ملی با اشاره به فعالیت‌های این جمعیت گفت: جمعیت دفاع از تولید ملی یک سازمان غیردولتی است، که به‌عنوان یک حزف علمی، سیاستی و فرهنگی در کشور ثبت شده است. هدف اصلی ما شناسائی و رفع مشکلات داخلی کشور است و نیم‌نگاهی اساسی هم به معضل بیکاری داریم. تصور ما این است که ایران در ۲۰ سال آینده باید یکی از قطب‌های اصلی اقتصاد و علم در منطقه باشد. ما با حمایت از تولیدات داخلی می‌توانیم به این هدف برسیم. البته در صورتی‌که تولید داخلی از نظر کمی و کیفی چنان بالا رود که قابل رقابت با سایر کشورها باشد. البته لازمهٔ این رقابت تحول در تولیدات داخلی است. اگر ایران ناشناخته وارد WTO شود، آسیب زیادی به تولیدات داخلی می‌خورد. و از سوی دیگر وارد نشدن به (WTO) هم مشکلات دیگری به‌همراه دارد.
گاهی منع ورود کالاهای خارجی دفاع از تولید ملی است و گاه دیگر ورود کالای خارجی. وی افزود: جمعیت بر این باور است که حمایت از تولید به‌عنوان یک آرمان ملی وظیفهٔ تمام کسانی است که خواستار توسعهٔ همه‌جانبهٔ میهن اسلامی‌اند.
دکتر دانشجو در ادامه اضافه کرد: درصدد هستیم تا پایان سال ۱۳۸۴ یک فراخوان عضویت برای جمعیت دفاع از تولید ملی داشته باشیم، چرا که این جمعیت حضور خود را در عرصه‌های فرهنگی ضروری می‌داند. باعث افتخار است که مردم ما هنگام خرید، جنس ایرانی بخرند و این میسر نمی‌شود مگر اینکه ما در تولید داخلی مطالعه و بهره‌وری داشته باشیم و با امکانات موجود استفاده کنیم.
دکتر حسن رکنی، رئیس سازمان جهادکشاورزی استان تهران در ادامه گفت:
مجموعهٔ فعالیت‌هائی که در سطح کشور انجام می‌شود، سه قسمت هستند: کارهای خدماتی، صنعتی و کشاورزی. در بخش کشاورزی خیلی از کشورها علیرغم ادعائی که در حذف یارانه داشته‌اند، حرفی برای گفتن دارند.
ما کشوری مسلمان هستیم باید اراده کنیم و نان‌مان را خودمان تولید کنیم. محدودیت اقتصادی در صورتی باعث شکست و نابودی یک کشور می‌شود که بخش کشاورزی آن کشور مرده و نابود شده باشد. در بخش صنعت علیرغم تلاش‌های ارزنده‌ای که صورت گرفته، ما حرف زیادی برای گفتن نداریم.
اما در بخش کشاورزی، بهتر عمل کرده‌ایم. در بخش کشاورزی با استفاده از روش‌های قدیمی آب زیادی هدر می‌رود به‌طور مثال در فضای آزاد و کشت باز برای تولید ۱ کیلو خیار به ۶ لیتر آب نیاز است در حالی‌که در سیستم گلخانه‌ای این نسبت به یک کاهش پیدا می‌کند، تصور کنید چه تحولی صورت می‌گیرد. در زمینهٔ تولید قارچ باید گفت که بخش خصوصی بسیار جلوتر از بخش دولتی است. امروز میانگین مصرف سرانهٔ قارچ ۲۲۰ هزار و ۲۵۰ گرم در سال است. این در حالی است که مصرف سرانه در کشورهای پیشرفته ۳ کیلو برای هر نفر است. میزان تولید قارچ در کشور در دو دههٔ گذشته کمتر از بیست گرم بوده است که ما در این زمینه قدم‌های خوبی برداشته‌ایم اما کافی نیست.
دکتر حسین ریاحی، عضور هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و صاحب‌نظر در تولید قارچ خوراکی گفت:
در گواتمالا تصاویری از خدایان متعلق به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به‌دست آمده که خدایان آنها به شکل قارچ بوده‌اند.
مردم دنیا هم به دو گروه تقسیم شده‌اند: ۱. گروهی که قارچ دوست دارند ۲. گروهی که قارچ دوست ندارند.
تا چند سال قبل تصور همگان بر این بود که تنها بیست‌گونه قارچ در دنیا تولید می‌شود. اما در کنگرهٔ امسال که در کشور چین برپا شد آنها اعلام کردند که امروز ۵۰ گونه قارچ برای خوراک و دارو در چین کشت می‌شود. البته بسیاری از قارچ‌ها قابل کشت نیستند اما قابل خوردن است. امروزه، قارچ را داروی قرن ۲۱ نامیده و تعداد واقعی آن‌را به‌صورت تخمینی ۱۴۰ هزار گونه در دنیا دانسته‌اند که فقط ۱۲ هزار گونه از آن شناسائی شده‌ است. در ایران ۲۰۰۰ گونه قارچ خوراکی شناسائی شده است که ۵۰ نوع آن قابل کشت مصنوعی و پروری است. قارچ‌های سمی، داروئی، خلسه‌آور. قارچ خاصیت ضد سرطان، کاهش کلسترول و فشارخون، تنظیم قندخون، جلوگیری از انسداد عروق، ضد آلرژی و التهاب پوست.
مقدار آنتی‌اکسیدان قارچ ۴ برابر جگرسیاه و ۱۲ برابر گندم است. قارچ‌های خوراکی مقدار کمی چربی دارند (۲ درصد) و از درصد بسیار زیادی موادمعدنی (سدیم، کلسیم، پتاسیم، منیزیم، منگنز، آهن و فسفرید) برخوردار هستند. قارچ میزان زیادی پروتئین دارد که دقیقاً بعد از گوشت قرار می‌گیرد و می‌تواند برای کسانی‌که منع خوردن گوشت قرمز را دارند جایگزین بسیار مناسبی باشد.
از بحث فوائد خوراکی قارچ که بگذریم نکتهٔ قابل اهمیت دیگر مسئلهٔ اشتغال‌زائی آن است. کشور چین در سال ۶/۸ میلیون تن (تقریباً ۷۰ درصد تولید جهانی) قارچ دارد که برای ۳۰ میلیون نفر در این کشور شغل ایجاد کرده است. چین بزرگترین تولیدکنندهٔ قارچ در جهان است بعد از چین، آمریکا و هلند قرار گرفته‌اند. ایران در این میان رتبهٔ ۱۷ را به‌خود اختصاص داده است. حال اگر ما بخواهیم مثل چین عمل کنیم چه باید بکنیم؟مهمترین نکته ایجاد یک انستیتو تحقیقات قارچ خوراکی است. با ایجاد این مؤسسهٔ تحقیقاتی می‌توان به ۳ هدف مهم دست یافت:
۱. آموزش در سطوح مختلف
۲. برگزاری دوره‌های آموزشی
۳. آموزش روستائیان
در کشور چین در مدت ۲۵ سال بیش از ۸۰ دوره در ۱۴۰ دورهٔ آموزش در کل کشور برگزار شده است و ۲۳۰ محقق در آنجا مشغول به‌کار هستند. ما علیرغم داشتن پتانسیل بالا متأسفانه از سطح دانش و تحقیقات برخوردار نیستیم. ما ۵/۲۳ میلیون تن کلش گندم و برنج داریم به اضافه ضایعات مرغداری و کشاورزی. ما این ضایعات را می‌سوزانیم! اما بهتر است که آنها را برای تولید پروتئین به‌کار ببریم. اگر آموزش در سطح روستا صورت بگیرد و ما به روستائیان بیاموزیم که چگونه می‌توانند از ضایعات کشاورزی بهترین استفاده را داشته باشند، علاوه بر منبع درآمد از بسیاری از مهاجرت‌ها نیز جلوگیری به‌عمل می‌آید.
یکی دیگر از نکات قابل اهمیت در کشت قارچ این است که در تمام تولیدات کشاورزی فقط از واحد سطح برای کشت محصول استفاده می‌شود در صورتی‌که در پرورش قارچ‌های خوراکی، از تمامی محیط استفاده و بهره‌وری می‌شود.
دلیل این‌که کشت قارچ در فضای بسته و کنترل شده انجام می‌شود، تولید آن بدون وقفه و در تمام طول سال صورت می‌گیرد که این مسئله در راندمان تولید بسیار مؤثر است.
مهندس محمدرضا نوربخش، عضو انجمن صنفی تولیدکنندگان قارچ خوراکی گفت:
تولید قارچ در ایران از سال ۱۳۳۷ آغاز شده است.
در همان سال مصرف سرانه قارچ در انگلیس ۳۰۰ گرم بود و ما هنوز قارچ تولید نکرده بودیم. قبل از انقلاب ۲ واحد کشت قارچ احداث شد که جمع تولید آنها ۶۰ گرم بود. موج دوم از سال ۶۴ آغاز شد.
امروز مصرف سرانهٔ قارچ در کشورهای اروپائی به مرز ۴ کیلوگرم رسیده است. در حال حاضر چین، آمریکا و هلند از نظر تولید قارچ به ترتیب در رده‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند و ایران مکان هفتم را به‌خود اختصاص داده است که این باعث افتخار است. اما نداشتن برنامهٔ مناسب و پائین بودن مصرف سرانه، رقابت شدید و عرضهٔ بیش از تقاضا باعث کاهش فروش شده است.
قارچ یک محصول کشاورزی است. اما در بند ۳ قانون بودجه در تعرفهٔ کشاورزی قرار نگرفته است. وزیر نیرو ما را واجد شرایط برای تعرفه نمی‌داند. فقط آب مشمول این تعرفه می‌شود. خواهشمندیم که نمایندگان مجلس به ما کمک کنند. امروز متأسفانه شاهد ورود کنسروهای قارچ چینی به بازار هستیم. از سیستم بانکی کشوری می‌خواهیم که به ما وام‌های ارزان و سریع بدهند. در ماه فروردین ۲۰ روز تعطیلی است که ما مجبور هستیم در این دوره قارچ را به کنسرو تبدیل کنیم اما سازمان مالیات ما را مشمول مالیات می‌داند و می‌گوید این یک صنعت غذائی است. ما مجبور هستیم قارچ را به تبدیل به کنسرو کنیم، بله اگر مادهٔ دیگری مثلاً لوبیا به آن اضافه می‌کردیم حرف آنها درست بود اما توجه کنید اگر تبدیل نشود قارچ از بین خواهد رفت.
دیگر این‌که راندمان تولید قارچ در ۶۸ کیلوگرم در مترمربع امروز در کشور ما به ۲۲ کیلوگرم در متر مربع رسیده است. تولید جهانی در هر مترمربع ۲۵ کیلوگرم است که ما فاصله زیادی با آن نداریم و برای این‌که بتوانیم در بخش قارچ کشور تحول ایجاد کنیم، با یک سرمایه‌گذاری ۴۵ میلیارد تومانی هم ۷۶۵۰ شغل جدید ایجاد کرده‌ایم و هم اینکه اگر ده‌میلیارد برای بهسازی مزارع و سیستم‌های تأسیساتی تولید در نظر گرفته شود میزان تولید ما به ۳۰ هزارتن خواهد رسید.
اگر مراکز متمرکز کمپوست ساخته شوند و کمپوست به شهرستان‌ها برده شود، راندمان تولید شهرستان‌ها نیز بالا خواهد رفت. باید مراکز کمپوست به شکل متمرکز باشد یعنی هر مجموعه کمپوست را برای خودش تهیه نکند و اگر دو واحد دیگر به دو واحد قبلی اضافه شود کمپوست ناحیهٔ اطراف تهران تأمین می‌شود.
دکتر حمید سعادت، نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون آموزش نیز گفت:
به لحاظ تئوریک مشکل اینجاست که ۳ نهاد عمده در جوامع بشری هستند که در تعامل با یکدیگرند، دولت، مردم و نهادهای مردمی. اگر هر یک از این سه بخش تکلیفش را انجام ندهد مشکلات بسیاری برای افراد جامعه و همین‌طور رفاه در جامعه به‌وجود می‌آید. خوشبختانه با بررسی‌های انجام شده و اصل ۴۳۴۴، دولت مجبور شده است در برنامه‌های آینده حجم تصدی‌گری خود را کم کند، شرکت‌های دولتی را واگذار کرده و به کارهای حاکمیتی بپردازد. رابطه با اهمیت کار جمعیت دفاع از تولید ملی باید گفت: در دنیا پشتوانهٔ پولی که هر کشوری می‌زند همین تولید ملی است. دلار آمریکا ۲۷ درصد تولید جهان را در اختیار دارد و تولید، ارزش دلار را بالا می‌برد. ما تا زمانی‌که تولید ملی را بالا نبریم نمی‌توانیم در مورد برابری نرخ ارز حرفی بزنیم. ین ژاپن ۱۵ درصد تولید جهانی را در اختیار دارد. ژاپن منبع طبیعی ندارد. فقط مغز در اختیار دارد. اما روسیه تنها ۱ درصد از تولید جهانی را در اختیار دارد.
پس از اتمام سخرانی‌ها میزگردی با حضور تولیدکنندگان قارچ خوراکی، مدیران دستگاه‌های دولتی، نمایندگان مجلس و اساتید دانشگاه برگزار شد که در این میزگرد دکتر افشار گفت: آنچه در جامعهٔ ما تولیدکنندگان را رنج می‌دهد دید و نگاه جامعه به تولیدکننده است سازمان‌های دولتی با تولیدکننده همکاری نمی‌کنند و تولیدکننده را به چشم انگل می‌بینند، به‌عنوان کسی‌که سرمایه‌دار است و حق بقیه را خورده است، می‌خواهند از او انتقام بگیرند. ما تولیدکنندگان مشکلات مختلفی را تحمل کرده‌ایم تا یک واحد تولیدی را احداث کنیم و برای گروهی از جوانان ایجاد شغل کرده و به استقلال سیاسی و اقتصادی کشور کمک کنیم و انتظار داریم جامعه ما را با چشم احترام ببینند نه به‌عنوان کسی که منابع مملکت را به‌خود اختصاص داده است.
مهندس کاغذلو، مدیر باغبانی جهادکشاورزی استان تهران در ادامه سخنان دکتر افشار اضافه کرد: همکاران ما در استان تهران در مبحث اقتصادی کردن قارچ زحمات زیادی کشیده‌اند اما در بحث تکنولوژی و استاندارد هنوز مشکل داریم.
مهندس ارجمندی، کارشناس قارچ‌های خوراکی معتقد است: با تصویب تبصرهٔ ۱۱ بند سه کمک بزرگی به ما شده است البته این تبصره هنوز عملی نشده است و بهای آب و برق واحد کشاورزی تأمین نمی‌شود. قارچ‌کاران ما سرمایه‌گذاری‌های کلان کرده‌اند ما باید یاد بگیریم با تعاون و با هم کار کنیم. دکتر علیرضا طاهرپور، نمایندهٔ مجلس گفت: سازمان فنی حرفه‌ای چند سال که آغاز به‌کار کرده است. ۴۰ درصد کارگاه در بخش دولتی و همین تعداد در مواد و ابزار. دکتر طهماسبی نایب رئیس کمیسیون کشاورزی اضافه کرد: اگر نمایندگان مجلس قرار از کار در مجلس درگیر یک کار تولیدی بودند از نزدیک با مشکلات تولیدکنندگان آشنا بوده و سعی نمی‌کردند با تصویب قانونی به مشکل تولیدکننده اضافه کنند.
در باب اهمیت این کار شک و شبه‌ای نیست. تولید قارچ یک زمینهٔ اشتغال‌زائی دارد.

منبع : مجله بهکام