تدوین استراتژی جامع برای توسعه علمی کشور

چندی است كه رهبر فرزانه انقلاب بحث جنبش نرم افزاری و تولید علم را بیان فرموده اند و در پاسخ به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه ، از شورای مدیریت حوزه علمیه قم و شورای عالی انقلاب فرهنگی خواسته اند تا گامی عملی آنهم تا پیش از بیست و پنجمین سالگرد انقلاب جنبشی در جهت پاسخ به سوالات ، مناظرات علمی و نظریه پردازی روشمند صورت گیرد . ایشان در آن نامه به این نكته اشاره كرده اند كه هدف جنبش فقط به قلمرو فكر دینی و علوم انسانی و اجتماعی منحصر نمی شود . بلكه كلیه علوم بشری و رشته های نظریو عمللی حتی علوم پایه و علوم كاربردی را نیز شامل می شود. در راستای تحقق سخنان مقام معظم رهبری , نخبگان دانشگاه و حوزه نسبت به برگزاری همایشها و میزگردها اقدامات جدی داشته اند . تعیین رسالت و چشم انداز برنامه و تنظیم استراتژی جامع یكی از بدیهی ترین و مهمترین نكاتی است كه جهت انسجام بخشیدن به فعالیتهای جنبش و اتخاذ وحدت رویه بین نخبگان و جامعه علمی , ضروری است . ارزشهای بنیادی در این برنامه مهم را می توان با تكیه بر سخنان رهبری تعیین نمود و آن را زیربنای فعالیتهای جنبش تولید علم قرار داد . طبیعی است كه در راستای توسعه علمی كشور نقاط قوت و ضعف در داخل وجود دارد . چنانچه فرصتهای ارزنده و تهدیدهای نگران كننده ای هم در محیط بیرونی , توجه مدیریت این برنامه را به خود جلب خواهد كرد .
●فرآیندهای برنامه ریزی استراتژیك
فرهنگ تدوین استراتژی , آكنده از مدلهای مختلف است . كه هركدام با مبانی و روشهای مختلفی به تدوین استراتژی می پردازند. اكنون به منظور تنظیم استراتژی جامع جهت تولید علم و توسعه علمی كشور , به بعضی از فرآیندها و اجزای مدلهای برنامه ریزی استراتژیك , كه از اهمیت و كاربرد بیشتری برخوردارند , اشاره می كنیم :
۱- رسالت (Mission)
" رسالت " یا ماموریت اصلی هر سازمان اجتماعی عبارت است از نقشی كه آن سازمان در جامعه به عهده گرفته تا از رهگذر آن به مردم خدمت كند و نیازهای جامعه را برآورده سازد . "رسالت" غالبا با استفاده از واقعیتهای موجود و نقطه نظرات افراد سازمان و مدیران ارشد سازمان تعریف می شود .
در بحث تولید علم و توسعه علمی كشور , "رسالت" باید از سوی متخصصان فرهیخته دانشگاهها و نخبگان علمی , با توجه به واقعیتهای موجود تدوین گردد. در این مقاله با استفاده از نظرات نخبگان علمی و متخصصان دانشگاهی " رسالت " را تدوین نموده ایم .
۲- چشم انداز (Vision)
چشم انداز یا دورنما در هر سازمان , عبارت است از توصیف و تبیین شرایط آینده آن سازمان . به سخن دیگر , چشم انداز یك نوع پیش بینی از هر سازمان است , زمانی كه به استراتژیها و اهداف خود رسیده باشد . یك تصویر فرضی ازآینده است . چشم انداز باید دارای ویژگیهای زیر باشد :
ـ واضح و قابل فهم باشد
ـ شوق برانگیز و تحریك كننده باشد
ـ تغییرات آینده را پاسخگو باشد
ازآنجا كه مبتكر و طراح جنبش نرم افزاری در كشورما , رهبر معظم انقلاب هستند. لازم است چشم انداز و دورنمای استراتژی توسعه علمی و جنبش نرم افزاری , براساس تصویر سازی ایشان در سخنان و دیدارهای خاص و عام , تدوین گردد . در این مقاله با استفاده از سخنان رهبر معظم انقلاب , چشم انداز تولید علم و جنبش نرم افزاری تدوین گردیده است .
۳- ارزشها (Values)
آنچه كه سازمان را بقاء می بخشد وپایدار نگه می دارد و استواری و مانگاری آن را تضمین می كند ارزشهای سازمان است . در تدوین ارزشها باید چند ویژگی را رعایت كنیم :
ـ برای همه شفاف و قابل فهم باشد
ـ برای همه محسوس باشد یعنی خیلی مجرد و ذهنی و غیر قابل درك نباشد .
ـ با رسالت سازمان متناسب و مرتبط باشد .
ـ مبنای رشد و ارتقاء افراد باشد .
ارزشها همان بایدها و نبایدهای سازمان هستند كه هم "رسالت" سازمان بر مبنای آن شكل می گیرد و هم " چشم انداز " در جهت ارزشها تدوین می شود . در واقع به هنگام حدوث شرایط جدید و تغییر مقتضیات زمان , آنچه كه تغییر می كند "رسالت" سازمان است و نه ارزشهای آن . در این مقاله سعی شده است تا ارزشهای استراتژی تولید علم و جنبش نرم افزاری , براساس سخنان رهبر معظم انقلاب تدوین گردد .
۴- تدوین نقاط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدها یا SWOT
مجموعه فعالیتهای هر سازمان در دو محیط داخلی و خارجی شكل می گیرد . عوامل و نیروهایی از هردو محیط داخلی و خارجی بر برنامه ریزیها تاثیر می گذارند. این عوامل عبارتند از :
ـ نقاط قوت یا Strength كه با علامت اختصاری S نشان می دهند . نقاط قوت جزء نیروها و عوامل داخلی هر سازمان هستند كه وجود آنها سبب می شود , آن سازمان از امتیارات مثبت و توانایی زیاد برخوردار گردد .
ـ نقاط ضعف یا Weakness كه با علامت اختصاری W نشان می دهند . نقاط ضعف جزء عوامل داخلی هر سازمان هستند كه وجود آنها سبب می شود سازمان از امتیازات منفی و ناتوانی برخوردار شود .
ـ فرصتها یا Opportunity كه با علامت اختصاری O نشان می دهند. فرصتها بصورت بالقوه در بیرون سازمان وجود دارد و مزایایی است در محیط خارجی كه باید سازمان از این پتانسیل استفاده كند .
ـ تهدیدها یا Threat كه با علامت اختصاری T نشان می دهند .تهدیدها در واقع اشخاص یا اشیاء محیط خارجی هستند كه مانع حركت سازمان می شوند . البته ضرر و زیان تهدیدها بالقوه است و باید سازمان این موانع حركت را برطرف كند تا دچار زیان نشود .
در تدوین یك استراتژی جامع باید علاوه بر تدوین موارد چهارگانه مذكور , مسائلی مانند مشتریان و كاركنان و سهامداران و موكلان و رقبا و تامین كنندگان هم مشخص شوند . البته در خصوص برنامه توسعه علمی , اندكی واژه ها تغییر پیدا می كند . ولی مفاهیم اصلی رعایت شده است . اكنون به تعریف و تصریح چهارگانه می پردازیم
●رسـالـت
گفتیم كه رسالت اهداف اصلی و بنیادی است . در استراتژی توسعه علمی كشور , اهداف اصلی و بنیادی باید توسط متخصصان و نخبگان و صاحب نظران حوزه و دانشگاه و مدیران ارشد تدوین گردد . این اهداف اصلی , مبین علل بوجود آمدن جنبش نرم افزاری است و جایگاه این جنبش را در نظام اجتماعی , سیاسی , اقتصادی و فرهنگی كشور تعیین می كند . با تدوین " رسالت" یا اهداف بنیادی , در واقع اجماع و اتفاق نظر در خصوص سمت و سوی حركت توسعه علمی و جنبش مذكور حاصل می شود . و بین مدیران و تصمیم گیرندگان ارشد " وحدت رویه " بوجود می آید.
در مدلهای مختلف مدیریت استراتژیك , تاكید بر این است كه "رسالت" با توجه به مستندات و واقعیتهای موجود و با تكیه بر نظرات صاحبان سهام و مدیران ارشد تعریف و اعلام گردد . به همین دلیل در اینجا سعی می كنیم با توجه به دیدگاه نخبگان و متخصصان حوزه و دانشگاه و نظرات مقام معظم رهبری " رسالت" را تعریف و تصریح نماییم :
●دیدگاه نخبگان
همانطور كه می دانید نخبگان و پژوهشگران دانشگاهی در موارد مختلفی با رهبر معظم انقلاب دیدار دارند . در تاریخ ۲۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۲ در روز عید سعید غدیر, جمعی ازنخبگان جوان دانشگاهی و علمی و افتخار آفرینان عرصه های علمی و پژوهشی داخلی و بین المللی ، با رهبر معظم انقلاب دیدار و گفتگو كردند . در آغاز این دیدار چند نفر از جوانان فرهیخته دانشگاهها و المپیادها دیدگاههای خود را در مورد توسعه علمی و تولید علم در كشور مطرح كردند. كه خلاصه نظرات آنها را در ۱۰ پیشنهاد زیر آورده ایم این پیشنهادات می تواند به منزله اهداف بنیادی و "رسالت " برنامه استراتژیك توسعه علمی كشور تعریف شود :
۱- ارتقاء جایگاه نخبگان در كشور :
آقای دكتر فتح الله كریم زاده دكترای مهندسی مواد ودانشجوی نمونه سال ۸۲ و پژوهشگر برتر سازمان صنایع هوایی با اشاره به وضعیت آموزشی دانشگاهها ، بر لزوم توجه بیش از پیش و جدی به پژوهش و نظام آموزشی كشور تاكید كرد و گفت: توسعه كشور باید بر مبنای دانایی باشد و بر همین اساس ارتقای جایگاه نخبگان دارای اهمیت ویژه ای است.
۲- تشكیل سازمان نخبگان علمی كشور :
دكتر مهدی كاشانی راد ، دانشجوی نمونه كشور در سالجاری و مولف كتاب برگزیده سال ۷۹ در سخنان خود ، پرورش وتربیت نخبگان جوان را از دستاوردهای انقلاب خواند و پیشنهاد كرد برای شناسایی و استفاده صحیح از تمام استعدادهای برجسته، سازمان نخبگان علمی كشور تشكیل شود. دكتركاشانی راد به رسانه ها توصیه كرد بگونه ای فرهنگ سازی كنند كه نخبگان علمی ، الگوی جوانان كشور شوند.
۳- توزیع عادلانه اعتبارات پژوهشی در همه نقاط ایران :
خانم آرزو شیخ اكبری رتبه اول جشنواره خوارزمی امسال و دانش آموز سال چهارم دبیرستان نیز در سخنان خود با اشاره به حضور نخبگان جوان در سراسر كشور از جمله مناطق محروم، توزیع عادلانه امكانات و اعتبارات علمی - تحقیقاتی را خواستار شد.
۴- بسیج علمی :
آقای دكترمهرداد هنرور نفر اول جشنواره خوارزمی در سال ۸۱ و نفر اول جشنواره رازی در سال ۸۰ ، بسیج علمی را تنها راه رسیدن به یك توسعه پایدار و بالنده دانست وخاطرنشان كرد: شناسایی ، حفظ و حمایت از نخبگان و سوق دادن آنان بسوی یك هدف مشخص ومتمركز با بسیج علمی امكان پذیر است .
۵- مشاركت نخبگان در تصمیم گیریهای كلان آموزشی :
دكتر حمیدرضا قیصری، دانشجوی نمونه سالجاری و دانشجوی نمونه بسیجی در سال ۸۰ ، با اشاره به تاكیدات رهبر معظم انقلاب در مورد جنبش نرم افزاری گفت: اهمیت دادن به علم و عالم از جمله عوامل اصلی تحقق این هدف والاست . دكتر قیصری ، مشاركت دادن نخبگان علمی درتصمیم گیریهای كلان امور آموزشی و علمی و توجه كامل به ارزشهای اصیل اسلامی را خواستار شد.
در دیدار دیگری كه بیش از هزار تن از اعضای تشكلها ، كانونها ، نشریات و هیاتهای مذهبی دانشجویی ، بهمراه جمعی از نخبگان دانشجو عصر امروز با رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار كردند آقای قدرت الله نصیری ، رتبه اول كنكور كارشناسی ارشد و دارنده مدال طلای المپیاد جهانی شیمی و بیوشیمی در سخنانی برنامه ریزی صحیح و عینی برای ارتقای سطح علمی و فرهنگی دانشگاه ها را زمینه ساز احیای تمدن بزرگ اسلامی - ایرانی برشمرد . آقای نصیری از مراكز تصمیم گیری خواست به دید گاه های نخبگان دانشجویی توجه بیشتری كنند و زمینه شكل گیری نهضت نرم افزاری را فراهم سازند .
۶- ایجاد روحیه كار گروهی در میان پژوهشگران :
آقای دكتر غلامحسین سدیفیان دانشجوی نمونه كشوری در مقطع دكترا در سال ۸۲ یكی از موانع و مشكلات بخش پژوهش را فقدان روحیه كار گروهی درمیان محققین دانست و گفت: برغم آنكه امكانات پژوهشی خوبی در برخی مراكز فراهم شده است ولی بدلیل نبود فرهنگ كار گروهی از پژوهشگران بخصوص پژوهشگران جوان استفاده بهینه نمی شود.
۷- لزوم بانك اطلاعاتی :
آقای قدرت الله نصیری دانشجوی نمونه كشوری ، دارنده طلای جهانی المپیاد دانشجویی بیوشیمی بر لزوم وجود یك بانك اطلاعاتی جامع از نخبگان كشور و وجود یك متولی مشخص برای نخبگان تاكید كرد و گفت: بمنظور رسیدن به جایگاه واقعی علمی كشور در جهان باید ضمن فرهنگ سازی برای بها دادن به نخبگان از ظرفیت ها و تواناییهای علمی كشور استفاده صحیح بشود.●چشم انداز
در آذرماه سال ۱۳۸۲ سیاستهای كلی برنامه‏ی بیست‏ساله‏ آینده‏ی كشور تحت عنوان «چشم‏انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی» از سوی مقام معظم رهبری به رئیس جمهور ابلاغ شد. با توجه به اهمیت این سند و تاكیدی كه رهبر معظم انقلاب در دیدارهای بعدی خود بر سند چشم اندار داشتند , دورنمای استراتژی توسعه علمی كشور را از متن این سند اتخاذ نموده ایم . زیرا این چشم انداز آینده مطلوب را به خوبی به تصویر می كشد و كاملا واضح و روشن و شفاف است . و تغییرات آینده را در نظر گرفته و شوق برانگیز و آرمانساز بوده و انگیزه و تحرك ایجاد می كند :
۱- توسعه یافتگی :
چشم انداز و دورنمای كشور پس از رسیدن به استراتژی جامع توسعه علمی و نیل به اهداف جنبش نرم افزاری , در یك كلمه خلاصه می شود و آن توسعه یافتگی است . البته این توسعه باید با مقتضیات فرهنگی و جغرافیایی و تاریخی كشورمان كاملا منطبق باشد و با عدالت اجتماعی و آزادیهای مشروع سازگار باشد و باید بر اصول اخلاقی و ارزشهای اسلامی متكی باشد . متن سند در این خصوص چنین است :
با اتكال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و كوشش برنامه‏ریزی شده و مدبرانه‏ی جمعی و در مسیر تحقق آرمانها و اصول قانون اساسی، در چشم‏انداز بیست ساله: ایران كشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‏بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‏الملل جامعه‏ی ایرانی در افق این چشم‏انداز چنین ویژگیهایی خواهد داشت:
توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، و متكی بر اصول اخلاقی و ارزشهای اسلامی، ملی و انقلابی، با تأكید بر: مردم‏سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادیهای مشروع، حفظ كرامت و حقوق انسانها، و بهره‏مند از امنیت اجتماعی و قضایی .
۲- امنیت , اقتدار و استقلال
دورنمای كشور پس از وصول به اهداف جنبش نرم افزاری , كشوری است كه كاملا از امنیت و اقتدار و استقلال برخوردار است . متن سند در این خصوص چنین است :
" امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‏جانبه و پیوستگی مردم و حكومت . "
۳- كسب رتبه اول در سطح منطقه ی آسیای جنوب غربی
با تحقق اهداف جنبش نرم افزاری , ایران از نظر اقتصادی و علمی و فن آوری به رتبه اول آسیای جنوب غربی خواهد رسید . متن سند در این خصوص چنین است :
" دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‏ی آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و كشورهای همسایه) با تأكید بر جنبش نرم‏افزاری تولید علم . "
۴- سلامت و رفاه اجتماعی
تصویر كشور در پایان افق برنامه ریزی استراتژیك برای توسعه علمی و جنبش نرم افزاری , به صورتی است كه از سلامت و رفاه اجتماعی برخوردار شده و نهاد خانواده از استحكام كافی بهره مند خواهد شد . متن سند در این مورد چنین است :
برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت قضایی، تأمین اجتماعی، فرصتهای برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره‏مند از محیط زیست مطلوب .
۵- رشد اقتصادی
كشور به رشد مستمر و پرشتاب اقتصادی خواهد رسید و سطح درآمد سالانه ارتقاء نسبی خواهد داشت و مشكل اشتغال تا حد زیاد برطرف خواهد شد . متن سند در این زمینه چنین است :
رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال كامل
۶- تعامل سازنده و موثر با جهان
دورنمای كشور پس از وصول به اهداف برنامه استراتژیك توسعه علمی , تعامل سازنده و موثر با كشورهای جهان خواهد بود . روابطی كه بر اساس سه اصل عزت و حكمت و مصلحت پی ریزی شده است . متن سند در این خصوص چنین است :
دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزّت، حكمت و مصلحت.
●ارزشها
ارزشهای برنامه جنبش نرم افزاری , زیربنای فرهنگ توسعه علمی كشور است . ارزشها از سنخ فكر و ایده است . نه از سنخ شیی و شخص . به تعبیر دیگر ارزشها یك think است نه یك thing یك باور و اعتقاد است نه یك شیی یا شخص خارجی . ارزشها در استراتژی مورد نظر , مجموعه ای از ایده ها و باورهایی است كه به دو صورت بایدها و نبایدها جلوه می كند و شرط بقای جنبش نرم افزاری است . این ایده ها هرگز تغییر نمی كنند حتی اگر رسالتها تغییر یابد .
تعیین ارزشها در برنامه تولید علم , موجب انسجام بخشی به فرآیند توسعه علمی كشور و عرضه كنندگان علم و فعالیتهای نخبگان در این زمینه خواهد شد . و با اتخاذ وحدت رویه , اهداف جنبش نرم افزاری در همه سطوح مورد توجه قرار می گیرد .
با توجه به اینكه ارزشها معمولا از سوی رهبران و مدیران ارشد تعیین می شود و از طرفی مبتكر جنبش مذكور رهبر معظم انقلاب است , لازم است ارزشهای مندرج در برنامه استراتژیك تولید علم , از سخنان و آراء ایشان اخذ گردد :
۱- باید اعتماد به نفس داشته باشیم
اعتماد به نفس ایده و ارزشی است كه رهبر معظم انقلاب در بحث توسعه علمی , مورد تاكید قرار داده اند :
" من اعتقاد راسخم - كه این اعتقاد با نظر خبرگان و كارشناسان فن تأیید شده است - این است كه ما می‏توانیم این كار را بكنیم. این مُهر «نمی‏توانیم» و «نمی‏توانید» را كه یكی از بخشهای عمده سیاست فرهنگی دشمنان بوده، بایستی از ذهن خودمان پاك كنیم. البته من احساس میكنم كه در همین زمینه هم می‏توانیم پیشرفت كنیم؛ چرا كه الان می‏بینم شما استادان و دانشجویان در محافل دانشجویی، از نهضت نرم‏افزاری و تولید علم به‏عنوان شعارهای عملی و فعّال یاد میكنید. این، خیلی موفقیت است كه ما به این فكر افتاده‏ایم و این موضوع به‏صورت شعار، درخواست و خواسته درآمده است .
ایشان در دیدار با جمعی از دست اندركاران موسسه رویان , كه در جهشی علمی به عنوان دهمین كشور جهان موفق شدند سلول‌های بنیادی جنینی انسان را تولید، تكثیر و منجمد كنند , تاكید فرمودند : احساس ناتوانی باید به كلی از فرهنگ كشور ریشه‌كن شود چرا كه ملت ایران در طول تاریخ، بارها و بارها استعداد و توانایی خود را در فتح قله‌های علمی نشان داده است.
۲- باید در این برنامه بر مصرف تولیدات داخلی توجه كرد
رهبر معظم انقلاب در بحث تولید علم بر مصرف تولیدات داخلی تاكید زیادی دارند و آن را به عنوان ارزش استراتژیك در این برنامه تعریف كرده ایم . ایشان در دیدار با اعضای محترم هیات دولت می فرماید :
" در باب تولید عرض كنم كه باید به طرف مصرف تولیدات داخلی رفت. وقتی می‏خواستند ساختمان اجلاس بین‏المللی را بسازند - ساختمانی كه امروز ما پُزش را می‏دهیم - مهندسان آن این‏جا آمدند. من به آنها گفتم تصمیم قطعی بگیرید كه در این ساختمان هیچ مصالح خارجی به كار نرود. فقط در آخرِ كار در بخشی از كارهای صوتی و الكترونیكی و استفاده از موكت نسوزی كه در داخل نمی‏توانیم تولید كنیم، از تولیدات خارجی استفاده كردند. این ساختمانِ به آن عظمت، نودوچند درصد مصالحش از تولیدات داخلی است. بنده در قضیه ساختِ آن ساختمان چند بار قاطع این موضوع را گفتم و ابلاغ كردم كه رفتند و دنبال كردند و شد. ما می‏توانیم؛ این همه تولید داخلی داریم: چینی، بلور و كارهای چوبیِ به این خوبی داریم، كه باز آقایان و بخصوص این شركتها از خارج می‏آورند "
۳- باید در طول این برنامه به آموزش عالی و تحقیق و پژوهش در همه رشته ها در سراسر كشور نگاه خوش بینانه داشته باشیم
متاسفانه نغمه های مایوس كننده از سوی برخی از مسئولین و بعضی از رسانه ها , روزنامه ها , سایتهای اینترنت , به گوش می رسد . این افراد تلاش می كنند كه چهره آموزش عالی و تحقیق و پژوهش را در كشور بسیار سیاه نشان بدهند . نقل آمار نادرست از دانشجویان دختر و پسر سیگاری , نقل آمار غلط از دختران دانشجوی فراری , بیان آمار نادرست از روحیه خلاف كاری در بین دانشجویان و تحصیلكرده ها , نقل آمار غلط از افزایش هویت غیر دینی در بین مدارك تحصیلی دكترا و بالاتر و ... همه این اقدامات برخلاف ارزشهایی است كه در استراتژی تولید علم تعریف شده است . رهبر معظم انقلاب تنها مسئولی است كه بر این ارزش ایستادگی فرموده و بر نگاه خوش بینانه به تحقیق و پژوهش تاكید زیاد داشته اند . در دیدار با اساتید دانشگاهها فرموده اند :
" اوّل اینكه باید نگاه ما به مسائل آموزش عالی و تحقیقات كشور در همه رشته‏ها، نگاه خوشبینانه باشد، نه نگاه بدبینانه و همراه با تأسّف و تأثّر. البته نه به‏خاطر اینكه ما نباید آرزوی پیشرفت و سرعت عمل در این زمینه داشته باشیم - بدیهی است كه ما هر مقدار كه در زمینه آموزش عالی و تحقیق و گرم كردن فضای علم و پژوهش در كشور پیش برویم، كم است و هنوز راه طولانی‏ای در پیش داریم - بلكه به‏خاطر اینكه ما باید به آنچه كه در طول سالهای بعد از انقلاب و بخصوص آنچه كه در سالهای اخیر پیش آمده، نگاه كنیم و بدانیم كه شتاب خوبی پیدا كرده‏ایم و دانشگاههایمان در این زمینه پیشرفت خوبی كرده‏اند.
آن‏طور كه بنده استفسار كردم و مسؤولان مورد وثوق - آقای رئیس‏جمهور و بعضی دیگر از مسؤولان - به من گزارش دادند، بودجه تحقیقاتی در همین چند سال اخیر خیلی بالإ؛ئئّّ رفته و آن‏طور كه دانشگاهیان مورد اعتماد از گوشه و كنار دانشگاههای كشور اطّلاع می‏دهند، بحمداللَّه عملاً میدان و كار تحقیقاتی و میل به پژوهش در دانشگاهها زیاد شده و جایگاه خوبی پیدا كرده است. این، نشان‏دهنده سیرِ ماست. شاید اگر در مقام توقّع و انتظار باشد، من انتظارم از شما كمتر نیست؛ من خیلی توقّعم برای پیشرفت این‏گونه امور زیاد است و اگر این توقّع نباشد، پیش نمی‏رویم. نمی‏خواهم نصیحت كنم كه بیش از این توقّع و انتظار نداشته باشید - چرا؛ داشته باشید و دنبالش حتماً حركت كنید - بلكه می‏خواهم بگویم نگاه نباید نگاهِ بدبینانه و همراه با تأسّف باشد. نگاه باید خوشبینانه باشد و با همین نگاه ما وارد میدان شدیم و به فضل پروردگار جلو هم رفتیم و باز هم جلوتر از این خواهیم رفت و ان‏شاءاللَّه تحقیقات در زمینه‏های مختلف، رشد شایسته خودش را پیدا خواهد كرد؛ واقعیت این را به ما می‏گوید .۴- باید فرآیند تولید علم بومی گردد
یكی از ارزشهایی كه رهبر معظم انقلاب در استراتژی تولید علم , مطرح كردند " بومی شدن تولید علم " است . در این مورد می فرمایند :
" نقطه ی دوم نگرانی آنها این است كه از این ناراحتند كه این دانش در داخل رشد كرده و روئیده است؛ یعنی در واقع بومی است. البته این به معنای آن نیست كه ما این دستگاه را اختراع كردیم؛ نه، بلكه به این معناست كه ما برای فراگیری این كار درِ خانه ی آنها نرفتیم. محققان جوان خودمان - همین جوانهایی مثل شما - و صدها مغز متفكر و خوشفكر توانسته اند این دستگاه عظیم را راه اندازی كنند و به نتیجه برسانند؛ دانش را در میان خودشان بارور كنند؛ فناوری را به وجود بیاورند و درِ خانه ی این و آن نروند؛ این یكی از نگرانیهای آنهاست؛ چرا، چون می بینید این درست بر خلاف آن فلسفه ی استكباری است كه كشورهایی كه می خواهند تحت سلطه باشند، نباید در دانش و فناوری استقلال داشته باشند؛ باید دستشان دراز باشد؛ محتاج آنها باشند. آنها می دانند كه اگر امروز كشور و ملت ایران توانست بر قله ی این فناوری بنشیند، سخن حق او در دنیا كه همان استقلال امت اسلامی و عزت اسلامی است، بیشتر در بین مسلمانها و در جوامع اسلامی جایگزین خواهد شد و ذهن ها بیشتر آن را قبول خواهند كرد؛ از این ناراحتند؛ لذا جنجال می كنند. بنابراین حقیقتِ قضیه غیر از آن چیزی است كه آنها می گویند . "
۵- نبایددر برنامه تولید علم به ترجمه محض و اقتباس محض پرداخت
از نظر مقام معظم رهبری اقتباس و یادگیری از دیگران و ترجمه افكار دیگران بد نیست ولی نباید به ترجمه و اقتباس محض اكتفاء كرد :
" نكته دوم این است كه بنده - همان‏طور كه بعضی از دوستان اشاره كردند - چند سالی است كه مسأله نهضت نرم‏افزاری را در محیط علمی كشور مطرح كرده‏ام. این، یعنی چه؟ یعنی ما نباید به فراگیری قانع باشیم؛ باید هدفِ تحقیق و آموزش ما تولید علم باشد؛ یعنی رسیدن به آن‏جایی كه نوآوریهای علمی در فضای موجود بشری، از آن‏جا شروع می‏شود. ما از لحاظ استعداد، نسبت به كسانی كه دانش را در دنیا تولید كردند، گسترش دادند، پیش بردند و بر اساس دانش، فنآوریهای پیچیده را به‏وجود آوردند، كمبود نداریم. البته تولید علم به معنای این نیست كه ما ترجمه و فراگیری را نفی كنیم؛ نه، آن هم لازم است، بلكه من می‏گویم در ترجمه و فراگیری نباید توقّف كرد . "
ایشان در دیداری كه با نخبگان داشتند , به ناگزیر بودن " اقتباس " و "ترجمه" اشاره كردند اما بلافاصله تاكید نمودند كه توقف در مرحله اقتباس و فراگیری یك نوع بن بست است :
" البته این كارها باید بشود و چاره‌یی نیست. وقتی انسان چیزی را ندارد، آن را از كسی كه دارد، می‌گیرد. وقتی ساخت آن را بلد نیست، از كسی كه آن را بلد است، یاد می‌گیرد - در این شكی نیست - اما باید راه نو و فكر نو و بن‌بست‌شكنی را وجهه‌ی همت‌ خود قرار دهد ."
از آنجا كه " اقتباس" غالبا روی فرهنگ هم تاثیر می گذارد . دیدگاه مقام معظم رهبری این است كه " اقتباس علم آری , اقتباس فرهنگ نه " . البته بین اقتباس و ترجمه محض هم تفاوتی برقرار است كه دومی از اولی ناستوده تر است . در هرحال فراگیری علم هرگز به بهای ازدست دادن فرهنگ و اقتباس فرهنگ بیگانه نیست :
" نكته‌ی آخر این است كه پیشرفت علمی و اقتباس علمی - كه من به اقتباس معتقدم، اما به ترجمه‌ی محض و اكتفای به ترجمه، معتقد نیستم - كاری لازم‌ است و اسلام هم ما را به این، امر می‌كند. فرهنگ اسلامی، فرهنگ ارزشمندی است كه برای یك جامعه و یك مجموعه‌ی انسانی، بالاترین ارزشها را دارد و می‌تواند یك جامعه را حقیقتاً سرافراز، خوشبخت، عزیز و پیشرو كند؛ منتها ما در قرنهای متمادی به فرهنگ اسلامیِ خود عمل نكردیم. از اسلام، یك مشت عملیات فردی را - كه بعضی از آنها آمیخته‌ی به چیزهای غلط و احیاناً خرافی بود - رایج كردیم. مسؤولان و مدیران كشور هم در آن دوران انسانهای شهوتران، عیاش، فاسد و بی‌فكری بودند؛ اگر عرضه‌یی هم به خرج دادند، عرضه‌شان در این بوده كه بتوانند كمربند حكومتیِ خود را محكم نگه دارند؛ اما كاری نكردند. ما چند قرن به این مشكل مبتلا بودیم. در یكی دو قرن اخیر نیز از همه جهت وضع ما بد بود؛ به خاطر این‌كه رقیب قدرتمندی مثل غرب و اروپای استعماری به وجود آمد كه به این اكتفا نكرد كه بنشیند و نگاه كند؛ تهاجم كرد و تهاجم او با مانعی مواجه نشد؛ وضعی پیش آمد كه همه شاهد آن هستیم .
ایشان در دیداری كه با جوانان نخبه و هوشمند داشتند , همت جامعه نخبگان را تولید علم دانسته و آنها را از توقف در مرحله فراگیری محض و ترجمه برحذر داشتند :
" شما كه از استعدادی برخوردار هستید و فرض هم می‌كنیم كه ان‌شاءالله امكانات برای تكامل و تعالیِ علمی و فكری شما فراهم بشود و بتوانید در همان‌ رشته‌هایی كه مورد علاقه‌تان هست، كار علمی بكنید، همت شما باید به چه چیزی گماشته شود؟ آن چیزی كه به نظرم از همه مهمتر می‌آید، این است كه همت‌ جامعه‌ی علمی ما باید به تولید علم گماشته شود. ما باید به ترجمه و فراگیری اندوخته‌های دیگران اكتفا نكنیم. نه این‌كه فرا نگیریم؛ هیچ كس نمی‌گوید از دیگران فرا نگیریم؛ چرا، باید فرا گرفت؛ لیكن علم را باید تولید كرد .... مخاطب من، جمع معدود شما نیست. نخبگانی در ردیف شما در كشور هستند كه یا قبل از شما بوده‌اند و یا بعد از شما خواهند آمد. نخبگان علمی در هر رشته‌یی كه هستند، باید برای تقویت و تولید علم در داخل تلاش كنند. این كشور بحمدالله از این امكانات برخوردار است . "
۶- باید در این برنامه نخبگان و پیشروان جنبش تشویق گردند
رهبر معظم انقلاب در دیدار با جمعی از دست اندركاران موسسه رویان , تشویق خبرگان و پیشروان جنبش نرم افزاری را به عنوان یك ارزش و " باید" مهم تلقی نموده كه در طول برنامه باید به آن توجه كرد . ایشان وجود هر یك از دانشمندان و پژوهشگران پرتلاش كشور را هدیه‌ای الهی خواندند و با اشاره به كارهای عظیمی كه پس از انقلاب بدست جوانان مومن و حزب اللهی انجام شده، فرمودند:
عزیزانی كه با تلاش مومنانه به دستاوردهای ارزشمندی نظیر تولید، تكثیر و انجماد سلول‌های بنیادی جنینی و دانش هسته‌ای دست یافته‌اند باید بعنوان پیشروان حركت علمی ملت ایران مورد تجلیل و قدردانی قرار گیرند تا راه برای ورود و شكوفایی استعدادهای جوانان باز شود.
نخبگان نیز معتقدند كه " تشویق " از لوازم موفقیت جنبش نرم افزاری است . در دیداری كه در تاریخ ۲۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۲ , جمعی ازنخبگان جوان دانشگاهی و علمی و افتخار آفرینان عرصه های علمی و پژوهشی داخلی و بین المللی ، با رهبر معظم انقلاب داشتند خانم زهره اخوان مقدم دارنده رتبه اول المپیاد دانشجویی و رتبه اول آزمون كارشناسی ارشد با اشاره به لزوم شناسایی و تربیت استعدادهای درخشان از مقاطع ابتدایی گفت : قهرمانان فكری یعنی نخبگان علمی نیز باید حداقل به اندازه قهرمانان جسمی و ورزشی مورد توجه قرارداشته باشند.
۷- باید در تولید علم برای حوزه علوم انسانی اهمیت قائل شد
رهبر معظم انقلاب در دیداری كه با جمعی از اساتید دانشگاه داشتند , تاكید كردند كه در علوم انسانی برخلاف انتظار , حركت خوبی نداریم و یك سری مفاهیم و نظریات را به شكل وحی منزل از كشورهای غربی اقتباس و ترجمه كرده ایم و حاضر نیستیم این فرمولها را تغییر دهیم و خودمان تحقیق و نوآوری داشته باشیم :
" آخرین نكته این است كه مسأله تولید علم فقط مربوط به علوم پایه، تجربی و ... نیست، بلكه شامل همه علوم و از جمله علوم انسانی است. ما بخصوص در زمینه علوم انسانی، برخلاف آنچه كه انتظار می‏رفت و توقّع بود، حركت متناسب و خوبی نكرده‏ایم، بلكه مفاهیم گوناگون مربوط به این علم را - چه در زمینه اقتصاد و چه در زمینه‏های جامعه‏شناسی، روان‏شناسی و سیاست - به شكل وحی مُنزل از مراكز و خاستگاههای غربی گرفته‏ایم و به‏صورت فرمولهای تغییر نكردنی در ذهنمان جا داده‏ایم و بر اساس آن می‏خواهیم عمل و برنامه خودمان را تنظیم كنیم! گاهی كه این فرمولها جواب نمی‏دهد و خراب درمی‏آید، خودمان را ملامت میكنیم كه ما درست به كار نگرفته‏ایم؛ در حالیكه این روش، روشِ غلطی است. ما در زمینه علوم انسانی احتیاج به تحقیق و نوآوری داریم. مواد و مفاهیم اساسی‏ای هم كه بر اساس آن می‏توان حقوق، اقتصاد، سیاست و سایر بخشهای اساسی علوم انسانی را شكل داد و تولید و فراوری كرد، به معنای حقیقی كلمه در فرهنگ عریق و عمیق اسلامی ما وجود دارد كه باید از آن استفاده كنیم. البته در این قسمت، حوزه و استادان مؤمن و معتقد به اسلام می‏توانند با جستجو و تفحّص، نقش ایفا كنند. این‏جا از آن‏جاهایی است كه ما باید به تولید علم برسیم.یكی از آقایان راجع به مسائل اقتصاد صحبت كردند. اشكالاتی كه ایشان اشاره كردند، تقریباً همه‏اش مورد قبول بنده است؛ اما علّت اینكه گاهی این مسائل در بدنه كارشناسی مورد توجّه قرار نمی‏گیرد، همین است كه وحی مُنزلهایی از غرب در زمینه اقتصاد به ذهنشان آمده كه با سیاست و مقاصد استعماری و استثماری كمپانیها، سرمایه‏دارها و شركتهای بزرگ دنیا آمیخته است كه در ذهنها جا افتاده و ممكن است بعضی درست، بعضی نیمه درست و بعضی صددرصد غلط باشد، كه بایستی آنها را تحلیل كرد و فهمید .
۸- باید معنویت در این برنامه مورد توجه قرار گیرد :
در دیداری كه در تاریخ ۲۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۲ روز عید سعید غدیر, جمعی ازنخبگان جوان دانشگاهی و علمی و افتخار آفرینان عرصه های علمی و پژوهشی داخلی و بین المللی ، با رهبر معظم انقلاب داشتند , آقای هادی فروغ مند اعرابی دارنده مدال طلای جهانی المپیاد كامیپوتر نیز در این دیدار ، معنویت و ارتباط با پروردگار را رمز پیشرفت حقیقی در عرصه های مختلف خواند .
●مدل تحلیل SWOT
روش تجزیه و تحلیل SWOT یك روش مختصر و مفیدی است كه برای رهبران و مدیران شرایط بیرونی و محیط درونی سازمان را تجزیه و تحلیل می كند و تمام عوامل قوت و ضعف درون سازمان و فرصتها و تهدیدهای بیرونی را شناسایی نموده و استراتژیهای متنوعی جهت استفاده بهتر از فرصتها و كاهش زیانهای ناشی از تهدیدها را ارائه می دهد. در این روش ابتدا نیروها و عوامل خارجی كه بر سازمان تاثیر می گذارد مشخص شده و سپس عوامل كلیدی از غیر كلیدی متمایز خواهند شد و آنگاه نیروها و عوامل داخلی شناسایی شده و پس از تمایز میان عوامل مهم و كلیدی از عوامل غیركلیدی , استراتژیها انتخاب می شوند . تدوین استراتژی جامع برای توسعه علمی كشور با استفاده از این مدل تحلیلی , به حصول نمی پیوندد مگر آنكه ابتدا به پرسشهای زیر پاسخ دهیم :
۱- چه فرصتهای مهمی در محیط خارجی برای جنبش نرم افزاری وجود دارد .
۲- جنبش نرم افزاری با چه تهدیدهای مهم خارجی مواجه است
۳- نقاط قوت داخلی , برای توسعه علمی كشور چیست ؟
۴- نقاط ضعف داخلی , برای تولید علم چیست ؟
در پاسخ به سئوال نخست باید به وجود تكنولوژی پیشرفته تولید علم اشاره كرد . در جهان كنونی
سرعت و میزان تولید اطلاعات به حدی است كه گفته می شود روزانه ۷۶ هزار مقاله علمی فقط در آمریكا چاپ می شود . بر اساس گزارش اتحادیه جهانی یونسكو ۹۰ درصد دانش بشری طی ۳۰ سال اخیر تولید شده است . و هم اكنون در هر ۷ سال تولید علم دو برابر می شود .
علاوه براین می توان شبكه جهانی اینترنت , وجود كتابخانه های عظیم الكترونیكی , دیدگاه حمایتی مردم و مناسب بودن فرهنگ عمومی نسبت به توسعه علمی كشور را فرصتهای مغتنم برای برنامه استراتژیك ذكر كرد . اینترنت به عنوان مهمترین و بزرگترین مولود جنبش تولید داده ها , نقش چشمگیری در روند تولید علم داشته است . بر اساس تحقیقی كه در سال ۲۰۰۳ انجام گرفته است هر روز ۳/۷ میلیون صفحه وب به شبكه جهانی اینترنت افزوده می شود . و به یقین این رقم در حال حاضر بیش از ۱۰ میلیون صفحه است .كتابخانه های دیجیتالی و ژورنالهای الكترونیكی هم اكنون بیش از صدها میلیون مقاله تمام متن و تمام تصویر را به سرعت در اختیار متقاضی قرار می دهد . بانكهای اطلاعاتی به منزله قلب كتابخانه های دیجیتالی , تمام نیازهای اطلاعاتی و تحقیقاتی را در اختیار متقاضیان قرار می دهد . بزرگترین بانك اطلاعاتی (Web of Science ) امكان دسترسی به منابع و مراجع یك مقاله را در یك زنجیره نامتناهی فراهم نموده و همه مقالات مرتبط به موضوع را با تاریخچه تحقیق در اختیار محقق قرار می دهد . بانكهای اطلاعاتی پرمصرفی وجود دارند كه چكیده همه پایان نامه های دنیا شامل خلاصه تزهای دكتری و پایان نامه های فوق لیسانس در آن قابل دسترسی است . بانكهای اطلاعاتی فوق تخصصی هم وجود دارند كه در زمینه های روانشناسی و روانپزشكی و علوم اقتصادی و علوم تربیتی و مهندسی عمران , معماری , معدن , و دیگر رشته های علوم انسانی و فنی و مهندسی و پزشكی میلیونها مقاله وكتاب را در اختیار متقاضیان قرار می دهد .
در پاسخ به سئوال دوم می توان به ناهماهنگی عرضه و تقاضا در میدان تولید علم را یكی از تهدیدهای برنامه دانست . علاوه بر این سلطه فرهنگی و علمی و اقتصادی استعمار در تولید علم یكی از تهدیدهای عمده این برنامه است . این سلطه همه جانبه سبب می شود كه علم تولید شده در خدمت استعمار قرار گیرد و استعمار هم در خدمت چنین علمی واقع شود . و سرانجام , علم از مقام شامخ خود تنزل كند و به عنوان وسیله اقتدار عده ای افزون طلب و آلت دست استعمار درآید . مقام معظم رهبری در این زمینه می فرماید :
" بر اثر شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مسأله استعمار - كه نقش استعمار در مطلبی كه مورد نظر من است، بسیار زیاد است - بخشی از دنیا زودتر از یك بخش دیگر و به كمك وسیله شتابنده‏ای به سمت قلّه‏های علمی حركت كرد. این بخش از این وسیله شتابنده استفاده كرد و به جلو رفت و این وسیله را روزبه‏روز شتابنده‏تر و تواناتر كرد و با بالا بردن كاربری آن، به دستاوردهای علم رسید؛ در حالیكه ما با همه پیشرفت علمی، محاط به جهالتهای فراوانیم. ساكنان آن بخش از دنیا، پیشرفتهای علمیِ شگفت‏آوری كردند و بعد هم سیاست كلّی‏شان این شد كه علم را در اختیار خودشان بگیرند و اجازه ندهند كه كشورهایی كه عقب مانده‏اند، به آنها برسند و یا از آنها جلو بزنند! حتماً شما از محدودیتهایی كه برای برخی از فنآوریهای پیشرفته وجود دارد كه مطلقاً نبایستی به هیچ نقطه‏ای از نقاط دنیا درز پیدا كند، مطالب زیادی شنیده‏اید.
استعمار، هم در پیشرفت علمیِ یك بخش از دنیا نقش داشت و هم توانایی‏اش بر استعمار، ناشی از میزان پیشرفت علمی‏اش بود كه از آن پیشرفت، استفاده سیاسی كرد. مانند انگلیس كه از كشتی بخار برای استعمار هند استفاده نمود و استعمار هند كمك كرد كه كشتی بخار به كشتیهای پیشرفته‏تری تبدیل شود و تسلّط بر هند و نقاط دیگر را نیز بیشتر كند. به این ترتیب، علمی كه محدود و محصور به خودشان بود، در خدمت استعمار قرار گرفت و استعمار در خدمت علم .
در جای دیگر می فرمایند :
درباره ی مسأله ی علم و تحقیق باید بگویم كه عمده ی موضوعهایی كه قدرتهای سلطه گر در نظام سلطه ی جهانی برای حفظ این رابطه ی سلطه گر و سلطه پذیر رویش تكیه می كنند، سه موضوع است: سلطه ی فرهنگی، سلطه ی اقتصادی، سلطه ی علمی. لازمه اش هم این است كه نگذارند آن طرف سلطه پذیر یا آن كسی كه سلطه بر او تحمیل شده، در این سه زمینه به استقلال و به خودباوری و به پیشرفت برسد؛ نه در زمینه ی مسائل فرهنگی، شامل ایمان و اعتقاد و فرهنگیِ به معنای خاص؛ ارزشها و هدفها و جهت گیریها؛ نه در زمینه ی اقتصادی، و نه در زمینه ی علمی .... یكی از موضوعهایی كه نمی گذارند در كشورهای زیر سلطه رشد كند و بشدت مانع آن می شوند، مسأله ی علم است؛ چون می دانند علم ابزار قدرت است. خود غربی ها با علم به قدرت رسیدند؛ این یكی از پدیده های تاریخ بود. البته علم بین شرق و غرب دست به دست گشته و برای مدتی هم آنها در جهالت بودند. در همان دوره ی قرون وسطا، كه خودشان توصیف می كنند، در این طرف دنیا وقت شكوفایی علم بوده است؛ اما بمجردی كه آنها به علم رسیدند، از علم به صورت یك ابزار برای اقتدار و كسب ثروت و گسترش سلطه ی سیاسی و جذب ثروت ملتها و تولید ثروت برای خودشان استفاده كردند و از آن ثروت باز تولید علم كردند و علم را بالا بردند و دانش خودشان را رشد دادند. آنها می دانند كه علم چقدر در قدرت بخشیدن به یك ملت و به یك كشور، تأثیر دارد، لذاست كه اگر بخواهند نظام سلطه؛ یعنی رابطه ی سلطه گر و سلطه پذیر باقی بماند و حاكمِ بر نظم جهانی باشد، باید نگذارند آن بخشی كه آنها مایلند سلطه پذیر باشند، دارای علم شوند؛ این یك استراتژی است كه بروبرگرد ندارد و الان رفتارشان هم در دنیا بر همین منوال است؛ لذا باید برای كسب علم و تحقیق جهاد كرد؛ باید كار كرد ما در دوران قبل از انقلاب سالهای متمادی از علم دور ماندیم. یك دوره، دوره ی خواب و غفلت مطلق بود؛ یك دوره هم كه بیداری و آگاهی به طور طبیعی در بین ملتها به وجود آمد، دوره ی فریب بود. نمی گذاشتند علم به معنای واقعی كلمه وارد كشور شود؛ سرگرم می كردند و راه تحقیق را باز نمی كردند؛ استعدادها را پرورش نمی دادند و تشویق نمی كردند. انقلاب آمد این دیوارها و این مرزها و این محدودیتها را برداشت و خودآگاهی علمی به وجود آمد .
در پاسخ به سئوال سوم باید در راس همه قوتها به منابع نیروی انسانی اشاره كرد . نخبگان دانشگاهی و حوزوی و جوانانی با استعدادهای درخشان در مدارس و دانشگاهها می توانند نقطه قوت این برنامه باشند . كشور ما دارای ظرفیت های منحصر بفردی است. از جهت تاریخی ملت ایران صرف نظر از هوش و استعداد خدادادی، همواره ملتی علم دوست و علم پرور بوده است و این موضوع پس از ورود اسلام (به ویژه تشیع) به ایران ، به اوج خود می رسد. یكی از نگرانیهای اصلی اسلام رونق علم و اندیشه است. اساساً نزد ما ایرانیان , ایمان بدون علم فاقد ارزش است. تعالیم اهل بیت(ع) مملو از علم و حكمت است. ما نظیر كرسی های علمی دوران امام صادق(ع) را در تاریخ نیافته ایم . یكی از وجوه ممیزه تشیع علم پروری و آزادی اندیشه است. علم در فضای اختناق و تحِجر رشد نمی كند، و آزادی در چارچوب اخلاق ، دستاوردهای علمی زیادی را به دنبال داشته است. در اسلام، و به تبعیت از آن در ایران ما , همواره علماء و دانشمندان در هر رشته ای، از بالاترین درجه، و بلندترین پایگاه اجتماعی برخوردار بودند. عوام و توده مردم به علما و دانشمندان از سر عشق و ارادت احترام می گذاشتند . جمعیت استعدادهای درخشان در كشور ما سرمایه ای است كه تا الان خودمان از آن بی بهره بوده ایم، به عبارت بهتر ، دیگران از سرمایه های ما استفاده كرده اند. در بعضی از كشورهای غربی , متخصصان ایرانی در بسیاری از حوزه های علوم انسانی , فنی و مهندسی , پزشكی و هنر رتبه ها و امتیازات بالایی را به خود اختصاص داده اند و بعضا حرف اول را می زنند . یكی دیگر از نقاط قوت , وجود مدیران موفق در امر تولید علم و توسعه علمی در كشور است . امروزه زمینه تولید علم در كشور خیلی بیش از گذشته وجود دارد . در همین مورد رهبر معظم انقلاب می فرمایند :
" امروز حقیقتاً زمینه تولید در كشور وجود دارد و ما مدیران، متخصّصان و فن‏آوران خوب و استعدادهای درخشان و بالا و دلهای گرم داریم. چند روز قبل گزارشی راجع به تولید و تكثیر و انجماد سلّولهای بنیادی به من دادند. این یك كارِ بسیار عظیم و پیچیده علمی است كه در معدودی از كشورهای دنیا انجام گرفته است.در كشور ما این كار بی‏سروصدا اتّفاق افتاده و هنوز اعلان هم نشده است. به نظر من اهمیت این كار كمتر از كار هسته‏ای كه ما كردیم، نخواهد بود. این كار در آینده پزشكی دنیا ارزش زیادی دارد و دنیا از آن به عنوان یك انقلاب پزشكی نام می‏برد. یك گروه جوان مؤمنِ انقلابی و واقعاً جهادی كه از همین بچه‏های جهاد دانشگاهی هستند، راجع به این مسأله چند سال كار كرده‏اند و به نتایج خوبی رسیده‏اند - البته باید كار ادامه پیدا كند تا به آن نتایج نهایی‏اش برسد - كه ان‏شاءاللَّه خودشان اعلان خواهند كرد. بنابراین ما چنین زمینه‏های رشد علمی و فكری در كشور داریم كه از ارزش بالایی برخوردار است . "
و در جمع اساتید دانشگاهها فرمودند :
نكته سوم این است كه همه این كارها فقط احتیاج به پول و استعداد ندارد، بلكه احتیاج به مدیریت شایسته دارد كه این برمی‏گردد به بخشهای مدیریتی دانشگاه؛ چه رؤسای دانشگاهها و دانشكده‏ها و مراكز تحقیقاتی، چه مدیران دستگاههای دولتی كه مربوط به علمند؛ مثل وزارتخانه‏های علوم، بهداشت و آموزش و پرورش. اینها وظایف سنگینی دارند. چون ظاهراً وزرای محترم این‏جا تشریف دارند، این نكته را بگویم كه آنها بشنوند و دنبال كنند: كسانی كه در وزارتخانه‏ها و دانشگاهها مسؤولیت مدیریتی دارند، با تشخیص درست و اهمیت دادن به موضوع، می‏توانند نقشی بسیار مهمّ و تعیین كننده در این هدفی كه مورد علاقه همه ماست، ایفا كنند.
ما امروز استعدادهای زیادی در كشور داریم كه بایستی شناسایی، جمع و هدایت شوند و باید به آنها عملاً تفهیم شود كه برای استعدادشان ارزش قائلیم. همین مسائل مادّی و پول و پاداش - كه در خلال فرمایشات بعضی از دوستان بود - عملی است؛ لكن بر مدیریتِ این كار متوقّف است. البته شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در این زمینه مسؤولیت و نقش دارد. اعضای این شورا هم بایستی به این مسائل توجّه كنند، تا این آرزوها تحقّق پیدا كند .
متاسفانه در پاسخ به سئوال چهارم , می توان به نقاط ضعف زیادی اشاره كرد . از موانع فرهنگی و اقتصادی و قانونی در كشورمان كه صرف نظر كنیم . نمی توان مسائلی مثل عدم احساس نیاز مدیران به تحقیق و پژوهش , خلاء نظارت در كشور بر روی مسائل علمی و آموزشی , ضعف و تنبلی جمع زیادی از دانشجویان , ضعف و عافیت طلبی بعضی از حوزویان , كمیت گرایی در حوزه دانش و انجام كارهای نمایشی و تشریفاتی در قلمرو علم , صدور مدارك فاقد پشتوانه علمی , لغو بودن بسیاری از رساله ها و پایان نامه های دانشجویی و بایگانی آنها در گوشه كتابخانه ها , عدم ارتباط صحیح بین دانشگاه و صنعت و ... را نادیده گرفت .
در مدل SWOT پس از ترسیم عوامل بیرونی و درونی در جداول مربوط , چهار نوع استراتژی حاصل می شود كه عبارتند از : ST ,WO , SO, WT
استراتژی SO به ما می گوید كه با استفاده صحیح از نقاط قوت داخلی و فرصتهای مهم خارجی , راه رسیدن به اهداف بنیادی را كوتاه كنید .
ETOPSAP
تكنولوژی تولید علم بازاریابی تولید علم
رقبای تولید علم مدیریت تولید علم
دیدگاهها و نقش دولت و رهبری در جنبش نرم افزاری منابع و نیروی انسانی :
ـ متخصصان دانشگاهی
ـ متخصصان حووی
ـ استعدادهای درخشان جوانان
عرضه كنندگان علم تعالیم دینی
فرهنگ عمومی مردم نسبت به توسعه علمی كشور مالی و حسابداری :
- كم بودن بودجه پژوهشی
- توزیع ناعادلانه بودجه پژوهشی
شبكه جهانی اینترنت و وجود كتابخانه های دیجیتالی موانع فرهنگی و اقتصادی و قانونی در داخل كشور
ناهماهنگی عرضه و تقاضا عدم روحیه كارگروهی در پژوهشگران
سلطه فرهنگی استعمارخلاء نظارت
سلطه اقتصادی استعمارضعف و تنبلی دانشجویان و طلاب
سلطه علمی استعمارعافیت طلبی دانشگاهیان و حوزویان
استفاده ابزاری از علم كمیت گرایی و كارهای نمایشی
صدور مدارك فاقد پشتوانه علمی
ضعف ارتباط دانشگاه با صنعت
لغو بودن رساله ها و پایان نامه های
دانشجویی
عدم احساس نیاز مدیران به پژوهش
استراتژی WO به ما می گوید كه از فرصتهای خارجی جهت جبران نقاط ضعف استفاده كنید . اما استراتژی ST می كوشد تا با استفاده از نقاط قوت داخلی از زیانهای ناشی از تهدیدهای خارجی جلوگیری كند . و بالاخره WT می كوشد تا نقاط ضعف را كاهش دهد و از این رهگذر جلوی تهدیدات را بگیرد .
اكنون برای تعیین فرصتها و تهدیدات جنبش نرم افزاری و تشخیص نقاط قوت و ضعف برنامه , به ترسیم جداول ETOP برای فرصتها و تهدیدهای خارجی وSAP برای تنظیم ضعفها و قدرتهای داخلی می پردازیم :
پس از تعیین عوامل محیط داخلی و خارجی و تهیه لیستی از فرصتها و تهدیدها و ضعفها و قوتها در جداول ETOP وSAP باید به كمك آراء و نظرات خبرگان عوامل مهم و كلیدی ( CSF) مشخص شود . در این مقاله با تكیه بر سخنان رهبری و دیدگاه نخبگان در محضر رهبر معظم انقلاب عوامل كلیدی ذكر شده است .
اكنون استراتژیهای چهارگانه را مشخص می كنیم :
S۱ منابع نیروی انسانی
S۲ تعالیم دینی
S۳ استعدادهای درخشانW۱ كم بودن بودجه پژوهشی
W۲ توزیع نادرست بودجه
W۳ عدم روحیه كار گروهی
W۴ خلاء نظارت
W۵ ضعف و تنبلی دانشجو ..
W۶ عدم بانك اطلاعاتی
W۷ صدور مدارك فاقد ...
W۸ ضعف ارتباط دانشگاه ...
W۹عدم احساس نیاز مدیران .عوامل داخلی
عوامل خارجی
●استراتژیهای so :
ـ استخدام منابع نیروی انسانی جهت اسفــاده از تكـنولوژی
تولید علم
ـ استفاده از تعالیم دینی جهت
تهییج مردم به تشویق و تعظیم پیشتازان جنبش نرم افزاری و عرضه كنندگان علم استراتژیهای wo :
ـ تنظیم لوایح دولتی و استفاده از دیدگاه رهبری نظام جهت افزایش بودجه پژوهش وتوزیع عادلانه آن و نیز تقویت سیستم نظارت بر كارهای علمــی و پژوهـــشی و حذف مــدیران مستبد و بی نیاز از پژوهش
ـ استفاده از اختیارات دولت و مجلس جهت تشكیل سازمان نخبگان و ایجاد بانك اطلاعاتی و جلوگیری از صدور مدارك بدون پشتوانه علمی O۱ تكنولوژی تولیدعلم
O۲ دیدگاههای رهبری ...
O۳ فرهنگ عمومی مردم ...
O۴ اینترنت و كتابخانه های...
O۵ عرضه كنندگان علم
O۶ اختیارات مجلس شورا
O۷- اختیارات دولت
استراتژیهای st :
ـ اسفاده از منابع نیروی انسانی جهت رفع ناهماهنگی عرضه و تقاضا
- اسفاده از تعالیم دینی برای رفع سلطه استعماراستراتژی wt :
پرهیز جدی از تهدیات رقبا و سلطه استعمار , با ریشه كن كردن نقاط ضعف داخلی T۱ رقبای تولید علم
T۲ ناهماهنگی عرضه و ...
T۳ سلطه فرهنگی استعمار
T۴ سلطه علمی استعمار
T۵ سلطه اقتصادی استعمار
T۶ استفاده ابزاری از علم

نویسنده : محمد حسین ایراندوست
منبع:www.danaee.com

منبع : خبرگزاری فارس