تاثیر ترجمه بر زبان فارسی

فرهنگ غرب، به ویژه از طریق ترجمه در بسیاری از جنبه‌هایفرهنگی و اجتماعی کشور ما اثر گذاشته است. این فرهنگ در ادبیات، هنر، نثرفارسی، شیوه نگارش، تئاتر، نمایشنامه نویسی، سینما و موسیقی و نیزدرتفکرات فلسفی، منطق، تحقیقات علمی و حتی درآداب و رسوم و فرهنگ ایرانیان، دیدگاه‌های جدیدی به وجود آورده است. ترجمه در سایر زمینه‌ها نیز موجب بروز تحولاتی شده است از جمله در سیاست و آشنایی ملت با اندیشه‌های آزادیخواهانه. نمونه بارز این تاثیر، وقوع انقلاب مشروطیت است. ترجمه کتاب‌های سودمند فرانسوی به خصوص سه کتاب پطرکبیر، شارل دوازدهم و اسکندر مقدونی- با وجود کاستی‌ها و نارسایی‌هایی که در ترجمه آنها وجود داشت – از مهم‌ترین عوامل وقوع نهضت مشروطه به شمار می‌آیند.
● تاریخچه‌ی تاثیر ترجمه بر زبان فارسی
ترجمه و نفوذ و تاثیرزبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف در یکدیگر مربوط به عصر حاضر نیست. در روزگاران گذشته نیز این ارتباط و تاثیر وجود داشته است. به عنوان نمونه، در زمان اشکانیان و ساسانیان، در طی جنگ‌ها و تماس‌های ایرانیان و یونانیان، کتاب‌هایی در زمینه‌های علمی و فلسفی از زبان یونانی و سریانی به فارسی پهلوی ترجمه شد.
از جمله این کتاب‌ها، می‌توان از قاطیغوریاس، باری ارمنیاس و انالوطیقیای ارسطو نام برد که بی‌شک در آشنایی ایرانیان با زبان و فرهنگ و علوم یونانی مؤثر بوده‌اند.
از جمله زبان‌های مختلفی که در فارسی تاثیر گذاشته است، می‌توان از عربی، ترکی، روسی، چینی و هندی نام برد:
زبان ترکی، از قرن چهارم هجری با نفوذ و مهاجرت ترک‌ها به ایران، در فارسی تاثیر گذاشت و لغاتی از آن وارد زبان فارسی شد. تاثیر ترک‌ها بر فرهنگ ما، تمدنی نبود و فقط به واژگان محدود می شد. کلماتی مانند اتابک، قلی، خان، آقا، خانم، بیگ، بیگم، دوقلو، قدغن، یاقدغن، باشی و چسی در ترکیب‌هایی مثل حکیم باشی و چراغچی وارد زبان فارسی شد. این کلمات، بیشتر جنبه‌ی تشریفاتی دارد. اما، از آنجا که ترک‌ها، قومی چادر نشین و جنگجو بودند، کلماتی نظیر ایلخی، ایلغار، قشون، قراول و یغما نیز از آن زبان وارد زبان فارسی شده است. در حقیقت، از زبان ترکی، کلماتی که دارای معانی فلسفی، علمی و معنوی باشد در فارسی وارد نشده است.
روابط تجاری ایران با چین و هند نیز باعث شد که کلمایت از این زبان‌ها وارد زبان فارسی شوند مثل چای و چیت. در طی جنگ های ایران و روس، بسیاری از نمایندگان و درباریان و حتی مردم عادی ساکن استان‌های مرزی، می‌توانستند به زبان روسی تکلم کنند. در آن زمان این زبان بخصوص در مناطق مرزی ایران رواج بسیاری یافت و کلمات زیادی از آن وارد زبان فارسی شد که هنوز همه از این کلمات استفاده می‌کنیم. مثل سماور، استکان، اسکناس، درشکه، کالسکه و امثال آن. اما، تاثیر هیچکدام از این زبان‌ها در فارسی به صورتی نیست که بتوان گفت در آ“ نفوذ کرده‌اند. اولین زبانی که در ایران فرهنگ جدیدی را به ارمغان اورد، زبان عربی است. با تداخل زبان عربی در زبان فارسی، زبان دری ( فارسی کنونی)،‌ زبان رسمی کشور ایران شد. اندیشمندان ایرانی با احاطه‌ی کاملی که به هردوزبان داشتند، به ترجمه کتب مختلف مبادرت کردند. تا ظهور پادشاهان قاجار ( یعنی به مدت ۸ تا ۹ قرن) ترجمه کتب عربی به فارسی و بالعکس، رواج زیادی پیدا کرد. تحت تاثیر این ترجمه ها، صنایع شعری تغییر کرد و کلمات بسیاری از عربی به فارسی راه یافت و آداب و رسوم و سنن و قواعد دو کشور در فرهنگ دیگری، جایی برای خود باز کرد. همچنانکه کلماتی نظیر روستا، سراب، سرداب، شلوار و هزاران واژه‌ی دیگر به زبان عربی راه یافت، برخی عیناً پذیرفته شد و تعدادی معرب و مقلوب گردید – تعداد زیادی از کلمات عربی نیز وارد زبان فارسی شد.
تاثیر زبان‌های اروپایی در زبان فارسی امروز
نفوذ و تاثیر زبان و فرهنگ اروپایی درکشور ما به صدوپنجاه سال اخیر باز می‌گردد. از زمانی که روابط سیاسی، فرهنگی و علمی ایران با کشورهای غربی افزایش یافته، نفوذ زبان و ادبیات آنان در زبان فارسی رو به فزونی گذاشته است. در میان این زبان‌ها، اول فرانسه و پس از انگلیسی، نفوذ بیشتری در فارسی داشته‌‌اند.
نخستین زبانی که تدریس آن در ایران متداول شد، زبان فرانسه بود. نخستین کسانی که برای تحصیل به خارج از کشور رفتند، کشور فرانسه را که کانون تمدن و فرهنگ آن زمان بود، انتخاب کردند. میسیونرهای کاتولیک مذهب که برای تبلیغ دین مسیح و یا سفر به هند و چین به ایران آمدند. زبان فرانسه را در آغاز قرن چهاردهم میلادی، به کشورمان آوردند.
با این حال، تاثیر زبان فرانسه در فارسی با وجود تاثیرات عمیقی که برجای گذاشته، مربوط به گذشته است. از جنگ جهانی دوم به بعد، با گسترش فرهنگ آمریکایی در ایران، زبان و فرهنگ انگلیسی، جای زبان و فرهنگ فرانسه را گرفت. ترجمه و آموزش زبان انگلیسی، رونق فراوان یافت و یادگیری این زبان، یکی از ارزش‌های مثبت جامعه به شمار آمد.
امروزه، آثار ترجمه شده که به صورت کتاب، روزنامه یا از طریق رادیو و تلویزیون عرضه می‌شوند، مهم‌ترین ماده زبان فارسی به شمار می‌روند. با ترجمه، خواه ناخواه مقداری اشکال تازه وارد زبان می‌شود. از این رو، وقتی در دوره‌ای ترجمه زیاد باشد، موجب تحول زبان می‌شود. این دگرگونی به خودی خود بد نیست. حتی تجربه تاریخی نشان می‌دهد که این جربان باعث باروری زبان و فرهنگ می‌شود. چه اینکه فارسی امروز را در زمینه‌های مختلف ادبی و فلسفی و علمی با زبان چند دهه‌ی پیش نمی‌توان مقایسه کرد. بدون تردید یکی از دلایل این پیشرفت، ترجمه‌هایی است که در این مدت از زبان‌های دیگر شده است.
اما، گاه دیده می‌شود که از طریق ترجمه، مقدار زیادی لغات و اصطلاحات بیگانه مغایر با روح زبان فارسی. در آن وارد می‌شود. این امر به زبان فارسی لطمه می‌زند. لذا باید در آموزش مترجمان متخصص، کوشش شود و در ارائه مطالب ترجمه شده، دقت کافی به عمل آید.
ترجمه از دو طریق در زبان نفوذ می‌کند: ورود لغات جدید و تغییر در دستور.
● وزود لغات جدید
واژه‌های بیگانه به ضرورت وارد زابن می‌شوند و پذیرش برخی از آنها اجتناب‌ناپذیر است. اصطلاحات و تعبیراتی که از زبان‌های فرانسوی و انگلیسی وارد زبان فارسی شده‌اند، قلمرو وسیعی دارند و در تمام شئون علمی و فرهنگی و اجتماعی و آداب و رسوم ایرانیان نفوذ کرده‌اند. متخصصان و محققان، دها هزار نوع از این کلمات و اصطلاحات را شناسایی و مورد بررسی قرار داده‌اند. در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود.
برخی از لغات، عیناً وارد زبان فارسی شده‌اند. این امر، یک دلیل کلی دارد: آشنایی با پدیده تازه‌ای که مفهوم تازه ‌ای دارد. به عنوال مثال:
اختراع ابزارهای فنی تازه و ورود آنها : نظیر تلفن، تلگراف، رادیو، تلویزیون، سینما، اتومبیل، آسانسور، آسفالت، بمب، کامپیوتر و پنیسیلین.
کشفی در علوم: میکروب، ویروس، باکتری، سلول، اکسیژن، ازت، اتم، الکترون، پروتئین، هیدروژن.
آداب و رسوم و نهادهای نا آشنایی که قبلاً مشابهی نداشته یا به صورت دیگری بوده: بانک، پارلمان، کابینه، رستوران، بوفه، هتل، کریسمس، تئاتر، بورس، کمیسیون، کمیته، فوتبال، بسکتبال و امثال آن.
بعضی از لغات نیز به همان صورت ترجمه شده و وارد زبان فارسی شده‌اند. حتی در میان این واژگان امر روزمره زندگی و تعارفات و آداب و رسوم، نیز وجود دارند. برخی از جملات هم عیناً ترجمه شده و در فارسی استفاده می‌شود. مثل:
▪ خطر از سر ما گذشته
The danger is past
▪ خالی از فایده نیست
Aussin,st – ilopas inutile
▪ بدیهی است که
It.s clear that
▪ من یک پیشنهاد دارم
I have an iadea
● برخی از لغات و اصطلاحات ادبی و هنری وارد شده به فارسی:
▪ شعر نو
Modern Poetry
▪ قرمان داستان
Le he,ros de roman
▪ مجموعه‌ی شعر
Recueil des poe,sie
▪ نوآوری
Innovation
● برخی اصطلاحات سیاسی وارد شده به فارسی:
▪ همزیستی مسالمت آمیز
Coe,xistence Pacifique
▪ زندانی سیاسی
Political Prisoner
▪ اعتصاب عمومی
The genral Strike
▪ حکومت ائتلافی
Coalition goverment
● برخی اصطلاحات روانشناسی وارد شده به فارسی:
▪ ضمیر ناخودآگاه
Un Counscious
▪ عقده‌ی حقارت
Inferiority Complex
▪ عدم تعادل روحی
Mental imbalance

منبع : گیگاپارس