راک پدیدهای اجتماعی است

پرداختن به پدیده اجتماعی راک (گفتم پدیده اجتماعی چون اعتقاد دارم که موسیقی راک بدون در نظر گرفتن بستر پیدایش‌ آن اصلاً وجود ندارد)، کاری نیست که با تاریخ‌نگاری صرف و یکی دو یادداشت انجام شود. با این همه وقتی دوست عزیزم بزرگمهر با من تماس گرفت و گفت که پرونده راک ایرانی را در دستور کار خود قرار داده است، تصمیم گرفتم مختصری درباره شکل‌گیری سبک‌های مختلف راک بنویسم. البته تاریخ کامل موسیقی راک در سایت‌های مختلف اینترنتی موجود است و دستیابی به آن بسیار آسان است. با این همه خواندن این مختصر خالی از لطف نیست.
● راک اندرول ریشه راک
در ساده‌ترین شکل، موسیقی راک، فرمی از موسیقی پاپ یا پاپیولار است که با گیتار، درام و بیس همراهی می‌شود. در بسیاری از محصولات راک کیبورد نیز نقش مهمی دارد. درواقع سازهایی مانند پیانو، ارگ و سینتی‌سایزر.
در موسیقی راک معمولاً وکال حرف اول را می‌زند و همه چیز حول محور گیتار (چه از نوع الکترونیک یا آکوستیک) می‌چرخد.
اما ریشه‌های موسیقی راک به موسیقی راک اندرول برمی‌گردد. سبک مردم‌پسندی که در دهه ۵۰ میلادی حرف اول را می‌زد. برای شناخت موسیقی راک نیازمند آگاهی‌هایی در سبک راک اندرول هستیم.
راک اندرول ریشه در بلوز و کانتری داشت و طبعا متأثر از فرهنگ رایج این دو سبک بود. ریتم‌های مردمی این سبک موجب جذب مخاطبان فراوان در آمریکا شد و کم‌کم در اروپا و سایر نقاط جهان نیز راک اندرول جای خود را باز کرد.
در سال‌های اول دهه ۵۰ گسترش سریع سبک راک اندرول در آمریکا موجب شد که موسیقی‌دانان آفریقایی- آمریکایی از جمله چاک بری، لیتل ریچارد، بو دیدلی و فتز دومینو جذب این سبک شوند و در نتیجه مخاطبان سیاه‌پوست نیز که بلوز و جاز را ترجیح می‌دادند، کم‌کم گرایش خود را تغییر دهند.
این روند در نیمه دهه ۵۰ سرعت یافت و در اواخر این دهه دیگر جدایی سیاه و سفید از هم ممکن نبود. خوانندگان راک اندرول از هر نژادی که بودند، مخاطبان مشترک را جذب می‌کردند، که آمریکایی، آفریقایی یا حتی آسیایی و اروپایی بودند.
این اتفاق درواقع پایه‌گذار موسیقی راک بود و آن‌چه در موسیقی راک بیشتر از تکنیک ریشه در راک اندرول دارد، همین زبان مشترک است.
● راک اولیه انگلیسی
جنبش‌های مختلفی که در موسیقی جاز در انگلستان رخ داد، باعث شد که در اواخر دهه ۵۰ گروه‌های سیاه‌پوست که در سبک‌های راک اندرول و بلوز فعالیت می‌کردند، راهی این کشور شوند. ولی بزرگ‌ترین اتفاقی که در عرصه موسیقی در انگلستان رخ داد، ظهور جان ‌لنون و به دنبال او گروه بیتلز در این کشور بود، که در اوایل دهه ۶۰ به واسطه همین بک‌راند رخ داد.
به هر حال اولین آهنگ راک اندرول انگلیسی متعلق به کلیف ریچارد است. این ترانه با عنوان Move it با سرعت فراوان صدای راک انگلیسی را به گوش جهان رساند. در سال ۱۹۶۰ گروه کلیف با عنوان shadows یکی از مطرح‌ترین گروه‌های راک اندرول جهان بود. اما از آنجا که راک‌اندرول تقریباً در آن سال‌ها در موسیقی پاپ حل شده بود، گرایشات گروه‌هایی از این دست عوض شد و بلوز در آثارشان پررنگ‌تر شد.
آلکسیس کُرنر جزو موسیقیدانانی بود که با سبک بلوزی خود تأثیر فراوانی بر شکل‌گیری موسیقی راک انگلیسی گذاشت.
در سال ۱۹۶۲ تأثیر گروه‌های انگلیسی آن‌قدر زیاد شد که حتی گروه‌های آمریکایی نیز از این تأثیرات در امان نماندند.
بیتلز اولین گروهی بود که موفق شد تصویری کاملاً جدید از موسیقی راک اندرول ارائه دهد. این گروه با شهرتی که خیلی سریع کسب کرد، گامی بلند در پیشرفت موسیقی راک برداشت. به دنبال این گروه رولینگ استونز در آمریکا کلید موسیقی راک را زد و با توجه خاصی که به سبک بلوز داشت، موفق شد شکل راک اندرول را به کلی تغییر دهد.
گروه‌های معتبر دیگری از جمله Animals و yardbirds نیز در این مسیر تأثیرگذار بودند.
در سال ۱۹۶۴ دو گروه معروف Kinks و The who شکل و فرم جدیدی برای موسیقی راک ارائه کردند، که در نهایت منجر به خلق سبکی در موسیقی راک انگلیسی شد که امروز سایکو دلیک راک نام گرفته است.
● گاراج راک انگلیسی
گروه‌های راک انگلیسی عموماً کار خود را در مکان‌های کوچکی آغاز کردند و مخاطبان محلی و اندکی داشتند. آنها به ساده‌ترین شکل ممکن کارهای خود را رکورد و در تعداد محدود پخش و توزیع می‌کردند. این جنبش‌ بعدها گاراج راک نام گرفت. شاید بتوان گفت که آلبوم Nuggets که آثار جمعی از اولین گروه‌های گاراجی را در خود جای داده است، اولین اثر مهم این سبک است.
● راک به عنوان یک جنبش فرهنگی
در اواخر دهه ۵۰ جنبشی در آمریکا آغاز شد که سرچشمه آن در مخالفت فرهیختگان فرهنگی با ساختن بمب اتم بود. در همین ایام خوانندگان جاز و فولک به خیل مخالفان پیوستند و برای رساندن صدای خود به گوش توده مردم به سبک راک اندرول روی آوردند. در این ایام سبکی به نام فولک راک نیز شکل گرفت. در واقع هنرمندان موسیقی فولک که علاقه‌مندی آنها به سازهای آکوستیک بسیار زیاد است، با فاصله گرفتن از سازهای سنتی و استفاده بیشتر از گیتار موضع خود را عوض کردند.
در این بین دو نام بیش از هر نامی می‌درخشد؛ یکی وودی‌گویتر بود و دومی که کمی دیرتر به این جنبش پیوست کسی نبود به جز باب دیلن معروف. در انگلستان نیز همه چیز بر همین منوال پیش می‌رفت و موسیقی مردمی راک اندرول کم‌کم جای خود را به موسیقی اعتراضی راک می‌داد. اما این موسیقی راک جنسش به فولک و بلوز بسیار نزدیک‌تر بود.
● سایکو دلیک راک
سایکو دلیک راک از دل موسیقی فولک بیرون آمده است. آغاز این سبک سال ۱۹۶۴ است. اما از بزرگ‌ترین نام‌های این سبک باید به جفرسون ایرپلن اشاره کرد. در انگلستان نیز گروه پینک فلوید از سال ۱۹۶۵ شروع به تولید آثاری در سبک سایکودلیک کرد. در این ایام پینک فلوید گروهی زیرزمینی بود. اما هم‌زمان گروه دیگری به نام soft machine فعالیت گسترده خود را آغاز کرد. رابرت وایات یکی از اعضای اصلی این گروه بود.
در کنار گروه‌هایی از این جنس، بیتلزها نیز چاره‌ای نداشتند جز آن‌که سبک خود را تغییر دهند و yellow submarine اثر همین دوران است.
معادل این گروه‌ها در آمریکا گروه The Beach Boys بود. اما مهم‌ترین اتفاق در موسیقی سایکودلیک با ظهور گروه معروف Doors رخ داد. در سال ۱۹۶۷ جیم ‌موریسون و گروهش اولین آلبومشان را راهی بازار کردند. در همان سال پینک فلوید نیز اولین آلبومش را رکورد کرد و آهنگ Arnold layne توجه همگان را جلب کرد. شاید بتوان گفت که آلبوم The piper at the Gates of Dawn اثر پینک‌ فلوید مهم‌ترین آلبومی است که در این سبک در آن سال‌ها تهیه شد.
در سال ۱۹۶۹ اتفاق دیگری رخ داد، با برپایی جشنواره‌های بزرگی مثل Woodstook موسیقی راک جزئی از زندگی روزمره جوان‌ها شد و از تمام قالب‌های پیشین جدا شد.
● پروگرسیو راک
گروه‌های پروگرسیو، همگی پا را فراتر از محدوده راک گذاشتند و با بهره‌گیری از سازهای مختلف و ساختن ترانه‌های غیرمتعارف موفق شدند شکل‌های جدیدی را برای موسیقی راک اختراع کنند. گروه‌هایی مثل پینک فلوید، Procol Harum و Golden Earring با استفاده از ارکستر و سازهای غیرمتعارف فرم‌های مختلفی را ارائه کردند، ولی بزرگ‌ترین تحول موسیقی پروگرسیو راک توسط گروه‌هایی مثل کینگ کرایمسون، کن، کاروان، کمل، فائوست، گانگ، ماگما، سافت ماشین و یس صورت گرفت.
در واقع با گرایش مردم کشور آلمان به موسیقی راک و ورود موسیقیدانان نابغه این کشور به سبک راک پایه‌های تحولی عظیم نه تنها در موسیقی راک بلکه در سیر پیشرفت موسیقی معاصر بنا گذاشته شده. موسیقیدانان آوانگارد آلمانی با اضافه کردن اصوات الکترونیک و کلاسیک به موسیقی راک، این شاخه از موسیقی را غنا بخشیدند. موسیقی اکثر گروه‌های آلمانی چیزی مابین پروگرسیو راک و سایکودلیک راک بود. در آغاز دهه ۷۰ راک آلمانی که اصطلاحاً Krautrock گفته می‌شد، به جاز نزدیک شد. این ویژگی به خصوص در آثار گروه کن و Popol vuh دیده می‌شد.
در ایتالیا نیز گروه‌هایی شکل گرفت که در سبک پروگرسیو راک فعالیت می‌کردند، از جمله Bancodel muto و Le orme.
جالب است بدانید که کشور پاکستان یکی از کشورهایی است که در آنجا هم‌زمان با اروپا مردم به موسیقی راک گرایش پیدا کردند و موسیقیدانان این کشور در سبک پروگرسیو راک شروع به فعالیت کردند. اما فقط در دهه ۹۰ بود که این گروه‌ها کشف شدند و مهم‌ترین آنها اکنون گروه Mizraab است که در شهر کراچی متولد شده.
● هوی‌متال و پانک راک
این موج که به موج دوم معروف است، در دهه ۷۰ در انگلستان به راه افتاد. اولین گروه‌هایی که در این سبک شروع به فعالیت کردند، دلبستگی خاصی به سبک بلوز آمریکایی داشتند. از میان آن گروه‌ها می‌توان به گروه‌هایی شاخص مانند Deep Purple، Led Zeppelin، Black Sabbath و judas priest اشاره کرد.
پانک راک جنبشی علیه دیسکو بود. رکورد کمپانی‌های بزرگ که برای فروش محصولات خود در نازل کردن کیفیت آثار راک به هر حربه‌ای دست می‌زدند، ناگهان در مقابل موج عظیمی قرار گرفتند که توسط گروه‌های جوان و سرکش به راه افتاده بود. اگر چه اکثر گروه‌های اولیه پانک نتوانستند دوام زیادی بیاورند، ولی این جنبش در نهایت منجر به تغییر جهت موسیقی راک و غنی‌تر شدن آن شد. اکثر فرم‌هایی که در دهه ۸۰ برای موسیقی راک خلق شد، به نوعی زاییده جنبش پانک دهه ۷۰ بود.
● موج نو
اگر سبک پانک انقلابی در عرصه اجتماعی بود و وجود اجتماعی موسیقی راک را در برمی‌گرفت، موج نو جنبشی درونی برای تغییر دادن فرم‌های رایج موسیقی راک به حساب می‌آمد.
اما بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۵ گروه‌هایی مثل Kraftwerk و Gary Numan
موج نو را که با گروه‌های خشنی همچون Go-Go&#۰۳۹;s و The cars آغاز شده بود، تلطیف کردند و با سوق دادن آن به سوی رمانتیسمی عامه‌پسند جای خود را در دل شبکه‌هایی همچون MTV باز کردند.
● پُست پانک
نمی‌توانیم درباره موسیقی راک بنویسیم ولی از گروه‌هایی مثل U۲، The fall، John Ly don، Joy division و ... نام نبریم. این گروه‌ها موفق‌ترین گروه‌هایی هستند که با حفظ ریشه‌های خود در موسیقی راک اولیه کماکان پیش می‌روند و از محبوبیت عامه نیز برخوردارند. درواقع پُست پانک موج دیگری بود که در کنار موج نو به راه افتاد و حاصل آن گروه‌هایی بود که ذکر شد.

علیرضا میراسدالله

منبع : چلچراغ