شناخت استرس ،عوامل، نشانه ها و اثرات استرس

استرس یا فشار روانی نیرویی است كه چون فشار آن بر هر قسمتی از بدن وارد شود كار آن را مختل می كند و زمینه استرس را در انسان فراهم می آورد. هر عملی كه موجب برهم خوردن تعادل روانی انسان و تغییرات سریع احساسی عاطفی ، خلقی، رفتاری شود، استرس زاست. هم چنین عدم توانایی در برقراری ارتباط با دیگران، احساس خود كم بینی، ترس از اظهار وجود، از دست دادن اعتماد به نفس و نومیدی استرس زاست.شهرنشینی و پیشرفت تمدن امروز، دگرگونی روابط اجتماعی، به خصوص زندگی در شهرهای بزرگ و پرجنجال، فشارهای جسمی، روانی ناشی از ترافیك و آلودگی های هوا امواج و صدا به خصوص دركاركنان سازمان هواپیمایی و اثرات آن بر روان و رفتار انسان، موجبات تشدید استرس را فراهم می كنند.در حال حاضر عوامل مولد استرس در جهان نسبت به گذشته بیشتر شده است. زیرا بعضی از مكانیسمهای سنتی كه به مردم كمك می كرد تا با فشارهای روانی مقابله كنند به تدریج رو به نابودی می رود. امروزه مشكلات شغلی و اقتصادی، تغییرات سریعی را به وجود آورده و ارزشهای انسانی و اعتقادات امید بخش گذشته را از بین برده و به ضعف روابط انسانی و بی تفاوتی انسانها نسبت به یكدیگر حتی خویشاوندان نزدیك منجر شده و زمینه های استرس را فراهم آورده است.رشد شهر نشینی، مشكلات ناشی از بی عدالتی و تبعیض در محیط كار و زندگی با رشد فزاینده اعمال خشونت آمیز در شهرها نیز باعث ایجاد ترس و فشارهای روانی شده كه در نهایت بر سلامت و بهداشت روانی انسان لطمه می زند. بنابراین تلاش برای مقابله با نارضایتی های حاصله از این گونه مشكلات غالباً نا موفق می ماند.از عوامل مولد استرس علاوه بر موارد فوق می تواند مرگ عزیزان، ستیزه و جدایی در كانون خانواده ، ترس از بیكاری، نداشتن امكانات مناسب زیست اجتماعی در ایجاد استرس دخالت دارد. همچنین شهر نشینی و سكونت در محله های شلوغ و پرجمعیت ترافیك سنگین در راه خانه و محیط كار، همگی استرس زاست.امید است تحقیقات آینده ما را راهنمایی كند كه چگونه میتوان با كاهش فشارهای روانی سلامت جسم و روان را در محیط كار تأمین كرد.استرس موجب اختلالات جسمی چون ضربان قلب و اختلال در تنفس و گوارش و احساس دردهای استخوانی و جسمی می شود. متأسفانه اكثریت مردم حتی جوانان دچار استـرس هستند كه اگــر شدت یابد آنها را بیمار و ناتوان می كند. شرایط و موقعیت هایی كه موجب افزایش و تشدید استرس می شود باید برای آنها روشن شود و شیوه های حل آن برای آنها بازگو شود. استرس با سن، جنس، وضعیت تأهل، رضایت از شغل، وضعیت مسكن، تحصیلات، تعادل بین میزان در آمد و هزینه زندگی در ارتباط است. افسردگی، ا ضطراب،وسواس، پرخاشگری و دردهای جسمی به دلیل استرس تشدید می شوند. استرس عامل عمده كاهش كمیت و كیفیت نیروی انسانی و انرژی در كار و زندگی می شود. به عبارت دیگر میزان درآمد بهره وری را كم می كند.نشانه های استرس: داشتن فشارهای عصبی، فكری و عاطفی، بی جهت دلشوره داشتن، احساس درد در ناحیه قلب، گردن، سینه، كتف و دست یا پا، زود به گریه افتادن، احساس تنهایی و غمگینی كردن، احساس خستگی و كوفتگی در عضلات، بد خوابی دیر به خواب رفتن و كم خوابی. مشكل تصمیم گرفتن، كرخ شدن قسمتهایی از بدن و عضلات، نارضایتی از محیط كار و زندگی. در برخورد با همكاران و اعضاء خانواده زود عصبانی شدن، نگران آینده خود و اعضاء خانواده بودن، خود خوری كردن، بیقرار بودن، افسرده بودن، اضطراب داشتن و پرخاشگری، سوءظن داشتن و بدگمان بودن، نداشتن ثبات عاطفی خلقی و رفتاری مناسب، لرزش و پرش عضلانی داشتن، ضعف میل جنسی، پیری و مرگ زود رس همگی از نشانه های استرس هستند. با توجه به تفاوتهای فردی بین مردم همه نشانه ها در یك نفر دیده نمی شود بلكه در هر فردی تعدادی از این نشانه ها مشهود است این نكته را نمی توان فراموش كرد كه در جامعه شهری و صنعتی امروزی استرس بخشی از زندگی اكثریت مردم شده است كه بر اثر تقابل انسان با محیط كار و زندگی پدید می آید و باید با متخصص استرس مشاوره كرد و گرنه می تواند عامل خطرناك برا ی سلامت جسمی و روانی انسان شود.پیشگیری و كاهش استرس:« تا وجودم هست باید با آرامش زندگی كنم » هدف از آرام زیستن درمان تألمات احساسی عاطفی است باید از شدت فشارهای روانی بكاهیم و آنها را از بین ببریم و گرنه زندگی پر استرس و بی معنی می گردد و این حاصل نمی شود مگر با ایجاد روابط انسانی در محیط كار و زندگی. در این ارتباط توجه به سه عنصر ( محیط، افكار و واكنش های جسمی روانی) ضروری است.با ارتباط انسانی و انتخاب شغل و شیوه های مناسب زندگی می توان از استرس های بی مورد احتراز جست. شغل های اجرایی داشتن و پست های مهم و عالیرتبه انسان را در معرض بیشترین میزان استرس عاطفی قر ار می دهد. مشاغلی كه احساس فوریت های زمانی را در ضرب العجل های محدودی طلب می كنند خطرناكند. مطالعات و تحقیقات نشان می دهد كه سكته های قلبی و مغزی و بیماریهای شریانهای قلب در افرادی كه به این گونه حرفه ها مشغولند شایعتر است. كار زیاد بر سلامت جسم و روان اثر منفی می گذارند و انسان را رنجور می كند اما اگر كار زیاد تشویق و اعتبار عمومی برای انسان به ارمغان آورد به وی احساس رضایت می بخشد و او را به نوعی در موقعیتی كه شغلی رضایت بخش و مورد علاقه انسان باشد صدق می كند ولی اگر شغل رضایت بخش و مورد علاقه فرد نباشد عامل عمده ای برای بروز استرس های عاطفی، افسردگی و اضطراب خواهد شد به خصوص افرادی كه به دلایل مادی ناچارند به چنین مشاغلی تن دهند و كارآیی خوبی هم ندارند واغلب این عدم كارآیی موجب می شود كه مورد انتقاد و تحقیر هم قرار گیرند و این خود عامل پیدایش استرس های عاطفی شدیدتری در آنها میشود.احساس رضایت و شادكامی در زندگی و كار از مهم ترین عواملی است كه سلامت جسم و روان انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. تحقیق نشان داده است بیماری شریانهای قلب كه در كاهش طول عمر مؤثر است بر عكس در افرادی كه زندگی شاد و آرامی دارند و از شغل خود راضی هستند و دارای ارتباط اجتماعی مطلوب خود هستند طول عمر بیشتری دارند.بنابراین برای حفظ سلامت روان و رفتار و پیشگیری از استرس این توصیه ها پیشنهاد می شود:انسان بودن و انسانی فكر كردن و رفتار انسانی داشتن، تغذیه خوب به خصوص خوردن شیر صبح و عصر و ماست ظهرو شب چون تمام تركیبات داروهای آرام بخش در شیر و ماست وجود دارد. به ویژه برای كاركنان صنعت هواپیمایی كه در معرض آلودگیهای صدا، هوا و امواج هستند. شنا حداقل دو بار در هفته، موسیقی آرام بخش و پیاده روی در پاركها و مراكز سرسبز، اسكی، معاشرت با دوستان و خویشاوندانی كه از بودن با آنها شادمان می شوید، بدون تشریفات زائد، ضد استرس وآرام بخش هستند. هر یك از موارد فوق به گروهی از افراد احساس خوشی وشادكامی می دهد. حفظ سلامت جسم و روان، شركت در جلسات سرور و شادمانی بهترین آرام بخش است چون احساس شادكامی و رضایت به ارمغان می آورد. استفاده صحیح از اوقات فراغت و تعطیلات در حدود امكانات كه بخشی از شیوه صحیح زندگی و عامل ایجاد و حفظ سلامت روان است و ضد استرس می باشد.در واقع همه موارد باید شامل اعمالی باشد كه فرد دوست دارد و می خواهد آنها را انجام دهد.

پروفسور دكتر محمد حسین فرجاد

منبع : پایگاه جامع اطلاع رسانی پزشکان ایران