تاجیکستان

●ویژگیهای جغرافیایی:
موقعیت جغرافیایی: كشور تاجیكستان در قسمت جنوبی آسیای مركزی و در شرق چین قرار گرفته است.
مساحت: ۱۴۳۱۰۰ كیلومتر مربع
مساحت خشكی‌ها: ۱۴۲۷۰۰ كیلومتر مربع.
مساحت آبها: ۴۰۰ كیلومتر مربع.
طول و عرض جغرافیایی: ۳۹ درجه عرض شمالی و ۷۱ درجه طول شرقی
طول مرزها: مرزهای خشكی ۳۶۵۱ كیلومتر. این كشور مرز دریایی ندارد.
●كشورهای همسایه و طول مرزها:
افغانستان در جنوب با ۱۲۰۶ كیلومتر، چین در شرق با ۴۱۴ كیلومتر، قرقیزستان در شمال و شرق با ۸۷۰ كیلومتر و ازبكستان در شمال و غرب با ۱۱۶۱ كیلومتر.
ارتفاع از سطح دریا: بالاترین نقطه ۷۴۹۵ متر از سطح دریا در قله سامانیان، پایین‌ترین نقطه ۳۰۰ متر در سیر دریا،
▪چهره طبیعی: ۹۳ درصد كوهستانی، رشته كوههای پامیر در شرق، وادی فرغانه در شمال و شرق، وادی كافرنهان و وخش در جنوب غربی.
سطح زمینهای قابل استفاده: حدود ۶ درصد.
▪آب و هوا: قاره‌ای، تابستان گرم، زمستان ملایم، در مناطق پامیر نیمه خشك تا قطبی.
▪منابع طبیعی: آب (نزدیك به ۵۰ درصد آبهای منطقه آسیای مركزی)، كمی نفت و گاز، ذغال قهوه‌ای، روی، طلا، تنگستن، اورانیوم، جیوه، سرب، سرمه و سنگهای ساختمانی.
●ویژگیهای انسانی
▪جمعیت: ۵۰۶، ۱۶۳، ۶ (تا جولای ۲۰۰۵)
تركیب سنی جمعیت: ۵/۳۸ درصد تا ۱۴ سال، ۷/۵۶ درصد بین ۱۴ تا ۶۴ سال، ۸/۶ درصد بالای ۶۵ سال.
●نرخ رشد جمعیت: ۱۵/۲ درصد، نرخ تولد ۵۸/۳۲ در هزار، نرخ مرگ و میر ۳۹/۸ در هزار، نرخ مهاجرت ۶۷/۲ درصد در هزار (رشد منفی) براساس آمار سال ۲۰۰۵، (صندوق حمایت از كودكان سازمان ملل متحد در مهر ۱۳۸۴ آمار مرگ و میر كودكان را ۱۱۸ نفر از ۱۰۰۰ كودك و ۱۰۰ نفر از ۱۰۰ هزار زن اعلام كرد ولی مقامات تاجیكی معتقدند، نظر به اینكه بیش از ۵۰% زایمان‌ها به ویژه در شهرهای كوچك و روستاها در منازل انجام می‌شود، دسترسی به آمار دقیق تلفات مادران و كودكان مشكل است ولی آمار واقعی بیش از رقم اعلام شده از سوی صندوق فوق می‌باشد.)
▪درصد باسوادی: ۴/۹۹ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال
●ساختار سیاسی:
▪نام رسمی: جمهوری تاجیكستان
▪نوع حكومت: جمهوری
▪پایتخت: شهر دوشنبه
●تقسیمات كشوری:
- ولایت ختلان در جنوب به مركزیت قرقان‌تپه، شهرهای مهم كولاب، دنغره
- ولایت سغد در شمال به مركزیت خجند، شهرهای مهم كانی‌بادام، پنجكنت، اوراتپه
- ولایت خودمختار بدخشان كوهی در شرق به مركزیت خاروق
- دوشنبه و نواحی تابعه مركز
●تاریخچه سیاسی:
- سال ۱۹۲۴، تصرف دوشنبه و تاجیكستان از سوی ارتش سرخ شوروی و تشكیل جمهوری خودمختار تاجیكستان در قالب جمهوری ازبكستان.
- سال ۱۹۲۹، تاسیس جمهوری سوسیالیستی تاجیكستان در قالب اتحاد جماهیر شوروی
●تاریخ استقلال: ۹ سپتامبر ۱۹۹۱ اعلام استقلال از اتحاد جماهیر شوروی (۱۸ شهریور ماه ۱۳۷۰)
▪روز ملی: ۹ سپتامبر، روز استقلال
●قوه مجریه
▪رییس دولت: رییس‌جمهور به عنوان رییس دولت در راس قوه مجریه قرار دارد و از طریق انتخاب عمومی، مستقیماً با رای مردم به مدت ۷ سال انتخاب می‌شود.
▪رییس‌جمهور: آقای امامعلی رحمانف از ۶ نوامبر سال ۱۹۹۴ تا هم اكنون و انتخابات بعدی ۶ نوامبر سال ۲۰۰۶ برگزار خواهد شد.
آقای رحمانف در ۱۹ نوامبر ۱۹۹۲ به سمت ریاست شورایعالی جمهوری تاجیكستان (رییس كشور) انتخاب و در انتخابات ۱۹۹۴ به ریاست جمهوری رسید. نامبرده در نوامبر سال ۱۹۹۹ در انتخابات ریاست جمهوری برای یك دوره دیگر به این سمت انتخاب شد.
●نخست وزیر: عاقل عاقل‌اف، انتخاب توسط رییس‌جمهور، نخست وزیر دارای ۶ معاون و ۱۸ وزیر كابینه و ۱۰ رییس كمیته می‌باشد.
معاونین نخست‌وزیر و وزراء را رییس‌جمهور انتخاب و از سوی مجلس عالی تایید می‌شوند.
●قوه مقننه:
مجلس عالی مركب از دو مجلس ملی (عالی) و مجلس نمایندگان
۱) مجلس نمایندگان:
در تاریخ ۲۰ فوریه ۲۰۰۰ میلادی انتخابات مجلس نمایندگان برگزار شد. دارای ۶۳ نماینده است و انتخابات به صورت مستقیم انجام می‌شود و دوره نمایندگی ۵ سال است.
۲) مجلس ملی:
دارای ۳۳ نماینده است كه به صورت غیرمستقیم انتخاب می‌شوند. ۲۵ نفر توسط شوراهای محلی شهرها و ولایت‌ها و ۸ نفر توسط رییس‌جمهور منصوب می‌شوند.
●قوه قضاییه:
- قوه قضاییه، حقوق و آزادی اشخاص، سازمان‌ها و موسسات را محترم شمرده و مجری برقراری عدالت می‌باشد.
- قوه قضاییه از دادگاه قانون اساسی، دادگاه عالی اقتصادی، دادگاه ایالت بدخشان، دادگاه ایالت شهر دوشنبه و دادگاه سایر شهرها و نواحی تشكیل شده است.
- نظارت بر اجرای دقیق قانون در سراسر كشور بر عهده دادستان كل است، دادستان‌های شهر و نواحی زیر نظر دادستان كل عمل می‌كنند، دادستان كل در نزد مجلس ملی و رییس‌جمهور مسوول است. دادستان كل تاجیكستان به مدت ۵ سال انتخاب می‌شود.
●احزاب مهم سیاسی تاجیكستان:
تاجیكستان دارای ۶ حزب رسمی است كه در وزارت عدلیه ثبت شده‌اند. اسامی احزاب شش‌گانه فوق‌الذكر عبارتند از:
۱. خلقی دموكراتیك به رهبری امامعلی رحمانف رییس‌جمهور- حزب حاكم
۲. كمونیست به رهبری شادی شبدالوف
۳. نهضت اسلامی تاجیكستان به رهبری سید عبدالله نوری
۴. دموكراتیك تاجیكستان به رهبری میرحسین نذریف
۵. سوسیالیست به رهبری میرحسین نذریف
۶. سوسیال دموكراتیك به رهبری رحمت‌الله زائراف
۷. حزب كشاورزی به رهبری امیر قراقل‌اف
۸. حزب اصلاحات اقتصادی به رهبری عالم‌جان بابایف
●اوضاع اقتصادی
تاجیكستان در میان ۱۵ جمهوری سابق شوروی كمترین درآمد سرانه را دارد. پنبه مهمترین محصول تاجیكستان است. منابع معدنی متنوع، ولی از نظر كمیت محدود شامل: نقره، طلا، اورانیوم و تنگستن می‌باشد. از نظر صنایع می‌توان به كارخانه آلومینیوم، تاسیسات نیروگاه آبی و كارخانه‌های كوچك كه اغلب در زمینه صنایع سبك و فرآورده‌های غذایی فعالیت دارند، اشاره نمود. اقتصاد تاجیكستان به شدت طی ۶ سال جنگ داخلی (۱۹۹۷- ۱۹۹۲) و از دست دادن یارانه‌های مسكو و بازارهای تولیدات خود ضعیف شده است. ۸۵ درصد مردم تاجیكستان زیر خط فقر به سر می‌برند. این كشور بسیاری نیازهای اساسی خود را از طریق كمكهای بشردوستانه بین‌المللی تامین می‌كند.
تولید ناخالص داخلی (GDP): طبق پیش‌بینی وزارت اقتصاد و تجارت تاجیكستان، پیش‌بینی تولید ناخالص داخلی برای سال ۲۰۰۵، ۷ میلیارد و ۲۵۰ میلیون سامانی می‌باشد. در سال ۲۰۰۴ میزان ۶ میلیارد و ۱۵۷ میلیون سامانی (با نرخ هر دلار ۳ سامانی حدود ۲ میلیارد و ۵۲ میلیون دلار) بوده است.
نرخ سرانه تولید ناخالص داخلی: در سال ۲۰۰۴ مبلغ ۳۰۹ دلار و در سال ۲۰۰۳ حدود ۲۳۶ دلار بوده است.
●نرخ تورم: ۷/۱۳ (۲۰۰۳)، در سال جاری (۲۰۰۵) ۶% پیش‌بینی شده است.
●سهم بخش‌های اقتصادی در تولید ناخالص داخلی:
بخش كشاورزی ۸/۱۹%
بخش صنعت ۱/۱۸%
بخش خدمات ۲/۶۲% (۲۰۰۴)
نرخ بیكاری: ۴ درصد (۲۰۰۳)
●جمعیت زیر خط فقر:
كارشناسان سازمان ملل در تاجیكستان می‌گویند سطح فقر در این كشور نسبت به سال ۲۰۰۲، ۲۲% كاهش یافته و در حال حاضر ۶۴% را تشكیل می‌دهد. به گفته آنها هم اكنون حدود ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از جمعیت تاجیكستان در فقر به سر می‌برند. یادآوری می‌شود، كارشناسان سازمان ملل در سال ۲۰۰۲ سطح فقر در این كشور را ۸۶% برآورد كرده بودند.
تجارت خارجی: حجم مبادلات تجارت خارجی در سال ۲۰۰۴ معادل ۲ میلیارد و ۲۹۰ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار بود كه نسبت به سال گذشته ۳۶ درصد افزایش داشته است. صادرات تاجیكستان طی این مدت ۹۱۴ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار و واردات این كشور ۱ میلیارد و ۳۷۵ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار بوده كه در نتیجه تراز تجاری منفی و میزان آن ۴۶۰ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار می‌باشد. در مقایسه با سال ۲۰۰۳ صادرات تاجیكستان ۸/۱۴ درصد و واردات ۱/۵۶ درصد افزایش داشته است.
پول ملی: تاجیكستان از زمان استقلال تا سال ۱۹۹۵ در حوزه پولی روبل روسی قرار داشت و روبل روسیه در این كشور جاری بود. دولت تاجیكستان در سال ۱۹۹۵ ابتدا روبل تاجیكی و در سال ۲۰۰۰ پول ملی به نام سامانی را منتشر نمود. در حال حاضر (آذر ۸۴) هر دلار آمریكا معادل ۲۲/۳ سامانی می‌باشد. ضمناً سامانی به واحد كوچكتر به نام درم تقسیم شده است كه هر سامانی ۱۰۰ درم می‌باشد.
●بودجه: بودجه پیش‌بینی شده دولت برای سال ۲۰۰۵ در بخش درآمد بودجه حدود ۲۹۹ میلیون دلار (۱ میلیارد و ۲۵۶ میلیون سامانی) می‌باشد كه در مقایسه با بودجه سال ۲۰۰۴، ۱/۳۷% بیشتر است. هزینه بودجه سال ۲۰۰۵ نیز حدود ۴۱۰ میلیون دلار (۱ میلیارد و ۲۹۱ میلیون سامانی) پیش‌بینی شده كه حدود ۱۱ میلیون دلار كسری بودجه را نشان می‌دهد. بودجه دولت برای سال ۲۰۰۴ در بخش درآمد ۳۰۶ میلیون دلار و در بخش هزینه ۳۱۴ میلیون دلار و كسر بودجه معادل ۸ میلیون دلار بوده است. بودجه پیش‌بینی شده برای سال ۲۰۰۶، درآمد بودجه ۱ میلیارد ۴۸۴ میلیون سامانی برآورد شده كه بیش از ۱۳ میلیون دلار كسری بودجه دارند كه قصد دارند از محل كمك‌ها و وامهای خارجی تامین نمایند.
●بدهی‌های خارجی: طبق اعلام وزیر مالیه تاجیكستان، این كشور در جولای ۲۰۰۵ حدود ۹۰۵ میلیون دلار بدهی خارجی دارد كه این رقم معادل ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی این كشور و حدود ۳ برابر درآمد بودجه می‌باشد. طبق جدول بازپرداخت‌ها/. این كشور باید هرساله ۲۵ درصد از بودجه سالانه را به پرداخت بدهی خارجی خود اختصاص دهد.▪طلبكاران عمده: روسیه، ازبكستان، بانك جهانی صندوق بین‌المللی پول.
▪كمك و اعتبار: در اجلاس گروه مشورتی (می ۲۰۰۳) در تاجیكستان، كشورهای كمك كننده تعهد نمودند ۹۰۰ میلیون دلار ظرف مدت سه سال به این كشور كمك نمایند. از مبلغ فوق ۲۰۰ میلیون دلار كمك بشردوستانه، ۴۰۰ میلیون دلار كمك توسعه‌ای (بلاعوض) و ۳۰۰ میلیون دلار در قالب اعطای اعتبار امتیازی (concessional) می‌باشد. در سال ۲۰۰۳ تاجیكستان از ۴۰ كشور به ارزش ۱/۱۹۱ میلیون دلار كمك بشر دوستانه دریافت كرده است. ۶/۵۰ درصد از این كمك‌ها توسط آمریكا ارایه شده است.
●نیروی كار: ۳ میلیون و ۱۸۷ هزار نفر (آمار ۲۰۰۰). گفته می‌شود بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر از اتباع تاجیكی در كشورهای مشترك‌المنافع به ویژه روسیه و قزاقستان به انجام كارهای ساده مشغولند.
●صادرات عمده: آلومینیوم، برق، میوه، روغن گیاهی، منسوجات
دو محصول عمده این كشور پنبه و آلومینیوم می‌باشد. در سال ۲۰۰۳، ۳۳۴ هزار تن و در سال ۲۰۰۴ میلادی ۵۵۳ هزار تن پنبه در كشور تولید شد در حالی كه پیش‌بینی كرده بودند در سال ۲۰۰۳ تولید این محصول به ۳۶۵ هزار تن برسد. در سال ۲۰۰۵ پیش‌بینی شده است كه ۶۱۰ هزار تن پنبه برداشت شود ولی در ۲۱ مهر ۸۴ (۱۳ اكتبر) و در دیدار امامعلی رحمانف و مقامات وزارت كشاورزی با وی آمار محصولات فوق در لین سال را ۳۱۲ هزار و پانصد تن اعلام شد كه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲۳% كاهش تولید داشتند كه اعتراض رییس‌جمهور را در پی داشت.
صادرات نخ پنبه در سال ۲۰۰۳ میلادی ۱۴۹ هزار و ۲۶۲ تن به ارزش ۱۹۲ میلیون و ۷۴۱ هزار دلار بوده است.
در حال حاضر كارخانجات صنایع نساجی تاجیكستان ظرفیت كاركرد ۷۳۰۰۰ تن نخ پنبه را داراست كه در مقایسه با سال‌های گذشته رشد داشته و براساس اظهارات وزیر اقتصاد و بازرگانی تاجیكستان تا سال ۲۰۰۷ كارخانجات نساجی تاجیكستان ۵۰% نخ پنبه تولیدی را به پارچه تبدیل خواهند كرد.
همچنین طی سال ۲۰۰۳ میلادی ۳۱۶ هزار و ۶۷۶ تن آلومینیوم را به ارزش ۴۲۹ میلیون و ۵۵۵ هزار دلار صادر شده است.
●واردات عمده: برق، اكسید آلومینیوم، محصولات نفتی، اكسید آلومینیوم، ماشین آلات صنعتی، دارو، مواد غذایی
قابل ذكر است كه این كشور در فصل بهار و تابستان مازاد تولید برق دارد كه آن را به كشورهای همسایه به ویژه ازبكستان صادر می‌كند و در مقابل در فصل پاییز و زمستان كه از تولید برق نیروگاه‌های برقی- آبی این كشور به علت كاهش میزان آب، كاسته می‌گردد برق وارد می‌نماید.
▪شركای صادراتی: از مجموع صادرات تاجیكستان، سهم طرفهای صادراتی این كشور به شرح زیر است: هلند ۴/۲۵ درصد، تركیه ۴/۲۴ درصد، لاتویا ۹/۹ درصد، سوئیس ۷/۹ درصد، ازبكستان ۵/۸ درصد، روسیه ۶/۶ درصد، ایران ۶/۴ درصد و … (۲۰۰۳).
▪شركای وارداتی: عمده واردات تاجیكستان از كشورهای زیر است كه سهم هریك نیز نشان داده شده است: روسیه ۲/۲۰ درصد، ازبكستان ۱/۱۵ درصد، قزاقستان ۹/۱۰ درصد، آذربایجان ۷ درصد، اكراین ۷ درصد، رومانی ۴/۴ درصد، تركیه ۳/۳ درصد، چین و برزیل هر یك ۳ درصد، ایران ۷/۲ درصد، و … (۲۰۰۳).
آمار فوق گویای این است كه اكثر واردات تاجیكستان از كشورهای مشترك‌المنافع انجام گرفته و به بیان ارقام ۶۵ درصد واردات تاجیكستان از این كشورهاست. در حالی كه بخش عمده صادرات تاجیكستان به كشورهای غیر مشترك‌المنافع بوده است.
●صنایع: آلومینیوم، سرب، روی، مواد شیمیایی، كود شیمیایی، سیمان، روغن گیاهی، ماشین برش فلزات، یخچال و فریزر.
●نرخ رشد صنعت: ۲/۸ درصد (۲۰۰۲)
●محصولات كشاورزی: پنبه حبوبات، میوه، انگور، روغن گیاهی، منسوجات
●میزان تولید برق: ۱۶ میلیارد كیلو وات ساعت
▪تولید برق از نظر منبع: سوخت فسیلی ۲ درصد؛ آبی- برق ۹۸ درصد و هسته‌ای صفر درصد.
▪واردات برق: ۳۵۹/۴ میلیارد كیلو وات ساعت
▪صادرات برق: ۹۷۴/۳ میلیارد كیلو وات ساعت
●مخابرات: به طور كلی سیستم مخابراتی قدیمی می‌باشد و به خوبی نگهداری نمی‌شود. اكثر شهرها به شبكه ملی متصل نیستند.
▪تعداد شماره تلفن ثابت: ۳۶۳۰۰۰ (آمار سال ۱۹۹۷)
▪تعداد شماره تلفن همراه: ۲۵۰۰ (آمار سال ۱۹۹۷)
●حمل و نقل:
▪طول خطوط آهن: ۴۸۲ كیلومتر
▪طول شبكه راهها: ۲۹۹۰۰ كیلومتر مشتمل بر ۲۱۴۰۰ كیلومتر راه آسفالته و شوسه و ۸۵۰۰ كیلومتر راههای صعب‌العبور كوهستانی كه به هنگام ریزش باران و برف امكان استفاده از آنها با مشكلات خاصی مواجه می‌گردد.
▪فرودگاهها: این جمهوری ۵۳ فرودگاه دارد كه ۲ فرودگاه دارای باند مناسب برای فرود هواپیمای مسافری می‌باشد.
●خط لوله گاز: ۴۰۰ كیلومتر
●اوضاع فرهنگی:
▪تركیب قومی: تركیب اقوام در كشور تاجیكستان عبارت از ۴/۶۸ درصد تاجیك، ۸/۲۴ ازبك و بقثه روس‌ها، تاتارها، تركمن‌ها، قرقیزها و سایر اقوام را تشكیل می‌دهند.
▪زبان: زبان رسمی دولتی تاجیكستان زبان فارسی تاجیكی می‌باشد و زبان روسی نیز در مدارس این كشور تدریس و به عنوان زبان دوم در این كشور محسوب می‌شود.
▪خط: خط رسمی تاجیكستان در حال حاضر سریلیك می‌باشد. زبان سریلیك بر اساس مصوبه پارلمان جمهوری تاجیكستان در مورخ ۲۲ ژوئن سال ۱۹۸۹ به عنوان زبان دولتی اعلام گردید.
▪دین: اكثر مردم تاجیكستان (بیش از ۹۰ درصد) را مسلمان تشكیل می‌دهند كه از این میزان ۵ درصد را شیعیان اسماعیلی و ۳ درصد را شیعیان اثنی عشری می‌باشند و بقیه پیروان ادیان مسیحی (كاتولیك و پروتستان) و درصد ناچیزی نیز كلیمی و سایر ادیان می‌باشند.
آداب و رسوم فرهنگی: رسوم و سنتهای ایرانی در جای جای زندگی مردم خود را می‌نمایاند. عید نوروز و اعیاد مذهبی مانند عید فطر و عید قربان در این جمهوری مانند سایر جمهوریهای آسیای ●مركزی گرامی داشته می‌شود.
گرایشات فرهنگی و اجتماعی نسل جوان: پس از استقلال جمهوریهای شوروی سابق، توجه به مسایل فرهنگی و بازگشت به اصل خویش در اكثر جمهوریها به خصوص جمهوریهای مسلمان‌نشین مورد توجه قرار گرفته به طوری كه توجه به خط نیاكان سرعت چشمگیری به خود گرفت و طبقات روشنفكر تكلم به این زبان را یك ارزش تلقی می‌نمایند. همچنین عید سعید فطر و قربان در صدر اعیاد قرار گرفت و آداب و سنن نیاكان از جمله احیای جشن‌های مهرگان، سده و نوروز مورد توجه عمیق مردم قرار گرفت.
●رسانه‌های گروهی: براساس اطلاعا آماری تا ۲ سال پیش ۴۸۵ نشریه در جمهوری تاجیكستان به چاپ می‌رسیده است. این نشریات مربوط به مراكز ولایات و نواحی و بخش‌های مختلف می‌باشد. در حال حاضر در شهر دوشنبه به عنوان مركز جمهوری تاجیكستان به غیر از روزنامه‌های تخصصی كه مربوط به مراكز مختلف حرفه‌ای و وزارتخانه‌های تخصصی می‌باشد ۱۹ روزنامه به چاپ می‌رسد.

منبع : مسافران