معنویت و ذهن

این مقاله معرفی كوتاهی است از فعالیت‌های یك مركز علمی ـ پژوهشی جدید در دانشگاه پنسیلوانیا كه با كمك فناوری‌های مدرن عكسبرداری از مغز، می‌خواهد ارتباط میان مغز و امور معنوی را بیابد.
دین و علم می‌توانند دست به دست هم بدهند و پرسش‌های اندیشه‌سوزی خلق كنند: آیا خداوند در بیرون از ذهن انسان هم وجود دارد یا اینكه ساخته مغز ما انسان‌هاست؟ چرا ما به چیزهایی ایمان داریم یا چیزهایی را قبول داریم كه نمی‌توانیم اثباتشان كنیم، از زندگی بعد از مرگ بگیرید تا وجود بشقاب‌پرنده‌ها؟مركز تازه تاسیس «معنویت و ذهن» (Spirituality and the Mind) در دانشگاه پنسیلوانیا برای آزمایش كردن چنین پرسش‌هایی و اینكه چگونه باورها و اعتقادات معنوی و مادی بر سلامت و رفتار ما تاثیر می‌گذارند، نوعی فناوری تصویربرداری از مغز را به كار گرفته است.
مدیر این مركز، آقای آندریو نیوبرگ می‌گوید: «تابه‌حال به‌ندرت از یك منظر عصب‌شناختی، از یك منظر ذهنی ـ مغزی، به معنویت نگریسته شده است.»نیوبرگ، پزشك و متخصص پزشكی هسته‌ای و استادیار دانشگاه پنسیلوانیاست و در نگارش سه كتاب پیرامون رابطه علم و معنویت همكاری داشته است.
این مركز از لحاظ تخصصی جنبه یك‌بعدی ندارد بلكه یك گروه متشكل از متخصصان مختلف به دنبال كاوش در رابطه میان مغز و معنویت از مناظر و چشم‌اندازهای زیست‌شناختی، جامعه‌شناختی،‌ روانشناسانه و ایدئولوژیكی هستند. از ماه آوریل ۲۰۰۶ تابه‌حال ۲۰ متخصص باتجربه و متخصص در زمینه‌هایی چون پزشكی، مطالعات دینی، امور اجتماعی و اخلاق زیستی در آن مركز گرد هم آمده و مشغول به فعالیت شده‌اند.نیوبرگ می‌گوید: «مغز، دستگاه اعتقاد و ایمان‌آوری است چرا كه باید چنین باشد. اعتقادات در تمام جوانب زندگی ما اثر می‌گذارند. آنها ما را می‌سازند و همانی می‌كنند كه هستیم. اعتقادات جوهره هستی ما هستند.»نیوبرگ می‌گوید كه واژه‌هایی مثل «معنویت» و «اعتقاد» لزوما همیشه به معنای ایمان مذهبی نیستند. برای مثال برای برخی از مردم، روشن‌بینی از احساس هنری، مكاشفات غیر‌دینی، نگریستن به یك غروب دل‌انگیز یا گوش‌سپردن به یك موسیقی هیجان‌بخش حاصل می‌شود.
در یكی از مطالعات، نیوبرگ و همكارانش فناوری تصویربرداری را بر مغز تعدادی از مومنان مسیحی كه در عید پنجاهه مشغول نیایش بوده‌اند، می‌آزمایند. یك بار هم روی مغز آنها در هنگام انجیل‌خوانی با آواز و موسیقی آزمایش می‌كنند. آنها دریافتند كه فعالیت مركز زبانی مغز در هنگام نیایش در مقایسه با زمان انجیل‌خوانی با آواز، كاهش یافته است.نتایج تصویربرداری‌ها نشانگر این است كه برخی از مردم هنگامی كه صحبت می‌كنند، از جانب قوه گفتارشان كنترل نمی‌شوند. نیوبرگ می‌گوید: دانشمندان معتقدند كه موقع آزمایش گفتار از طرف بخش دیگر مغز پس زده می‌شود.مطالعات جدیدی اخیرا روی مغز بودائیان تبت در هنگام مراقبه و روی راهبه‌های فرقه فرانسیسی در هنگام نماز و نیایش انجام شد و بعد، نتایج به‌دست آمده بر سطوح فعالیت معیار مغز آنها تطبیق داده شد.در هر دو گروه كاهش فعالیت بخش‌هایی از مغز كه با حس و مفهوم خود و موقعیت فضایی در ارتباط بود، مشاهده می‌شد كه نشانگر تنهایی و خلوت‌كردن با خداوند و نشانگر تعالی‌ای است كه گاهی اوقات در مراقبه، نماز و نیایش تجربه می‌شود.
نماز، نیایش و مراقبه علاوه بر اینها سطح دوپامین (dopamine) بدن را افزایش می‌دهد كه در مغز موجب افزایش هورمون‌های شادی‌بخش می‌شود.نیوبرگ اذعان دارد كه: البته هنوز مطالعات و تحقیقات تصویربرداری خیلی زیادی كه همگی نشانگر تغییر جریان خون مغز باشند، انجام نشده است زیرا كه این فناوری هنوز چند سالی بیش نیست كه راه افتاده است.

جوآن‌لو ویجلیو

منبع : روزنامه تهران امروز