دوراندیشی در فناوری

• تعریف دوراندیشی در فناوری
در زبان فارسی دوراندیشی دو مفهوم تشخیص و تصمیم را در برداشته و معادل مناسبی برای كلمه انگلیسی Technology Foresight می باشد. تعریف جامعی كه در این زمینه ارائه شده است عبارتست از« تلاشی منظم برای دانش، فناوری و اقتصاد آینده جامعه؛ با هدف شناسایی" فناوری های عام نوظهور" و تقویت حوزه های تحقیقات راهبردی برای كسب بیشترین منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی».
● اهمیت دوراندیشی در فناوری
تجربه های گذشته توسعه فناوری های مختلف نشان داده است نداشتن دوراندیشی در زمینه فناوری های در حال توسعه و نداشتن آمادگی كافی برای مواجهه با گسترش آنها لطمات جبران ناپذیری به دولت ها و ملت ها زده است. بنابراین در دنیای كنونی كه سرعت تحولات و پیشرفت ها به بیشترین مقدار خود تا بحال رسیده است داشتن دوراندیشی برای مواجهه با آینده در همه زمینه ها ضروریست.
دوراندیشی، آمادگی برای آینده است تا با شناخت فرصت ها و تهدیدهای احتمالی، شرایط لازم برای دستیابی هرچه بهتر به « سود رقابتی »، « بهبود كیفیت زندگی » و « توسعه پایدار » مشخص شود. در حقیقت دوراندیشی یك ابزار لازم برای بقاء در آینده (به مفهوم قابل قبول آن یعنی پیداكردن جایگاه مناسب در آینده، حفظ ارزش ها و آرمان های خود ) و دفع خطرات و تهدیدها و استفاده از فرصت های پیش رو است.
در راستای این تلاش و پس از مشخص كردن فناوری های عام نوظهور باید آن دسته از بخش های زیربنایی تحقیقات راهبردی را كه علاوه بر احتمال سوددهی اقتصادی و اجتماعی بیشتر، نقشی كلیدی در امنیت ملی و رشد اقتصادی كشور بازی می كنند جستجو كرد.
اما وقتی حرف از آینده می شود نظرات افراد و گروه ها و همچنین گزینه های پیش رو ممكن است بسیار زیاد و متفاوت باشد كه نمی توان به همه آنها جامه عمل پوشاند. بنابراین جهت استفاده بیشتر از این نظرات و گزینه ها روش هایی را برای مدون كردن و ارزیابی آنها بکار می گیریم.
● روش های دوراندیشی در فناوری
با بكار بردن روش های دوراندیشی می توان در یك سازمان یا یك كشور یك دیدگاه مشترك ایجاد كرد و بدینوسیله به یك وفاق عمومی رسید. اهمیت چنین همكاری یا وفاقی در سطح همه ارگانهای یك كشور یا یك سازمان و هم سو شدن همه نهادهای تأثیرگذار در جهت رسیدن به یك هدف مشترك بر همگان روشن است.
در این روش ها معمولاً سعی می شود معیارهایی كلی برای ارزیابی تعیین گردد و در هر مورد فناوری مورد نظر با این معیارها سنجیده شود. این روش ها سعی می كنند نقاط تاریك و مبهم این فناوری ها را هرچه بیشتر روشن كنند تا ارزیابی ساده تر و دقیق تر انجام شود.
یكی دیگر از دلایل استفاده از روش های دوراندیشی، دانستن زمان تغییرات در آینده است. البته منظور از زمان در سطوح مختلف متفاوت است، مثلاً در كشاورزی منظور از زمان، هنگام وقوع چرخه تغییرات است و در صنعت مفهوم زمان پشت سرهم بودن تغییرات تلقی می شود یعنی كدامیك زودتر از دیگران به وقوع می پیوندد. با بکاربردن روش های دور اندیشی می توان زمان رخ دادن تغییرات مهم در صنعت و بطور کلی نوع زندگی بشر و نیز ترتیب انجام این تغییرات را بدست آورد.
▪ روش های مهمی که تا بحال برای انجام دور اندیشی از آنها استفاده شده است عبارتند از :
۱) روش دلفی
۲) روش سناریو
● بخش های مختلف دور اندیشی در فناوری
در دیدگاه سنتی، تنها مناسب بودن فناوری برای انجام وظایف مورد نظر و دوره بازگشت سرمایه آن مورد توجه قرار می گیرد. و در نظر گرفتن تأثیرات اجتماعی و آثار آن بر بخش های مختلف زندگی بشر معمولاً فراموش می شود.
اما این شیوه نمی تواند مسائل مربوط به توسعه یك فناوری در آینده را بطور كامل در نظر بگیرد, چرا كه معمولاً دامنه تغییرات گسترده است و ایجاد یك تحول یا توسعه یك فناوری اثرات عمیقی در زمینه های دیگر و علوم انسانی می گذارد.
بنابراین بنظر می رسد دوراندیشی در دو بخش باید انجام شود:
۱) محصولاتی كه این فناوری برای ما در آینده تولید خواهد كرد.
۲) تأثیراتی كه این فناوری بر روی زندگی انسان ها خواهد داشت از قبیل تأثیرات اجتماعی، تأثیر بر سلامتی، محیط و سیستم حمل ونقل مواد.
پس از دوراندیشی یك فناوری مراحل برنامه ریزی و تلاش برای رسیدن به اهداف بدست آمده در دوراندیشی آغاز می شود.
● نانوتکنولوژی
نانوتکنولوژی یکی از فناوری های جدید است که آینده بسیار روشنی برای آن پیش بینی می شود. گستردگی دامنه تاثیر این فناوری بسیار زیاد بوده و گفته می شود این فناوری می تواند بیشتر جنبه های زندگی بشر را تحت تاثیر قرار دهد. از این جهت بکارگیری شیوه برخوردی مناسب با این پدیده و داشتن شناخت کافی از زمینه های مختلف آن بسیار مهم است.
● دوراندیشی در نانوتکنولوژی
با توضیحات داده شده بدیهی است که دوراندیشی در نانوتکنولوژی ضروریست و گستردگی دامنه تاثیرات این فناوری در زندگی بشر ضرورت آن را بیشتر می کند. تا بحال کشورهایی مانند هلند و امریکا دوراندیشی فناوری نانو را انجام داده اند.
این دوراندیشی برای کشورهای در حال توسعه مانند ایران که دارای صنعت پیشرفته ای نیستند باید با دقت و جامعیت زیادی انجام شود چرا که انتخاب بخش های مناسب برای انجام فعالیت های تحقیقاتی با توجه به شرایط و اولویت های کشور کاری دشوار است.
برای انجام دوراندیشی نانوتکنولوژی در مرحله اول باید شناخت خوبی از عناصر تشکیل دهنده این فناوری بدست آورد. بدیهی است که هر چه این شناخت کامل تر باشد انجام دوراندیشی براساس آن ساده تر و دقیق تر خواهد بود. برای شناخت کافی لازم است تقسیم بندی مناسبی از اجزای این فناوری داشته باشیم, بگونه ای که رابطه بین قسمت های مختلف مشخص باشد. داشتن این تقسیم بندی به شناخت ابعاد مختلف این فناوری کمک می کند.
● درخت نانوتکنولوژی
ضرورت انجام این تقسیم بندی, ایده ترسیم یک درخت برای نانوتکنولوژی را به ذهن نزدیک می کند. درخت نانوتکنولوژی کلیه جزئیات مربوط به این فناوری اعم از: واحدهای سازنده نانویی, محصولات, سیستم های نانویی, ابزار و غیره را می تواند در بر داشته باشد.
گنجاندن همه این بخش ها در یک تقسیم بندی به شیوه مناسب به وسعت دید و احاطه زیادی نیاز دارد. چرا که این فناوری در حال گسترش است و بطور پیاپی برای هر قسمت کاربردهای بیشتری پیدا می شود یا ارتباطات جدیدتری کشف می گردد. بهمین دلیل این درخت نیز باید بطور مداوم تصحیح و کامل تر شود.

منبع : سازمان بسیج دانش آموزی