تایپوگرافی با تکیه بر سنت‌ها

● گزارشی از برپایی نمایشگاه پوستر اسماالحسنی
خانه هنرمندان ایران میزبان دومین نمایشگاه سالانه تایپوگرافی پوستر اسماءالحسنی از ۲۲ مهر تا سوم آبان ماه بود. نمایشگاهی كه به زغم مسؤولانش تلاش می‌كند به هنری مبتنی بر سنت‌های بصری بپردازد كه عنصر اصلی آن (خط)، نقش اساسی در فرهنگ دینی مان داشته و معجزه پیامبرمان نیز از همان جنس است. این دور از نمایشگاه بدون حضور مركز هنرهای تجسمی حوزه هنری و به همت معاونت هنری وزارت ارشاد، معاونت فرهنگی هنری شهرداری تهران و مركز توسعه هنرهای تجسمی برگزار شد.
برپایی هر چه بیشتر نمایشگاه‌ها و دوسالانه‌هایی در حوزه هنرهای تجسمی در تمام شاخه‌های آن از جمله گرافیك را در هر حالتی نمی‌توان با منظری بد نگریست. توجه به هنر آن‌قدر در كشورمان معطوف به قشر خاص خود بوده كه مسئولان احساس كنند از هر فرصتی می‌توان برای عمومیت بخشیدن به آن استفاده كرد. ضمن آن‌كه قشر خاص نیز آن‌قدر‌ها هم بهره‌مند از توجه نهادهای دولتی نبوده و جز این چند سال اخیر كه به دلایل متعدد رونق بازار هنر را شاهدیم، تقریباً نمی‌توان سال‌های پیش از آن را در حوزه فعالیت‌های گسترده هنری مؤثر دانست. و البته این‌ها جدا از این مسئله مهم است كه لزوم فراگیر شدن هنر، این روزها درك شده و به مرحله اجرا می‌رسد.
علت بیان چند باره این صحبت‌های تقریباً تكراری از آن جهت است كه هم‌چنان برخی رسانه‌ها بدون توجه به موقعیت و شرایط فعلی جامعه هنری، جز كوبیدن این قضایا كاری نمی‌كنند و به نظر خودشان ژورنالیست‌های حرفه‌ای محسوب می‌شوند.
در واقع آن‌ها تنها برای این‌كه نشان دهند در هر مسئله‌ای نقطه نظری دارند و این‌كه از نظر آن‌ها بیان دیدگاهی خاص یعنی اعتراض و ایراد و در آوردن هر نكته منفی، دست به كار می‌شوند.
مسلماً بیان نكات منفی یك فعالیت این‌چنینی به اصلاح آن در سال‌های بعدی كمك خواهد كرد اما این‌كه بخواهیم از اساس، وجود چنین برنامه‌هایی را نفی كنیم، به نظر از تفكری سطحی نشأت می‌گیرد.
حتی اگر در شكل‌گیری این جریانات معلوم شود، نیت برپا كنندگان نشان دادن خودی در جامعه است.
در هر صورت نمایشگاه پوستر اسماءالحسنی نیز عاری از ضعف نیست، هر چند برپایی‌اش با عنوان خاص خود هم مرتبط به فرهنگ دینی ماست و هم‌زمانی‌اش با ماه رمضان از جمله مؤلفه‌هایی است كه می‌تواند هنر را به میان مردم برده و اثری بر سلیقه عمومی داشته باشند.
در این نمایشگاه كه نهایتاً ۱۱۴ اثر از مجموع ۷۱۴ كار رسیده به دبیرخانه بر دیوار نگارخانه ممیز و میرمیران آویخته شد، برخلاف نام نمایشگاه، كمتر آثاری در حوزه پوستر را شاهد بودیم.
آثار به نمایش در آمده به خصوص آن تعدادی كه در فضاهایی نامتقارن، دیدگاهی نو بر حروف و كلمات داشته و از این عنصر جهت تأكید، به خوبی بهره جسته بودند، در سطحی نسبتاً خوب از تنوع، گستردگی این شاخه از گرافیك را گویاست و این‌كه می‌توان به آینده‌ای روشن از هنرمندان جوان این شاخه امیدوار بود. اما چنان‌كه مسئولان خود به این جریان معترف بودند، بیشتر این آثار تنها در حوزه تایپوگرافی قابل تأمل بود و كمتر اثری با ویژگی‌های یك پوستر یافت می‌شد.
كه البته وقتی چنین چیزی در سال قبل نیز مشاهده شده یا به دلیل شفاف نبودن توضیحات توسط مسئولان بوده و یا نیاز به دو قسم كردن نمایشگاه به تایپوگرافی و پوستر است.
علی وزیریان، عضو هیأت انتخاب و داوران این نمایشگاه در این خصوص می‌گوید: «برخی آثار به جهت زیبایی شناسی و كار با حروف و هم‌چنین انتقال معنا موفق بود اما نمی‌توان گفت پوستر موفقی است. بسیاری از كارها این‌چنین بود و قرار شد این مسئله در بیانیه هیأت داوران نیز قید شود.
تعداد این آثار بسیار بود اما از آن‌جا كه پرداختن به موضوع تایپوگرافی و استفاده از این نوع زیبایی شناسی در ساختن پوستر مسئله‌ای نوپاست، تصمیم گرفتیم تا برای تقویت آثاری مشابه، چنین اثرهایی به نمایشگاه راه یابد.
ضمن این‌كه آثار رسیده به دبیرخانه نیز تعداد زیادی از این نوع كار را شامل می‌شد كه در نهایت از میان آن‌ها، بهترین‌ها با توجه به معیارهای ما برگزیده شد.»
در این نمایشگاه، تعداد آثار به نسبت سال‌های گذشته بیشتر و به گفته وزیریان از كیفیت بهتری برخوردار بود.
چنین كه به نظر می‌رسد، عنوان برای مخاطبان در سال گذشته تعریف واضح و مشخصی نداشته و بعضاً آثاری در حوزه كالیگرافی، تایپوگرافی و... ارسال شده بود.
وزیریان می‌گوید: «نمایشگاه اول راه را برای مخاطبان باز كرد و تصویری از آنچه باید، به آن‌ها داد.
سال گذشته این نمایشگاه بخش دیگری با عنوان دوسالانه تایپوگرافی پوستر داشت كه قرار شدبه‌صورت بینال هر دو سال یك‌بار و با موضوع آزاد برگزار شود كه دور دوم، آن سال ۸۶ خواهد بود.
هر چند مسئولان در سال ۸۴ عنوان كرده بودند كه این نمایشگاه در سال‌های بعد به‌صورت بین‌المللی برگزار می‌شود اما گویا تنها در حد یك صحبت بوده و فعلاً چنین امری محقق نشده است.
در هر صورت با وجود علاقه‌مندان بسیار این رشته در داخل كشور به نظر نمی‌رسد بین‌المللی كردن نمایشگاه به این زودی لزومی داشته باشد. ضمن این‌كه عنوان اسماالحسنی به هر حال تنها كشورهای حوزه جهان اسلام را در بر گرفته و برای این عده موضوعیت خواهد داشت.
شركت كنندگان در این نمایشگاه را بیشتر دانشجویان رشته هنر در كنار چند نام پرآوازه‌تر تشكیل می‌دادند.
سنت‌گرایی در آثار را به‌صورت استفاده از خط‌هایی نزدیك به خطوط اسلامی نظیر كوفی و هم‌چنین به‌كارگیری رنگ‌هایی چون فیروزه‌ای، اخرایی، عنابی و... در این نمایشگاه بیش از گذشته می‌توان مشاهده كرد و گویا این امر یكی از معیارهای داوری در این دور است. خلاقیت در معنا و فرم، نگاه سنتی خوشنویسی و فاصله گرفتن از موج‌های ناسالم ایجاد شده در حوزه طراحی پوستر از جمله معیارهای داوری است كه سیدمحمد احصایی، صداقت جباری، عبدالمجید حسینی‌راد، رضا عابدینی، سیدعلی میرفتاح، مصطفی ندرلو و علی وزیریان به عنوان هیأت داوران آن را مد نظر قرار داده و سه برگزیده را بر آن اساس انتخاب كردند. گفتنی است پیش از این قرار بود نمایشگاهی جنبی در كنار این نمایشگاه برپا شود كه به بررسی آثار یك هنرمند ایرانی و در این دوره به آثار محمد احصایی بپردازد كه گویا این جریان نیز منتفی شد.
در هر حال جدا از این‌كه آیا موضوعی كردن یك نمایشگاه و اصرار بر آن موضوع به صورت ثابت، صحیح است یا خیر؟ شاید پرداختن به شاخه‌های مختلف در رشته گرافیك به‌صورت اختصاصی حركتی باشد كه در سال‌های آینده نمود خوب آن احساس شود.

نویسنده : زهرا نعیمی

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس