کنگره ۶۰ و رویکرد کنش متقابل نمادی

كنگره ۶۰ علاوه بر تأسی پذیری از عرفان و مراحل سیر و سلوك به لحاظ رویكرد و روشی مانند مكتب كنش متقابل نمادی با محور قرار دادن خود ، در صدد است با تلقین و تقلید و با اجتماعی كردن مجدد فرد به ترك اعتیاد وی كمك كند .كنگره ۶۰ انجمنی است كه به منظور رهایی معتادان از بیماری اعتیاد، در آذرماه ۱۳۷۸ توسط مهندس حسین دژاكام و با همكاری جمعیت آفتاب تاسیس گردید. اصل اساسی و اولیه كنگره كمك یك معتاد بهبود یافته به معتاد دیگر و تنها شرط حضور و پیوستن، تمایل فرد به قطع مصرف مواد مخدر است. اصل دیگر در این كنگره حفظ هویت اعضاء است و هر عضو به نامی شناخته می شود كه در بدو ورود خود عنوان می كند. فرد معتاد با نام مسافر و فرد كمك كننده با نام نگهبان در كنگره با همراهی همدیگر به ترك اعتیاد همكاری می كنند. فعالیتهای كنگره ۶۰ در ابتدا بر مبنای گروه درمانی استوار است. پایه ریزی كنگره بر اساس ۱۴ مرحله یا قانون است . درست همانند مراحل سیر و سلوك عرفان پیمودن و سه سفر در نظر گرفته شده است كه بر پایه اعتقاد گروه به قدرت خداوند و دخالت آن در زمینه ترك اعتیاد است. اعتیاد با جهان بینی و تفكر فرد ارتباط دارد.اعتیاد چگونه بوجود می آید؟ بیكاری، دوستان ناباب، سرخوردگی های اجتماعی، شكست در زندگی، همسر معتاد، والدین معتاد و ... آیا در مواجهه با این گونه عوامل احتمال معتاد شدن فرد وجود دارد؟ یا این كه در صورت خواست و تمایل فرد امكان معتاد شدن یا معتاد نشدن متصور می گردد؟ از منظر جامعه شناسی در خصوص بوجود آمدن آسیب های اجتماعی دو رویكرد وجود دارد.
۱- رویكرد ساختی - كاركردی.
۲- رویكرد پدیدار شناختی و كنش متقابل نمادی.
دیدگاه ساختی - كاركردی با مطالعه ساخت و كاركرد اجتماعی بر این عقیده است كه علل و عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در وقوع آسیبهای اجتــماعی دخیل بوده و نقش اســــاسی ایفا می كنند. به طور مثال اعتیاد زائیده عوامل پیرامونی انسان از قبیل، فقر، دوستان ناباب و ... می باشد.اما دیدگاه پدیدار شناختی و كنشی متقابل نمادی اعتقاد دارد، اگر چه انسان محصور و مواجه با عوامل اجتماعی و پیرامونی خود می باشد اما تصمیم نهایی بر عهده خود فرد است كه در موقعیت یك معتاد یا یك فرد سالم در جامعه حضور داشته باشد. چه بسیار افرادی كه دوستان ناباب، والدین معتاد و ... دارند ، اما معتاد نیستند.اساس اندیشه مكتب كنش متقابل نمادی مبتنی بر مفهوم خود[ Self ]و رابطه جدلی بین انسان و جامعه است. خود[ Self ] عبارت از واقعیتی است كه در نتیجه تجربه اجتماعی ساخت و سازمان های اجتماعی پدید می آید و حاوی دو بخش مستقل است، یكی فرآورده ها، تاثیرات، توقعات و هنجارهای اجتماعی ( Me ) ودیگری قوه برابر سازی و تفسیر سازی و معنا سازی بشر( I ). خوددرهركدام ازتجربیات اجتماعی بگونه ای درمیان رابطه جدلی I (من فاعلی) و Me (من مفعولی) واقعیت را تفسیر وبنابرهمان تفســـیر عمل می كند.قدرت تعقل و تفسیرگری انسان ازطریق روابط متقابل اجتماعی ودرپی فرآینداجتماعی شـــدن به فعلیت و تحقق می رسد. در محیط اجتماعی در ارتباط با سایر خودها ( Self&#۰۳۹;s ) است كه ماهیت و خود انسان شكل می گیرد و پرورانده می شود. اصولاًُ جامعه بشری مستقل از مردمی است كه دارای خودهایی هستند كه كنش بهم پیوسته از مهمترین ویژگیهای آن است. به اعتبار داشتن خود ( Self )و ذهن ( Mind ) است كه انسان به موجودی كنشگر بدل شده و زندگی گروهی او حقیقتی متمایز می شود. ذهن و خود هر دو حاصل مشاركت در زندگی گروهی است.در دیدگاه كنش متقابل نمادی، عملكرد های انسان بر اساس عقل، تفسیر و تبیین انجام می‌گیرد، بنابراین ، انسان موجودی است كنشگر ( Action ) و تمام اعمال وی مبتنی بر تعقل می‌باشد .لذا انسان در عمل كننده ( Action ) است و نه رفتار كننده ( behaviour ). رفتار مفهومی است عام كه شامل حركات ارتجالی و بدون تفكر كه اعمال حیوانات را هم شامل می شود . اما عمل ( Action ) توام با تفسیر، تعقل، آگاهی و مختص انسان است.فرد سالم در این رویكرد شخصی است كه تمام اعمال وی پس از شكل گیری خود و شخصیت به زندگی گروهی و تعامل با دیگران در جامعه ادامه می دهد. اما فرد ناسالم ، شخصی است كه در اثر تفسیر نادرست از چرخه زندگی جمعی و نظام تقسیم كار اجتماعی خارج و به فردی مطردود و ایزوله مبدل شده است. اعتیاد به عنوان یكی از آسیب های اجتماعی، فرد معتاد را از زندگی گروهی خارج كرده و تعاملات وی را محدود به گروه های معتادان و آن هم صرفاً به منظور استعمال مواد مخدر می كند. بنابراین فرد معتاد از موجودی كنشگر ( Action ) به فردی رفتار كننده ( behaviour ) تبدیل می گردد.كنگره ۶۰ علاوه بر تاسی پذیری از عرفان و مراحل سیر و سلوك به لحاظ رویكرد ( Approch ) و روش ( Method ) همانند مكتب كنش متقابل نمادی با محور قرار دادن خود ( Self ) درصدد است در ابتدا با تلقین، فرد معتاد را به این باور برساند كه هیچ كس به غیر از خود معتاد نمی تواند در بازگشت وی به زندگی سالم و پاك به او كمك كند و در مرحله دوم با قرار دادن یك فرد در كنار او به نام نگهبان درصدد است كه با تقلید به عنوان الگو و نمونه ای كه تجربه اعتیاد را داشته است ، روحیه و توان فرد معتاد را بالا ببرد و در نهایت با گروه درمانی فرد معتاد از انزوا و ایزوله بودن خارج شده و مرحله اجتماعی شدن مجدد و تعاملات اجتماعی خود را دوباره برقرار می كند.در كل، كنگره ۶۰ درصدد است كنش های فردی معتادان در حال ترك را به سمت كنش های اجتماعی و كنش پیوسته هدایت كند، و این اندیشه را همانند مكتب كنش متقابل نمادی در معتادان تقویت كند كه اگر چه انسان همیشه درگیر با شرایط و تجربه اجتماعی است ولی هیچگاه مجبور و شرطی شرایط نیست، بلكه اعمال و كنش او نتیجه مستقیم مشورت با خود و قوه تفسیر گری اوست. انسان با نگریستن به خویش و گفتگوی با خود بوسیله نقش های فردی و جمعی كه سبب پیوند او و دیگران می شود، خود ( Self ) را شكل بخشیده و از خود خویشتن موضوعی با معنا و قابل اشاره می سازد. بنابراین ، شرایط زندگی و اجتماعی هر چقدر هم سخت، ناسالم و آلوده كننده باشد، اگر تفسیر و نگاه به درون انسان تقویت شده و سالم و ناسالم را خوب تشخیص دهد ، می تواند فردی پاك و عاری از اعتیاد به زندگی اجتماعی خود ادامه دهد. جنبه دیگر از كار كنگره ۶۰ مانند مكتب كنش متقابل نمادی بر این اساس است كه ( Self ) توانایی فراهم ساختن تجربه زندگی درونی ( Inner Life Experience ) را در فرد دارد. انسان با كمك خود می تواند با خویشتن خویش به گفتگو بنشیند، بدون آنكه دیگران بر دنیای درونی او كنترلی مستقیم داشته باشند. او با اشاره معانی به خویش می تواند دنیای اجتماعی در درون خویش برپا سازد و به كمك آن محتوای اجتماعی جامعه اش را معنی و تفسیر كرده تعابیر و تعاریف دیگران در رابطه با خویش را مرور كرده و سپس بر اساس تصمیم نهایی خود و با مدد نقش‌گیری اساسی ( Basic Role Taking ) برابر دیگران تنظیم كند.درمان معتاد در كنگره ۶۰ بر اساس هدایت وی به خود آگاهی، تفسیر و تبیین درست از موقعیت در ساختار اجتماعی و مبتنی بر اهمیت خود به عنوان مهمترین عنصر در تعاملات روزمره صورت می گیرد و هیچ عنصری بجز خود شخص در اعتیاد وی نقش نداشته و برای رهایی از اعتیاد هم تنها خود فرد با تفسیر صحیح از موقعیت توانایی علاج را برای خویش فراهم می كند.
منوچهر ثابتی کارشناس ارشد جامعه شناسی

منبع : سایر منابع