نگاهی به قابلیت‌های لینوکس

چه بخواهیم چه نخواهیم، کامپیوتر جزیی از زندگی روزمره ما شده است. حتماً شما تا به حال کلیپی را با کامپیوتر تماشا کرده‌اید، از آهنگی با کیفیت دیجیتال لذت برده اید، متنی را تایپ کرده‌اید یا شبی را به گشت و گذار در دنیای اینترنت یا چت‌روم‌ها به صبح رسانده‌اید! بستر اجرایی همه این برنامه‌ها برنامه‌ای مادر به نام سیستم عامل است. به احتمال زیاد شما یکی از نسخه‌های ویندوز مایکروسافت مانند ویندوز ۹۸ یا XP را استفاده می کنید. آیا تا به حال برایتان پیش نیامده که کامپیوترتان خود به خود ریست شود یا یک روز صبح که کامپیوتر اداره تان را روشن می کنید بالا آمدن ویندوزتان را نبینید؟
آیا تا به حال به فکر امتحان کردن سیستم عامل دیگری افتاده اید؟ یک سیستم عامل با کارایی بیشتر: یک سیستم عامل امن، چند منظوره، قابل اعتماد و کاربردی به معنای واقعی کلمه، البته مقصود تولیدات شرکت انحصارطلب مایکروسافت یا سیستم عامل صنعتی یونیکس (Unix) و یا سیستم گرانقیمت اپل مکینتاش (Apple Macintosh) نیست. ما می خواهیم از سیستم عامل دیگری صحبت کنیم: سیستم عامل «آزاد» لینوکس (Linux).
اگر چه «لینوکس» خالق مشخصی ندارد، ولی این «لینوس توروالدز» (Linus Torvalds) دانشجوی فنلاندی بود که در ۲۵ آگوست ۱۹۹۱، این راه را آغاز کرد. او از همان ابتدا رویای ایجاد یک سیستم عامل اپن سورس (Open Source) یا بازمتن با کارایی بالا، ضریب اطمینان فوق العاده و امنیت باور نکردنی را در سر می پروراند. صحبت از بازمتن بودن «لینوکس» به میان آمد؛ کسانی که تا اندازه ای با زبان های برنامه نویسی آشنایی دارند می دانند که سیستم عامل هایی مانند ویندوز مایکروسافت که خود را در دسترس همگان قرار نمی دهند و آنچه که کاربران خریداری می کنند، تنها برنامه قابل اجرایی است که هیچ اطلاعاتی از جزئیات درونی کارکرد سیستم عامل را نمی توان از آن فهمید. اما در مورد «لینوکس» وضع به گونه دیگری است؛ به این صورت که سورس یا متن «لینوکس» برای کلیه علاقه مندان و برنامه نویسان باز و قابل تغییر و بهینه سازی است.
«لینوس توروالدز» هسته «لینوکس» موسوم به کرنل را تحت امتیاز «جی پی ال» (GPL: GNU General Public License) منتشر کرد، طبق این امتیاز که در برابر امتیاز انحصارطلبانه «کپی رایت» (Copyright)، «کپی لفت» (Copyleft) نامیده می شود، کاربران و برنامه نویسان اجازه هرگونه دخل و تصرف در کد برنامه ها، استفاده مجدد از کل یا بخشی از برنامه ها در برنامه ای دیگر و فروش یا پخش مجدد برنامه ها را دارند؛ به شرط اینکه ماهیت بازمتن برنامه ها تحدید نشود و تمام حقوق «کپی لفت» به خریدار نیز منتقل شود.
به گفته «توروالدز» «فراهم کردن این امکان که «لینوکس» آزادانه در اختیار علاقه مندان قرار گیرد، قطعاً درست ترین تصمیم زندگی ام بوده است. همه دست به دست هم می دهند تا «لینوکس» را کاراتر نمایند و هر یک نیز به نوعی نتیجه کوشش خود را می گیرند. این برگ برنده ای است که «لینوکس» در برابر سیستم عامل های رقیب در دست دارد: شما به واسطه همکاری با این پروژه آزاد چون قطره ای به دریای پهناور «لینوکس» وارد می شوید.»
«لینوس توروالدز» اولین هسته «لینوکس» را ایجاد کرد چرا که مانند تمامی برنامه نویسان ابتدای دهه نود میلادی، او نیز فقدان یک سیستم عامل بازمتن را برای پیشرفت پروژه گنو (GNU) احساس می کرد. پروژه گنو یک جنبش نرم افزاری بین المللی جهت «ایجاد یک سیستم شبیه یونیکس کاملاً آزاد» است که «ریچارد استالمن» (استاد سابق دانشگاه MIT) در سال ۱۹۸۴ آن را پایه گذاری کرده بود. هدف «استالمن» از آغاز این پروژه تحت لوای بنیاد نرم افزارهای آزاد (FSF: Free Software Foundation) ایجاد شرایطی بود که در آن هیچ کس نیازی به پرداخت پول برای خرید و استفاده از نرم افزار نداشته باشد. در حقیقت اگر این اتفاق نمی افتاد استفاده شایسته از کامپیوتر در انحصار عده قلیل متمولین قرار می گرفت.
هسته لینوکس به دست دانشجویان و برنامه نویسانی از سراسر جهان پرورده شد و در کنار سایر برنامه‌های پروژه گنو به صورت توزیع هایی با کاربرد عام یا خاص در اختیار عموم قرار گرفت. از آنجایی که بسیاری از نرم افزارهای مهم درون سیستم عامل لینوکس از محصولات پروژه گنو است نام صحیح این سیستم عامل «گنو / لینوکس» است. آنچه که من و شما به عنوان یک توزیع لینوکس از آن استفاده می کنیم در واقع نمونه ای است از یک هسته واحد - که لینوکس نامیده می شود _ به همراه ابزارهایی که در پروژه بازمتن گنو تولید شده اند. تعداد توزیع های کنونی لینوکس دقیقاً مشخص نیست ولی با مراجعه به سایت www.linux.org می توانید فهرستی از حدود ۲۵۰ توزیع ثبت شده لینوکس را ببینید. در واقع تفاوت توزیع های مختلف لینوکس تنها در پشتیبانی و ابزارهایی است که به همراه هسته عرضه می شوند. از جمله مهمترین توزیع های لینوکس می توان توزیع های ردهت (Redhat)، دبیان (Debian)، مندریک (Mandrake)، زوزه (Suse)، اسلک ور (Slackware) و جنتو (Gentoo) را نام برد.
مسئله ای که مطرح می شد این بود که آیا بازمتن بودن لینوکس و فقدان سازنده خاص برای آن باعث کندی پیشرفت آن نمی شود؟ روند قضایا نشان داد که این گونه نبود، چرا که همان طور که «لینوس توروالدز» نیز گفته است «اغلب برنامه نویسان خوب برای کسب مستقیم درآمد برنامه نمی نویسند، بلکه هدف آنها از این کار رسیدن به لذت خلق کردن است، لذتی که با دیدن حاصل کار آنها را فرا می گیرد.» شاهد این ماجرا همکاری جمع دوستانه چهارصد هزار نفری پروژه گنو برای توسعه «لینوکس» است در حالی که جمع برنامه نویسان مایکروسافت از ده هزار نفر بیشتر نیست. البته بد نیست بدانید که بخش قابل توجهی از انرژی برنامه نویسان پروژه گنو صرف خنثی سازی کارشکنی های تولیدکنندگان نرم افزار می شود.
به عنوان نمونه شرکت مایکروسافت از در اختیار قراردادن جزئیات شیوه پارتیشن بندی NTFS - یکی از روش های قرار دادن اطلاعات روی هارد دیسک _ به عموم خودداری می کند. در نتیجه برنامه نویسان پروژه لینوکس مجبور شدند این شیوه را به روش آزمون و خطا و مهندسی معکوس کشف کنند. به همین دلیل است که اکنون کلیه بسته های نرم افزاری مجانی که با پارتیشن NTFS کار می کنند، فقط امکان خواندن از آن را برای کاربر فراهم می نمایند و توانایی نوشتن را با هشدار و به مسئولیت کاربر در اختیار او می گذارند.
از طرفی دیگر عدم همکاری تولیدکنندگان سخت افزار با برنامه نویسان پروژه «گنو / لینوکس» نیز باعث شده است که همه بار تولید راه انداز سخت افزار بر دوش برنامه نویسان پروژه گنو بیفتد. اتفاقی که افتاده یادآور جمله معروف گاندی است: «ابتدا تو را نادیده می گیرند، سپس مسخره ات می کنند و بعد با تو می جنگند. ولی در نهایت پیروزی از آن توست.» و به جرات می توان گفت که «لینوکس» تا یک قدمی پیروزی پیش آمده است، امروزه حدود ۷۰ درصد از کل اطلاعات اینترنت بر روی سرویس دهنده های تحت سیستم عامل «لینوکس» قرار دارد. شرکت اوراکل، مطرح ترین تولیدکننده برنامه های ایجاد و مدیریت بانک های اطلاعاتی آخرین نسخه برنامه خود را فقط برای اجرا بر بستر «لینوکس» عرضه کرده است.
این همه اطمینان به «لینوکس» برای چیست؟ برای آنکه جهان امروز بیش از هر چیز جویای امنیت است؛ امنیتی که در «لینوکس» به واسطه دیواره آتش و لایه های امنیتی مختلف فراهم شده است. تقریباً هیچ ویروسی برای «لینوکس» شناخته نشده است و کرم های رایانه ای (برنامه های مخرب) نهایتاً توانایی از بین بردن محتویات دایرکتوری خانگی یک کاربر _ نه کل سیستم _ را دارند. این طور نیست که «لینوکس» فاقد هرگونه اشکال امنیتی باشد. ولی بازمتن بودن آن باعث می شود بسیاری از اشکالات امنیتی، پیش از ایجاد خسارت و در مراحل توسعه و برنامه نویسی کشف و اصلاح شوند. در صورتی که در سیستم عامل ویندوز برای مشخص شدن ضعف های امنیتی باید هزینه سنگین ناشی از خسارت های آنها را بپردازیم.
از دیگر مزایای «لینوکس» می توان به پایداری بسیار بالا به دلیل طراحی درست هسته، عدم از کار افتادن کل سیستم به علت اشکال در یک قسمت از آن، سرعت بالای سیستم عامل، توانایی اجرای همزمان چند وظیفه از سوی چند کاربر، چندکاربری بودن به معنای واقعی و قابلیت اجرا بر روی سخت افزارهای مختلف را نام برد. سیستم عامل «لینوکس» حتی این امکان را دارد که از آن بتوان به صورت یک سیستم زنده و قابل حمل استفاده کرد؛ یعنی می توان آن را بدون نیازی به نصب و از روی یک سی دی اجرا کرد؛ نام یکی از توزیع های این «لینوکس» زنده «ناپیکس» (Knopixx) است. نسخه ای فارسی از «ناپیکس» ساخته شده که نام آن «شبدیکس» است.
نشان «لینوکس» یک پنگوئن است. برخلاف سایر سیستم عامل های تجاری، این نشان زیاد جدی نیست! این پنگوئن تنبل نشسته که «توکس» نام دارد، مظهر پایداری «لینوکس» است. این نشان داستان جالبی دارد. «لینوکس» در ابتدا هیچ علامتی نداشت. هنگامی که «لینوس توروالدز» برای تعطیلات به استرالیا رفته بود، موقع بازی با یک پنگوئن، دست او را گاز گرفت! همین ایده ای شد تا از به عنوان نشان «لینوکس» استفاده کند.
● لینوکس در ایران
حدود دو سال است که دولت جمهوری اسلامی ایران پروژه ای را برای فارسی سازی «لینوکس» و نهایتاً تولید سیستم عامل ملی تدوین کرده است. تصویب این طرح به پیشنهاد «مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف» (AICTC) و با مدیریت این مرکز انجام شد. این پروژه از پنج پروژه زیر تشکیل شده است:
۱) توسعه نرم افزارهای منبع آزاد
۲) تدوین استراتژی استفاده از نرم افزارهای منبع آزاد
۳) پروژه لینوکس فارسی
۴) توسعه کاربردهای لینوکس
۵) تشکیل انجمن Open Source ایران
● لینوکس: یکی از زیباترین دستاوردهای بشری
لینوکس در سایه همکاری و تبادلات علمی هزاران نفر در سرتاسر جهان ایجاد شده و توسعه یافته است. گستردگی این مشارکت به قدری است که سیستم عامل لینوکس را «زیباترین دستاورد همکاری جمعی بشر» نامیده اند. فرهنگی که بر جامعه لینوکس و بازمتن حاکم است فرهنگ یاری، اشتراک اطلاعات و تلاش برای بهبود هر چه بیشتر محصولات است. هر کس می خواهد با این سیستم عامل کار کند، باید تمامی دیدگاه ها و عقاید قبلی خود را درباره نرم افزار و سیستم عامل کنار بگذارد و با یک دیدگاه جدید وارد دنیای لینوکس شود، چون «لینوکس» در جهانی با فرهنگ متفاوت زندگی می کند.

منابع:
www.technotux.com
www.gnu.org
www.linux.org
kernel.org
www.linuxiran.org
www.farsilinux.org

منبع : آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایستنا