وصیت

احکام و صیت .
ـ مساله ۱۳۲۴ ـ و صیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کارهائی انجام دهند , یا بگوید بعداز مرگش چیزی از مال او ملک کسی باشد , یا اینکه چیزی از مال او را به کسی تملیک یـا صـرف در خـیـرات و مبرات کنند , یا برای اولاد خود و کسانی که اختیار آنان با اوست , قیم و سرپرست معین کند و کسی را که به او و صیت می کنند ((وصی )) می گویند.
ـ مـسـالـه ۱۳۲۵ ـ اگر انسان و صیت کند که چیزی از اموالش مال کسی باشد ,در صورتی که او و صـیـت را قـبول کند چه در حیات موصی چه بعد از فوت او اگر آن چیز از یک سوم اموال موصی بیشتر نباشد , آن چیز را بعد از مردن موصی , مالک می شود.
ـ مساله ۱۳۲۶ ـ وقتی انسان نشانه های مرگ را در خود دید , باید فوراامانتهای مردم را به صاحبانش بـرگـردانـد یـا آنکه به آنها اطلاع دهد به تفصیلی که درمساله (۲۳۵۱) گذشت , واگر به مردم بـدهـکار است و موقع دادن آن بدهی نرسیده است یا رسیده است ولی طلبکار مطالبه نمی کند یا مـطـالبه می کند ولی او نمی تواندبپردازد , باید کاری کند که اطمینان نماید بدهی او به طلبکار پس از مرگش داده می شود , مثلا در موردی که بدهی او برای دیگران معلوم نیست و صیت کند و بـر و صـیـت شاهد بگیرد , و اما اگر می تواند بپردازد و وقت آن رسیده و طلبکار مطالبه نموده است ,باید فورا بپردازد هرچند نشانه های مرگ را نبیند.
ـ مساله ۱۳۲۷ ـ کسی که نشانه های مرگ را در خود می بیند , اگر خمس و زکات و مظالم بدهکار است و فعلا نمی تواندبدهد , چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می دهد کسی آنها را ادا نماید , بایدکاری کند که اطمینان نماید پس از مرگش پرداخت می شود مثلا وصیت کند به شخص مورد اعـتـمـادی , و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد ونتواند خودش فعلا نائب بگیرد و اما اگر بتواند بدهی خود از و جوه شرعیه را فعلا بدهد , باید فورا بدهدهرچند نشانه های مرگ را در خود نبیند.
ـ مـسـالـه ۱۳۲۸ ـ کـسی که نشانه های مرگ رادر خود می بیند , اگر نماز و روزه قضا دارد , باید کاری کند که اطمینان نماید پس ازمرگش بجای او انجام می دهند.
ـ مـسـالـه ۱۳۲۹ ـ وصی باید عاقل باشد , و در اموری که راجع به شخص موصی است , وهمچنین ـ بنابر احتیاط ـ در اموری که راجع به دیگران است باید مورد اطمینان باشد.
ـ مـساله ۱۳۳۰ ـ اگر انسان از و صیت خودبرگردد , مثلا بگوید ثلث مالش را به کسی بدهند , بعد بگوید به او ندهند , و صیت باطل می شود , و اگر و صیت خود را تغییر دهد مثل آنکه قیمی برای بـچه های خودمعین کند , بعد دیگری را به جای او قیم نماید , وصیت اولش باطل می شود و باید به و صیت دوم او عمل نمایند.
ـ مـسـالـه ۱۳۳۱ ـ حـجی که بر میت با استطاعت واجب شده است و بدهکاری و حقوقی را که مثل خمس و زکات و مظالم , ادا کردن آنها واجب می باشد , باید از اصل مال میت بدهند , اگرچه میت بـرای آنها و صیت نکرده باشد , و اما کفارات و نذرها و از جمله حج نذری با و صیت از ثلث ادا می شود.
ـ مـسـالـه ۱۳۳۲ ـاگر مال میت از بدهی و حج واجب و حقوقی که مثل خمس و زکات ومظالم بر اوواجـب اسـت زیـاد بـیـایـد , چـنانچه و صیت کرده باشد که ثلث یا مقداری از ثلث را به مصرفی برسانند , باید به و صیت او عمل کنند , و اگر و صیت نکرده باشد , آنچه می ماند مال ورثه است .
ـ مساله ۱۳۳۳ ـ اگر مصرفی را که میت معین کرده , از ثلث مال او بیشتر باشد , و صیت او در بیشتر از ثـلـث در صورتی صحیح است که ورثه آن رااجازه دهند چه با لفظ و چه با فعل و رضایت قلبی , کـافی نیست , و اگر مدتی بعد ازمردن او هم اجازه نمایند صحیح است , و چنانچه بعضی از ورثه اجازه و بعضی ردنمایند و صیت فقط در حصه آنهائی که اجازه نموده اند صحیح و نافذ است .
ـ مساله۱۳۳۴ ـ اگر و صیت کند که از ثلث او خمس و زکات یا بدهی دیگر او را بدهندوبرای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند ,باید اول بدهی او را از ثلث بدهند , و اگر چیزی زیاد آمد برای نماز و روزه او اجیربگیرند , واگر از آن هم زیاد آمد به مصرف کار مستحبی که معین کرده برسانند , وچنانچه ثلث مال او فقط به اندازه بدهی او باشد و ورثه هم اجـازه نـدهـنـد که بیشتر ازثلث مال مصرف شود , و صیت برای نماز و روزه و کارهای مستحبی باطل است .
ـ مـسـالـه ۱۳۳۵ ـ اگـر و صـیت کند که بدهی او را بدهند و برای نماز و روزه او اجیربگیرند وکار مستحبی هم انجام دهند , چنانچه و صیت نکرده باشد که اینها را از ثلث بدهند , باید بدهی او را از اصـل مال بدهند , و اگر چیزی زیاد آمد , ثلث آن را به مصرف نماز و روزه وکارهای مستحبی که معین کرده برسانند , و در صورتی که ثلث کافی نباشد , پس اگر ورثه اجازه بدهند باید و صیت او عملی شود , و اگر اجازه ندهند باید نماز و روزه را از ثلث بدهند , و اگر چیزی زیاد آمد به مصرف کارمستحبی که معین کرده برسانند.
● احکام ارث .
ـ مساله ۱۳۳۶ ـ کسانی که بواسطه خویشی ارث می برند سه دسته هستند :.
دسته اول : پدر و مادر و اولاد میت است , وبا نبودن اولاد , اولاد اولاد هرچه پائین روند , هر کدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث می برد , و تا یک نفر از این دسته هست دسته دوم ارث نمی برند.
دسته دوم :جد یعنی پدر بزرگ , و جده یعنی مادر بزرگ , و خواهر و برادر است , و با نبودن برادر و خـواهـر , اولاد ایـشان هر کدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث می برد , وتایک نفر از این دسته هست دسته سوم ارث نمی برند.
دسته سوم : عمو و عمه و دائی وخاله و اولاد آنان است , و تا یک نفر از عموها وعمه ها و دائی ها و خـالـه هـای مـیت زنده اند , اولاد آنان ارث نمی برند , ولی اگر میت یک عموی پدری و یک پسر عموی پدر و مادری داشته باشد , و دائی و خاله نداشته باشد , ارث به پسر عموی پدر ومادری می رسد , و عموی پدری ارث نمی برد , لیکن اگر عمو یا پسر عمو متعدد باشد و یا اینکه همسر میت حیات داشته باشد , این حکم خالی از اشکال نیست .
ـ مساله۱۳۳۷ ـ اگر عمو و عمه و دائی و خاله خود میت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند, عمو و عمه و دائی و خاله پدر و مادر میت ارث می برند.
ـ مساله ۱۳۳۸ ـ زن و شوهربه تفصیلی که بعدا گفته می شود , از یکدیگر ارث می برند.
▪ ارث دسته اول .
ـ مـسـاله۱۳۳۹ ـ اگر و ارث میت فقط یک نفر از دسته اول باشد , مثلا پدر یامادر یا یک پسر یا یک دختر باشد , هم مال میت به او می رسد , و اگر پسر و دختر باشند , مال راطوری قسمت می کنند که هر پسر دو برابر دختر ببرد.
ـ مـساله ۱۳۴۰ ـ اگر و ارث میت فقط پدر و مادر او باشند , مال سه قسمت می شود : دو قسمت آن را پدر , و یک قسمت را مادر می برد , ولی اگر میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دوخواهر داشـته باشد که همه آنان مسلمان و آزاد و پدر آنان با پدر میت یکی باشد ,خواه مادرشان هم یکی بـاشـد یـا نـه , و هـیـچکدام حمل نباشند , اگرچه تا میت پدرومادر دارد اینها ارث نمی برند , اما بواسطه بودن اینها , مادر یک ششم مال را می بردوبقیه را به پدر می دهند.
ـ مـساله ۱۳۴۱ ـ اگر و ارث میت فقط پدر و مادر و یک دخترباشد , چنانچه میت برادر وخواهری با شـرایـط فوق نداشته باشد , مال را پنج قسمت می کنند : پدر و مادر هر کدام یک قسمت , و دختر سـه قـسـمت آن را می برد , و اگربرادر یا خواهر با شرایط گذشته داشته باشد , پدر یک پنجم و مادر یک ششم و دخترسه پنچم را می برند , و نسبت به۱۳ که باقیمانده است و محتمل است سهم مادر باشدهمچنان که محتمل است ۳۴ آن سهم دختر و ۱۴ آن سهم پدر باشد , به احتیاط واجب با هم مصالحه نمایند.
ـ مساله ۱۳۴۲ ـ اگر و ارث میت فقط پدر و مادر و یک پسر باشد, مال را شش قسمت می کنند : پدر و مادر هر کدام یک قسمت , و پسر چهار قسمت آن را می برد , و اگر چند پسر یا چند دختر باشند , آن چهار قسمت را به طورمساوی بین خودشان قسمت می کنند , و اگر پسر و دختر باشند , آن چهار قسمت راطوری تقسیم می کنند که هر پسری دو برابر یک دختر ببرد.
ـ مـسـاله ۱۳۴۳ ـ اگر وارث میت فقط پدر یا مادر و یک یا چند پسر باشند , مال را شش قسمت می کـنـند :یک قسمت آن را پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر می برد , و اگر چند پسر باشند ,آن پنج قسمت را به طور مساوی تقسیم می نمایند.
ـ مـساله ۱۳۴۴ ـ اگر و ارث میت فقط پدر یا مادر با چند پسر و دختر باشد , مال را شش قسمت می کـنـنـد : یک قسمت آن را پدر یا مادر می برد , و بقیه را طوری قسمت می کنند که هر پسری دو برابردختر ببرد.
ـ مـساله ۱۳۴۵ ـ اگر و ارث میت فقط پدر یا مادر و یک دختر باشد , مال را چهار قسمت می کنند : یک قسمت آن را پدر یا مادر , و بقیه را دختر می برد.
ـ مـسـاله ۱۳۴۶ ـ اگر و ارث میت فقط پدر یا مادر و چند دختر باشد , مال را پنج قسمت می کنند : یک قسمت را پدر یا مادر می برد , و چهار قسمت را دخترها به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.
ـ مـسـاله ۱۳۴۷ ـ اگر میت اولاد نداشته باشد ,نوه پسری او اگرچه دختر باشد , سهم پسر میت را می برد , و نوه دختری او اگرچه پسر باشد , سهم دختر میت را می برد.
▪ ارث دسته دوم .
ـ مساله ۱۳۴۸ ـ دسته دوم ازکسانی که بواسطه خویشی ارث می برند , جد یعنی پدر بزرگ , و جده یـعنی مادربزرگ , و برادر , و خواهر میت است , و اگر برادر و خواهر نداشته باشد , اولادشان ارث می برند.
ـ مساله ۱۳۴۹ ـ اگر و ارث میت فقط یک برادر , یا یک خواهر باشد ,همه مال به او می رسد , و اگر چـنـد برادر پدر و مادری , یا چند خواهر پدر و مادری باشد , مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود , و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند , هر برادری دو برابر خواهر می برد.
ـ مـساله ۱۳۵۰ ـ اگر میت برادر وخواهر پدر و مادری دارد , برادر و خواهر پدری که از مادر با میت جـدا اسـت , ارث نـمـی برد , و اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد , چنانچه فقط یک خواهر یا یک برادر پدری داشته باشد , همه مال به او می رسد , و اگر چند برادر یا چند خواهرپدری داشته بـاشـد , مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود , و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد , هر برادری دو برابر خواهر می برد.
ـ مساله ۱۳۵۱ ـ اگر وارث میت فقط یک خواهر یا یک برادر مادری باشد که از پدر با میت جدا است ,هـمـه مـال بـه او مـی رسد , و اگر چند برادر مادری یا چند خواهر مادری یا چند برادر وخواهر مادری باشند , مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود.
▪ ارث دسته سوم .
ـ مساله ۱۳۵۲ ـ دسته سوم عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد خاله و اولاد آنان است که اگر از طبقه اول و دوم کسی نباشد , اینها ارث می برند.
ـ مـساله ۱۳۵۳ ـ اگر و ارث میت فقط یک عمو یا یک عمه است , چه پدر و مادری باشد , چه پدری چـه مـادری ,هـمه مال به او می رسد , واگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدر و مادری , یا هـمـه پدری یا همه مادری باشند , مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود , و اگر عمو وعمه هر دو باشد , عمو دو برابر عمه می برد.
ـ مساله ۱۳۵۴ ـ اگر و ارث میت فقط یک دائی یا یک خاله باشد , همه مال به او می رسد , و اگر هم دائی و هـم خـاله باشد و همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند , بعید نیست که دائی دو برابر خاله ارث ببردولی احتمال تساوی هم می رود , پس به احتیاط واجب در مقدار زائد مصالحه کنند.
● ارث زن و شوهر.
ـ مساله ۱۳۵۵ ـ اگر زنی بمیرد و اولاد نداشته باشد , نصف همه مال را شوهر او و بقیه را و رثه دیگر می برند , و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولادداشته باشد , یک چهارم همه مال را شوهر و بقیه را و رثه دیگر می برند.
ـ مـساله۱۳۵۶ ـ اگر مردی بمیرد و اولاد نداشته باشد , یک چهارم مال او را زن و بقیه راورثه دیگر می برند , و اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد , هشت یک مال را زن وبقیه را و رثه دیگر مـی برند , وزن از زمین خانه و باغ و زراعت و زمینهای دیگر ارث نمی برد , نه از خود زمین ونه از قیمت آن , و نیز از خود هوائی خانه مانندبنا و درخت ارث نمی برد , ولی از قیمت آنها ارث می برد , و هـمـچنین است درخت وزراعت وساختمانی که در زمین باغ و زراعت و زمینهای دیگر است و اگـر سـاخـتـمـان اجـاره داده شود سهمی از اجرت ندارد , ولی نسبت به میوه هائی که در وقت فوت شوهر بر درختان است از عین آنها ارث می برد.
ـ مـسـالـه ۱۳۵۷ ـ اگر زن بخواهد درچیزهائی که از آنها ارث نمی برد مانند زمین خانه مسکونی , تـصـرف کـنـد , باید از ورثه دیگر اجازه بگیرد , و جایز نیست که ورثه تا سهم زن را نداده اند , در چیزهائی که زن از قیمت آنها ارث می برد مانند بنا و درخت , بدون اجازه او تصرف کنند.
مـسـالـه ۱۳۵۸ ـ اگـر بـخـواهـند بنا و درخت و مانند آن را قیمت نمایند , باید همانطور که نزد کارشناسان قیمت گذاری معمول است آنها را بدون در نظر گرفتن خصوصیت زمینی که در آن هـستند حساب کنند چقدر ارزش دارند , نه اینکه آنها را کنده شده اززمین فرض نمایند و قیمت گذارند , یا اینکه قیمت آنها را در حالی که بدون اجاره درهمین زمین باقی بمانند حساب کنند.
ـ مساله ۱۳۵۹ ـ لباسی که مرد برای پوشیدن زن خود گرفته , اگرچه زن آن را پوشیده باشد , بعد از مردن شوهر , جز مال شوهر است , مگر اینکه به زن تملیک کرده باشد وزن حق دارد بعنوان نفقه از شوهر مطالبه تملیک لباس کند.
● مسائل متفرقه ارث .
ـ مـساله ۱۳۶۰ ـ قرآن و انگشتر و شمشیر میت و لباسهائی را که پوشیده یا برای پوشیدن نگه داشته اسـت , مـال پسر بزرگتر است , واگر میت از سه چیز اول بیشتر از یکی دارد , مثلا دو قرآن یا دو انـگشتری دارد ,احتیاط واجب آن است که پسر بزرگ در آنها با و رثه دیگر صلح کند , و همچنین درمورد رحل قرآن و تفنگ و خنجر و مانند آنها از سلاحهای دیگر و غلاف شمشیر وجای قرآن تابع آنهاست .
مـسـاله ۱۳۶۱ ـ اگر کسی یکی از خویشان خود را عمدا و به نا حق بکشد , از او ارث نمی برد , ولی اگـر قـتـل به حق باشد مانند قصاص یا اجرای حد یا دفاع , ارث می برد , و همچنین اگر از روی خـطا باشد مثل آنکه سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقا به یکی از خویشان او بخورد و او را بکشد , از او ارث مـی بـرد ولـی ازدیه قتل که عاقله می پردازد ارث نمی برد و همچنین قتل شبه عمد (یعنی ایـنـکـه کاری کند که معمولا موجب قتل نیست و قصد قتل هم نداشته ولی قصد انجام آن نسبت به مقتول داشته است ) مانع ارث نمی شود.
مـساله ۱۳۶۲ ـ هرگاه بخواهند ارث را تقسیم کنند , برای بچه ای که در شکم است که اگر زنده بدنیا بیاید ارث می برد , در صورتی که معلوم باشد یکی است یا متعدد , پسر است یا دختر , هر چند بـا کـمـک و سـائل عـلـمـی بـاشـد باید سهم او یا آنها را نگهدارد , و اگر معلوم نباشد , پس اگر احـتـمـال مـعـتـبری داده شود که متعدداست , به مقدار عدد محتمل باید سهم پسر نگه دارند , وچنانچه مثلا یک پسر یا یک دختر بدنیا آمد , زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم کنند.

منبع : مرکز جهانی اطلاع رسانی آل بیت