۱۰ بهمن ـ ۳۰ ژانویه ـ «سده» جشن باستانی و پایدار ایرانیان

دهم بهمن مصادف است با جشن سده ، آیین هزاران ساله ایرانیان . در ایران باستان از آغاز آبان تا پایان اسفند را دوره سرما می خواندند كه صد روز پس از آغاز این دوره و پنجاه روز مانده به نوروز ( دهم بهمن ) روز سده و جشن آتش بود. از سده به بعد از میزان برودت كاسته می شود . هنوز در روستاهای جنوب شرقی ایران اصطلاح « صد به سده، پنجاه به نوروز » مرسوم است ؛ یعنی جشن سده صد روز پس از اول آبان و ۵۰ روز به نوروز برپا می شود . مراسم جشن با هزاران سال پیش تفاوت نكرده است. مردم، هركس برحسب توان خود، مقداری هیزم اهداء می كند و در زمینی باز آتش برپا می شود و حاضران بر گرد آن به شادی می پردازند. نظامی در این زمینه گوید :
رخ آراسته دستها پرنگار ـــ به شادی دویدند از هر كنار.
اریایی ها ی آسیا و اروپا همیشه روشنی و گرمی را كه خورشید و آتش به وجود آورنده آن بوده اند مظهر عنایات خدا دانسته و احترام گذارده اند. فردوسی جشن سده را آتش پرستی نمی داند و برپاكنندگان آن را چنین توصیف كند: ..... مپندار كاتش (كه آتش) پرستان بدند (بودند - کنایه از این که جشن سده را آتش پرستان به وجود نیاورده اند).
جشن سده را به هوشنگ پیشدادی نسبت دهند . فردوسی در این زمینه گوید :
به هوشنگ ماند، این «سده» یادگار ـــ بسی باد چون او دگر شهریار
در افسانه های كهن ایران آمده است كه متهمان برای اثبات بیگناهی از روی آتش شعله ور عبور می كردند و هزار سال پیش از میلاد سیاوش هم كه متهم شده بود برای اثیات بی گناهی خود از آتش عبور كرد.
سده را قبلا «سدك» می گفتند. ابو ریحان نوشته است كه صد روز پس از آغاز سرما (اول آبان) « سده » و پنجاه روز بعد نوروز است و از سده تا درو كردن جو و به دست آمدن گلابی بهاره (موسوم به « جو رس») نیز صد روز است.
اهمیت جشن سده برای ایرانیان كه آن را در ردیف آیین های نوروز و مهرگان قرار می دادند به حدی بود كه در دوران ساسانیان شاهان وقت بدون تشریفات در میان مردم در این مراسم شركت می كردند . مرداویز را احیاء كننده این جشن در قرون وسطا خوانده اند كه در اصفهان آن را از سر گرفت. چراغانی و روشن كردن شمع را به مراسم «سده» نسبت می دهند.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز