باغی در دل دریا

”جزیره“ منطقه خشکی در دل دریا، شگفت‌انگیزترین پدیده طبیعی است که در آنها می‌توان زیبائی خلقت را به تماشا نشست. جزایر که یادگاری از دوران فوران آتش از کوره‌های مذاب عمق زمین به‌شمار می‌روند، زیباترین نوع معماری سنتی و تاریخی را به نمایش گذاشته‌اند. در ایران جزایر زیبائی در استان‌های ساحلی وجود دارد که در صورت توجه به آنها می‌تواند به قطب گردشگری دریائی تبدیل شود. همانگونه که در جزایر قشم و کیش شاهد چنین تحولی هستیم.
● جزایر استان هرمزگان
استان هرمزگان به ۱۴ جزیره در سطح خلیج‌فارس که از تنگه هرمز در شرق تا نزدیکی گلوبندی در غرب گسترده شده‌اند، بیشترین جزیره را در بین استان‌های ساحلی دارد. جزیره هرمز شرقی نوین و جزیره لاوان هم غربی‌ترین جزیره استان است.
این جزایر در سطح خلیج‌فارس گسترده شده‌اند که از ساحل فواصل متفاوتی دارند. نزدیکترین آنها به بندرعباس جزیره هرمز و دورترین آنها جزایر ابوموسی و سری (سیری) ست.
این جزایر به سبب موقعیت استراتژیک از اهمیت نظامی و سیاسی بالائی برخوردار هستند از این رو همواره ارزش جاذبه‌های طبیعی اغلب این جزایر به‌خصوص آن دسته که با ساحل فاصله زیادتری دارند در هیاهوی مسائل سیاسی و نظامی پنهان مانده است.
هرکدام ازاین جزایر با توجه به امکانات طبیعی گوناگون قابلیت‌های تبدیل به قب گردشگری را داشته و با بررسی همه‌جانبه و ارائه راهکارهای مناسب می‌تواند سالانه تعداد قابل‌توجهی از گردشگران داخلی و احیاناً خارجی را جذب نماید.
▪ جزیره ابوموسی
جزیره ابوموسی مرکزیت شهرستانی است به همین نام که مجموعه‌ای از جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک، فارور و سری (سیری) و بنی فارور در جنوب استان هرمزگان را تشکیل می‌دهد. فاصله این جزیره تا بندرعباس ۲۳۲ کیلومتر راه آبی است و در ۵۰ دقیقه و ۱۴ درجه طول شرقی و ۳ دقیقه و ۵۰ درجه عرض شرقی قرار گرفته است. این شهرستان به ۲ بخش تنب با مرکزیت تنب و مرکزی با مرکزیت ابوموسی تقسیم می‌شود. جمعیت شهرستان ابوموسی در سال ۱۳۸۱ برابر با ۲۵ هزار و ۱۲۲ نفر بوده است که ۳۰۶۴ نفر در مناطق شهری و ۲۲ هزار و ۵۸ نفر در مناطق روستائی زندگی می‌کنند.
جزایر بنی قارور، قارور، بنب کوچک و شیدور به علت عدم امکانات و تسهیلات زندگی خالی از سکنه است. این جزایر به‌دلیل واقع شدن در نزدیکی امارات به‌ویژه رأس‌الخیمه از موقعیت سیاسی و استراتژیکی برخوردار هستند. جزیره ابوموسی به‌دلیل وسعت بیشتر کمی توسعه یافته و تعدادی جمعیت دارد. در ابوموسی به سب موقعیت خاص سیاسی امکانات و تأسیساتی از قبیل شهرداری، فرمانداری، نیروی انتظامی، اداره پشت و تلفن، سپاه پاسداران و سردخانه احداث و ایجاد شده است و دولت نیز با ساخت خانه‌های مسکونی تعدادی از خانوارهای ساکن جزیره را اسکان داده است. از لحاظ طبیعی سطح جزیره را می‌توان به ۲ بخش تقسیم نمود:
۱) بخش شمالی:
که تقریباً کوهستانی است و قله‌حلوا حداکثر با ۱۱۰ متر ارتفاع در مرکز نیمه شمالی آن قرار گرفته است. در این قسمت گاهی بریدگی‌هائی دره‌مانند از صخره‌هی مرتفع تا کرانه‌های دریا کشیده شده است. در پاره‌ای از این مناطق درختان نخل و کنار دیده می‌شود.
۲) بخش جنوبی:
این بخش تقریباً مسطح و به‌صورت دشتی شنی و خاکی در جهت شرقی - غربی گسترده شده است. پایگاه قدیمی دریائی و دهکده فعلی بومیان اصلی جزیره در طرفین جنوب‌شرقی و جنوب غربی این قسمت قرار گرفته است. این جزیره به سبب موقعیت طبیعی دارای هوائی تقریباً گرمتر از بندرعباس بوده و رطوبت آن نیز زیادتر است. میزان بارندگی آنکه بیشتر فصلی و گرمسیری بوده و به صورت رگباری آنی و موقتی فرو می‌ریزد، میزان ۳/۵۳ میلی‌متر در سال است. میانگین دمای هوا ۲/۲۸ درجه سانتی‌گراد و میزان رطوبت سالانه ۷۴ درصد می‌باشد.
▪ جزیره تنب بزرگ
این جزیره در فاصله ۱۴ مایل دریائی از جنوب غربی جزیره قشم، قرار دارد و فاصله آن از بندرعباس ۹۷ مایل دریای و از جزیره ابوموسی ۲۷ مایل دریائی است. طول و عرض آن ۹/۳ در ۷۵/۳ کیلومتر و مساحت آن ۳/۱۰ کیلومترمربع می‌باشد. مرتفع‌تریننقطه جزیره تنب بزرگ ۵۳ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
در قسمت‌های جنوب‌غربی این جزیره و در نزدیکی سواحل آن، خانه‌های مسکونی از راه چندین خیابان و جاده به هم پیوسته‌اند. این جزیره دارای مو‌شکن و لنگرگاه است.
مردم بومی این جزیره از صید ماهیو مروارید امرار معاش می‌کنند. در این جزیره معدن خاک سرخ نیز وجود دارد.
▪ جزیره تنب کوچک
این جزیره مثلثی شکل در ۶مایلی غرب جزیره تنببزرگ قرار دارد. فاصله آن تا مرکز استان، از طریق دریا، حدود ۱۰۵ مایل دریای است. بزرگترین قطر جزیره ۹/۱ کیلومتر و مساحت آن حدود ۲ کیلومتر مربع است. این جزیره غیرمسکونی است و مرتفع‌ترین نقطه آن از سطح دریا، ۲۱ متر ارتفاع دارد.
▪ جزیره هنگام
این جزیره ۶/۳۳ کیلومتر مربع مساحت دارد و به شکل مخروط ناقصی است که در کرانه‌های جنوبی جزیره قشم واقع شده است. فاصله آن تا بندرعباس حدود ۴۳ مایل دریائی و تا شهر قشم حدود ۲۹ مایل دریائی می‌باشد. این جزیره ارتفاعات پست آهکی دارد و بلندترین نقطه آن کوه ناکس با ۱۰۶ متر ارتفاع است. بزرگترین قطر آن از روستای هنگام کهنه تا روستای هنگام جدید کیلومتر است.
تنها فعالیت اقتصادی در جزیره هنگام که اکثر مردم به آن مشغول هستند، ماهیگیری و صیادی است. از نقاط دیدنی جزیرهٔ تأسیست بندری انگلیسی‌ها است. صید کوسه در اطراف جزیره یکی از فعالیت‌های دیدنی این جزیره به شمار می‌رود.
▪ جزیره لاوان
در قرن ۱۷ تا اوایل قرن ۱۹ لاوان در تصرف پرتغالی‌ها بود. پس از آن در قرن ۱۹ و ۲۰ خانواده شیخ حمادی در جزیره حکومت می‌کردند که آخرین آنها به نام شیح محمد حمادی در سال ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹ خورشیدی) به دستور رضاشاه برکنار گردید.
از سال ۱۹۶۰ میلادی (۱۳۳۹ خورشیدی) این جزیره به نام لاوان تغییر یافت و شرکت‌های غنی فعالیت‌های اکتشافی خود را شروع کردند که از پررونق‌ترین دوران حمایت این جزیره محسوب می‌شود. تأسیسات شرکت نفت شامل کمپ سلمان و رشادت و مجتمع تقطیر لاوان زیر پوشش پالایشگاه شیراز اداره می‌شود.
لاوان پس از قشم بزرگترین جزیره از جزایر حوزه خلیج‌فارس است که از حیث تقسیمات کشوری در محدوده استان هرمزگان قرار می‌گیرد. این جزیره با طول ۲۲ و عرض ۴ کیلومتر دارای مساحتی حدود ۸/۸ کیلومتر مربع است که در ۱۱ کیلومتری جنوب‌غرب بندر نخیلو در آب‌های خلیح‌فارس قرار گرفته است. ارتفاع این جزیره در قسمت غربی حدود ۵۰ متر از سطح دریا بالاتر است. عمده ارتفاعات جزیره در طول شرقی - غربی جزیره واقع شده و شیب آن از دو سمت به سمت دریا به‌طور یکنواخت ادامه می‌یابد، ارتفاع جزیره در بلندترین نقطه بخش شرقی حدود ۲۵ متر است. در بخش غربی شیب زمین به‌دلیل اختلاف ارتفاع زیادتر از بخش شرقی جزیره می‌باشد.
جزیره لاوان دارای ۸ روستا است که ۷ روستای آن سکنه نداشته و در آستانه نابودی است و تنها روستای آباد موجود ده‌ لار است که تأسیسات دولتی، مدرسه و بانک دارد و مجموعاً دارای ۶۰۰ نفر جمعیت است. که به کنار صیاد و مختصری تجارت مشغول هستند آب و برق مصرفی آنها از کمپ شرکت نفت تأمین می‌گردد.
جمعیت فعلی جزیره لاوان حداکثر به ۲ هزار نفر می‌رسد که هزار نفر کارکنان شرکت نفت و ۴۰۰ نفر پیکانکاران و پدافند هوائی و ۶۰۰ نفر اهالی بومی جزیره هستند. جزیره لاوان دارای فرودگاه است که متعلق به شرکت نفت می‌باشد.
جزیره لاوان جزء مناطق با اب و هوای گرم و مرطوب ساحلی به حساب می‌آید، میانگین میزان بارندگی حدود ۲۰۰ میلی‌متر در سال ب رمبنای ایستگاه‌های هواشناسی شهرهای مجاور تخمین زده می‌شود، میزان رطوبت نسبی بین ۵۵ تا ۷۵ درصد متغیر است.
فصل تابستان در این جزیره از دهه اول اردیبهشت شروع و تا دهه دوم مهر ماه ادامه دارد. در خلال این دوره حداکثر درجه حرارت به ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. حداقل حرارت نیز ۲۵ درجه سانتی‌گراد منعکس شده است. فصل زمستان از نیمه دوم آبان ماه شروع و تا دهه اول فروردین ماه ادامه می‌یابد. در این فاصله هوای نسبتاً مطلوبی در جزیره حاکم می‌شودو در بیشتر اوقات سال بادهای مخصوصی به نام ”باد شمال“ از طرف شمال غربی و شمال‌شرقی می‌وزد که موجب تغییر هوای جزیره می‌گردد.
در برخی از اوقات فصل زمستان یادهای نسبتاً شدیدی از طرف جنوب و جنوب شرقی می‌وزد که طوفان‌های سختی را به‌وجود می‌آورد که چند روز ادامه می‌یابد.
بادهای غربی و شمال‌غربی در منطقه باران‌زا هستند. برررسی یک دوره ۱۰ ساله آمار بارندگی در ایستگاه هواشناسی لاوان نشان می‌دهد که متوسط بارندگان ۶۶/۲۰۳ میلی‌متر در سال بوده است. بیشترن مقدار بارش مربوط به ماه‌های آذر، دی و بهمن می‌باشد. به‌طوری که در دی‌ ماه تا ۳۵ میلی‌متر باران باریده است.
جریان‌های هوای موجود در منطقه ضمن ایجاد شرایط تهویه طبیعی در فصول مختلف سال می‌شود جریان‌های عمومی نطقه عبارتند از: بادهای شرقی، بادهی جنوب شرقی، باد جنوب و جنوب غربی و بادهای محلی که از این میان باد شرقی باد غالب منطقه بوده در کلیه فصول سال با سرعت متوسط ۳۳/۴ متر بر ثانیه می‌وزد. جهت بادهای زمستانی و پائیزی که باران‌زا هستند شمال‌غربی و غربی می‌باشد.
بادهای محلی نیز در حقیقت قسمتی از همان طوفان‌ها خلیج‌فارس هستند که در اثر اختلالات فشار بین صحرای عربیتان و ارتفاعات جنوبی ایران، در فواصل مختلف پدید می‌آیند. این بادها تقریباً در تمام سواحل خلیج‌فارس می‌وزند و در نقاط مختلف خلیج‌فارس دارای اسامی متفاوت هستند . این بادها بنا به مقتضیات زمانی یعنی فصول وقوع آنان و تصور ذهنی دریانوردان محلی و تأثیر این بادها در زندگی انها و نوع استفاده‌ای که در گذشته از نیروی باد برای دریانوردی در خلیج‌فارس انجام می‌شده و خطرات ناشی از آن اسامی گوناگونی به خود گرفت‌اند که اهم آنها عبارتند از:
ـ باد لهمیر یا لهمیار که معمولاً در پئیز و یا به قول دریانوردان محلی در برج عقرب می‌زود. شدت این باد به اندازه‌ای ناگهانی و غافلگیرکننده است که ممکن است در عرض چند ساعت و یا چند دقیقه، تفاوت سنگینی به وجود آورد ولی با علائمی که قبل ا زوقوع ان ظاهر می‌شود، دریانوردان محلی از آن باخبر هستند و با احتیاط به دریا می‌روند.
باد لچیرب یا به قولی باد گول زن که معمولا ًدر پائیز می‌وزد ولی موقع وزش معینی ندارد، اما دریانوردان محلی معتقدند که این باد ۱۰ روز پیش از عقرب می‌وزد و شدت این باد کمتر از باد لهیر می‌باشد.
ـ باد قوس که جهت جنوب‌شرقی - شمال غربی دارد و از مدار رأس‌السرطان شکل می‌گیرد و جهت جنوب‌شرقی پیدا می‌کند. این باد در تابستان گرم و سوزان و در زمستان گرم و مرطوب و اکثراً بارانی است. این باد نیز شدید است و گاهی خسارات جانی مالی فراوان همراه دارد. در گذشته برای حرکت کشتی از هند به بوشهر از این باد استفاده می‌شده است. باد باران‌آور قوس در زمستان جهت شمال شرقی پیدا می‌کند و این باد ریزش باران بیشتری را باعث می‌شود.
ـ باد شمال که برعکس باد قوس، باد خشکی است در زمستان دما را کاهش می‌دهد و گاهی نیز باعث بارندگی می‌شود معمولاً جهت وزش باد قوس به شمال غربی تغییر یافته و باد شمال نامیده می‌شود. این باد معروفترین باد ملحی منطقه است و تقریباً تنها بادی است که تابستان هوای گرم را تا حدودی متعادل می‌کند.
ـ باد بررو که در حقیقت هان نسیم خشکی به دریا است که غالباً شب‌ها به سوی دریا می‌وزد و خنک و خشک می‌باشد.
ـ باد سهیلی که اواخر تابستان و اوایل پائیز می‌وزد و مردم محلی معتقدند که این باد از طلوع ستاره سهیل است.
ـ باد غیوب باد بهاری است ه معمولاً ۴۵ روز بعد از عید نوروز می‌وزد و چندان شدید نیست ولی همراه با گرد و غبار است.
ـ باد تریه که زمان وزش آن اوایل دی‌ماه می‌باشد.
ـ باد توبیح که زمان وزش آن اواخر بهمن ماه می‌باشد.
ـ باد پیرزن موقع وزش آن حدوداً اواسط فروردین است.
ـ باد سبعه که به مدت ۷ روز در اوایل مهرماه می‌وزد.
لازم به ذکر است که زمانی تقریبی وقوع این بادها را دریانوردان محلی می‌دانند و به همین جهت این بادها چندان تلفات جانبی و مالی ندارد بلکه گاهی نیز آثار سودبخشی دارند.
جزایر لاوان و سری به علت وجود آب‌وهوائی نیمه‌گرمسیری مشابه و عدم ریزش جوی کافی به‌منظور تأمین آب موردنیاز و قابل جذب گیاه در تحت‌الارض از نظر پراکنش گیاهان چوبی و خشبی محدود بوده و بدین‌ترتب تنها گیاهانی که قدرت ذخیره آب را داشته باشند و یا نظیر درخت کهور و کنار بخشی از آب مورد لزوم خود را از طریق رسمیت نسبی هوای محیط تأمین نموده و مستقر شده‌اند می‌توانند دوام بیاورند و ادامه حیات دهند.
درختان این جزایر غالباً دارای برگ‌های ریز و خاردار و دارای ریشه عمیق می‌باشند. ریشه‌های برخی از آنها به ۱۰ متر می‌رسد به جز درخت نخل خرما که به صورت اهلی پرورش می‌یابد و نخلستان را در جزیره لاوان پدید می‌آورد. درختان کهور ایران Prosopis Spicigera و کرت Acassia Nildtica به صورت خودرو در مجاورت آبراهه و گودال‌های کوچک و کم‌ارتفاع به صورت لکه کوچک مستقر شده‌اند در برخی نقاط بر روی تپه‌های شنی تک درختان کنادر توده مزبور را همراهی می‌کند.
این لکه‌های بسیار کوچک و موضعی بوده (۸۰ تا ۱۵۰ مترمربع) و در داخل کمپ جزیره سری (سیری) ونیز در داخل کمپ‌های سلمان و رشادت در جزیره لاوان که مورد حمایت قرار گرفته و آبیاری گردیده‌اند. رشد نموده و فرم بسیار خوبی داشته‌اند در جزیره سری قطر درخت کهور به ۵۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۱۵ متر می‌رسد لیکن در کمپ رشادت در جزیره لاوان قطر توده کهیر و کرت ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر و ارتفاع آن ۸ تا ۱۲ متر می‌باشد.
در کف توده‌های مزبور د رخارج از کمپ‌های جزیره لاوان و عرصه‌های مورد کاشت جهت جنگلکاری سالسولا، رومکش و درختچه‌های لیسیوم و ... استقرار یافته‌اند.
علاوه بر درختان مزبور، درخت گز که به‌عنوان بادشکن در حاشیه قطعات فضای سبز در کمپ‌ها و نیز مزارع کشاورزی در جزایر سری (سیری) و لاوان وجود دارد جزء درختان وارداتی و بومی است که به صورت دست‌کشت در جزایر استقرار یافته‌اند.
▪ جزیره هندورابی
جزیره هندورابی با ۵/۳ کیلومتر و عرض و ۷ کیلومتر طول جزیره‌ای مستطیل است که در ۸ کیلومتری کرانه‌های جنوبی ایران قرار گرتفه و مساحتی بالغ بر ۸/۲۲ کیلومتر دارد.
این جزیره بین ۲۶ درجه و ۳۹ دقیقه تا ۲۶ درجه و ۴۲ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳ دقیقه تا ۵۳ درجه و ۴۰ دقیقه طول ششرقی نسبت به گرینوویچ قرار گرفته است و از نظر تنظیمات سیاسی، یکی از جزایر تابع دهستان لاوان ا زبخش کیش شهرستان بندر لنگه است.
هندورابی مقابل کرانه شیبکوه و در میان جزایر کیش و لاوان قرار گرفته و فاصله دریائی آن تا ندر عباس ۳۲۵ کیلومتر تا بندر لنگه ۱۳۳ کیلومتر، تا جزیره کیش ۲۸ کیلومتر تا جزیره لاوان ۲۴ کیلومتر، تا جزیره فارو ۸۶ کیلومتر. تا جزیره سری ۱۲۰ کیلومتر و تا بندر چیرویه ۸ کیلومتر است.
این جزیره در طول سال از زاویه تابش مستقیم برخوردار بوده و گرمادهی خورشید در طی سال زیاد است.
مساحت کم جزیره نیز سبب توزیع مساوی گرمادهی خورشید است. به‌طوری که هیچ‌گونه تفاوت اقلیمی به وجود نمی‌آورد. بلندی اندک سطح جزیره نیز عامل دیگر تشدیدکننده دمای این جزیره است. مشاهدات اقلیمی نشان می‌دهند که جزیره هنندورابی از لحاظ اقلیمی جزء نواحی گرم و مطلوب است.
متوسط دمای سالانه جزیره ۶/۲۶ درجه سانتی‌گراد، متوسط دمای حداکثر سالیانه به ترتیب ۳۱ و ۱/۲۲ درجه سانتی‌گراد است. همچنین میانگین بارش سالانه جزیره هندورابی ۹/۱۸۴ میلی‌متر بوده است. دامنه تغییرات بارش سالانه در طی سال‌های مختلف زیاد بوده، به‌وطری که ممکن است این نوسان از سالی به سال دیگر ۴۰۲ میلی‌متر باشد. قسمت عمده بارش سالانه، در فصول سرد سال می‌بارد. ماه‌های اسفند، دی، آذر، بهمن، آبان و فروردین به ترتیب بیشترین بارش ماهانه و جمعاً ۱/۹۹ درصد بارش را به خود اختصاص می‌دهند.
میانگین رطوبت نسبی جزیره در طول سال در زمان‌های صبح و ظهر و عصر به ترتیب ۸۴، ۵۳ و ۶۳ درصد است.
ضریب خشی این جزیره ۶ است. بنابراین می‌توان گفت که اقلیم حاکم بر این جزیره اقلیم بیابانی با رطوبت بیشتر از اقلیم بیابانی نواحی مرکزی ایران است.
در طول زمستان در جززیره هندورابی جهت باد از شمال‌غربی است. ولی در قسمت جنوب خلیج‌فارس باد بیشتر ا زسوی غرب بوده و در تنگه هرمز باد به جنوب‌غربی تغییر می‌یابد. دی ماه فصل هوای توفانی است.
در طول بهار هوای نامتعادل به‌تدریج کاهش یافته و در اردیبهشت به‌طور کلی ناپایدار می‌شود. در این فصل بادهای موسمی از سوی شمال‌غربی وزیده، شدت آن ملایم تا متوسط است.
در تابستان باد موسمی در شمال خلیج‌فارس از سوی شمال‌غربی تا جنوب می‌وزد. در مهر ماه وضعیت بادهای موسمی شروع و بادها همراه با رگبارهای کوتاه و تند است. بادهی محلی جزیره عبارتند از: باد شمال که از سوی شمال‌غربی می‌وزد، باد سهیلی که در آخر تابستان و اوایل پائیز می‌وزد. باد قوس یا باد شرجی یا باد شمال‌شرقی، بادهای نزدیک ساحل و باد نعش که باد شمال‌شرقی گفته می‌شود که در زمستان و پائیز می‌وزد و اغلب باران محلی ایجاد می‌کند و در فصل زمستان توفان‌های شدید و خطرناک بروز می‌کند که اغلب باعث خرابی می‌شود. جهت بادهای شدید ممکن است جنوب‌شرقی یا شمال‌غربی باشد. شدت وزش باد در این موارد گاه به حدی است که با گردبادهای معروف آمریکا قابل مقایسه است.
منابع تأمین آب در این جزیره محدود است و آب مصرفی اهالی از دو طریق چاه و برکه تأمین می‌شود. تعداد ۵ حلقه چاه آب شیرین و ۲ برکه در این جزیره وجود دارد. با توجه به آب‌دهی دو حلقه از چاه‌ها که عمق یکی از آنها به ۲۴ متر می‌رسد می‌توان گفت که سفره‌های آب زیرزمین یدر این جزیره موجود است.
براساس میزان متوسط بارش سالیانه و وسعت جزیره بیلان آب‌های سطحی سالانه هندورابی به بیش از ۴ میلیون مترمکعب آب بالغ می‌شود که تقریباً تمامی آن به هدر می‌رود.
جزیره هندورابی از لحاظ وضعیت پوشش گیاهی چندان راضی‌کننده نیست و به‌طور کلی دارای آب و هوای گرمسیری فصلی و دائمی است که درآن گونه‌های صحارا، سندی، سودان و دکانی لبه دارد و چهره کلی رویش آن جزء جنگلظهای نیم‌حاره‌ای به‌شمار می‌اید.
گیاهان بومی جزیره از نوع هالونیتی یا نمک‌دوست هستند و با شوری سازگار هستند. پوشش گیاهی جزیره هندورابی به ۳ دسته تقسیم می‌شود:
۱) جنگل‌ها و درختان؛ در اثر آب و هوای گرم و مرطوب، برخی از قسمت‌های جزیره را جنگل بوته‌زار و درختچه و درختان پوشانده است. گونه‌های گیاهی آن در عین تنوع، غالباً به صورت بوته‌های علفی با ساقه‌های یکساله است. برخی از درختان جنگلی جزیره عبارتند از: کنار، خرما، لور یا انجیر معابد و کرت.
۲) گیاهان خودرو و داروئی، برخی از انواع این گیاهان عبارت است از: مریمه، آناگالیس، پنیرک، ترشک، تخم شریتی و گیاهان علفی چند ساله.
۳) مرتع: جزیره هندورابی تحت‌تأثیر محیط جغرافیائی گرم و مرطوب از پوشش گیاهی تقریباً استپی و خاردار پوشیده شده است.
حیات گونه‌های مختلف جانوری در جزیره هندورابی متنوع بوده و در ۵ دسته، آبزیان، خزندگان، پرندگان و پستانداران قابل بررسی است.
۱) آبزیان: خلیج‌فارس از لحاظ داشتن انواع و اقسام ماهی و جانوران دریائی در ردیف غنی‌ترین دریاهای جهان است و از این جهت منبع سرشاری به شمار یم‌رود. کرانه‌های جزیره هندورابی نیاز برای صید ماهی مناسب است. ماهی‌هائی که در سواحل هندورابی به سر می‌برند به سه دسته ماهی‌های خوراکی، غیرخوراکی و ماهی‌های زینتی (در اطراف جزیره تعاد زیادی گونه‌های ماهی زینتی (آکواریوم) وجود دارد که برخی نمونه‌های آن نادر است) قابل تقسیم هستند.
۲) خزندگان: شامل مار قیطانی، مار جعفری، سوسمار، مارمولک، لاک‌پشت تهابی، سبز، سرخ و لاک‌پشت چرمی است.
۳) پرندگان: شامل عقاب ماهیگیر، کور کور خائی، گیلانشاه بزرگ، انواعی از کاکائی‌ها، چلچلک دشتی، کولر، دم جیانک ابلق، شهد خور، غراب گردان قهوه‌ای، چکاوک کاملی، زنبور خور گاو خرمائی، ابرو سفید و چند گونه پرستوی دریائی است.
علاوه بر این جزیره پتانسیل پذیرش بیش از ۵۰ گونه دیگر پرنده را نیز دارد.
۴) پستانداران: شامل جوندگان نظیر موش بسه، موش خانگی، موش انباری، چربیل هدی، چربیل موجیتان، خرگوش وحشی
۵) گوشتخواران: نظیر حشره‌خواران (خارپشت برانت)، گوشتخواران (راسو یا موش خرما) و خفاش‌ها (خفاش میوه‌خوار) می‌شود.
محیط زیست دریائی جزیره هندورابی نسبت به محیط زیست خشکی آن از تنوع بیشتری برخوردار است زیرا در خلیج فارس بیش از ۲۰۰ نوع ماهی‌ها به همراه نرم‌تنان، خرچنگ‌ها، لاک‌پشت‌ها و برخی گیاهان دریائی وجود دارند. به علاوه محیط‌زیست دریائی از نظر میکروبیولوژیک نیز بسیار غنی است و محیط‌زیست درون جزیره‌ای به دلیل بسته بودن آن جامعه زیستی محدودی دارد.
با وجود فعالیت‌های شدید شرکت نفت فلات قاره در جزیره مجاوز هندورابی، لاوان و همچنین سکوهای استخراجی دور و نزدیک و رفت‌وآمد کشتی‌های نفتکش، محیط‌زیست این جزیره نسبت به دیگر جزایر از شرایط سالم‌تری برخوردار است.
به‌طور کلی آ»ودگی‌های عمده زیست‌محیطی جزیره هندورابی عبارتند از:
- آلودگی‌های ساحلی ناشی از آب‌های لوده دریائی
- آلودگی‌های نشای از ریختن زباله
- آلودگی‌های نشای از باز شدن فاضلاب برخی از خانه‌ها به معابر عمومی
- آلودگی‌های ناشی از ضایعات صید صدف که بقای آنها به همراه پوسته صدف‌ها غالباً در کنار آبادی دیده می‌شود.
طبق اولین آمار جمعیتی از جزیره هندورابی که مربوط به سال ۱۳۴۱ خورشیدی است. جمعیت این جزیره ۲۰۰ نفر بوده است. پس از آن در سال ۱۳۴۵ جمعیت جزیره با کاهش شدید به ۷۳ نفر رسید و ۷ سال بعد یعنی در سال ۱۳۵۲ با افزایشی چشمگیر به ۲۲۰ نفر می‌رسد.
طبق سرشماری عمومی سال‌های ۱۳۵۵ و ۱۳۶۵ جمعیت هندورابی به ترتیب ۵۰ و ۴۹ نفر است که طی ۱۰ سال تغییری نمی‌کند ولی در سال ۱۳۷۰ جمعیت ۶ برابر شده و به ۳۱۶ نفر می‌رسد.
افزایش جمعیت در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۰ به‌دلیل وجود کارکنان مؤسسه توسعه و عمران هندورابی و کارکنان شرت صنعت یمعدن بوده است. تعداد خانوارها در سال ۱۳۷۰، ۱۰ خانواده و در سال ۱۳۸۰، ۸ خانواده بوده است. متوسط تعداد افراد در خانوار معمولی ساکن در این جزیره ۵/۴ نفر است.
ساکنان محلی جزیره عرب‌زبان هستند و از نقاط ساحلی جنوب ایران چون بندر لنگه، چارک، گلوبندی، چیرویه و ... به این جزیره مهاجرت کرده‌اند.
ساکنان محلی همگی صیاد هستند و کشاورزی به‌علت کمبود آب قابل بهره‌برداری در سطح محدودی انجام می‌شود. اراضی قابل کشت در جنوب و شرق روستاهای هدورابی و همچنین در جنوب جزیره وجود دارند. مساحت زمین‌های بالقوه کشاورزی به حدود ۱۰۰ هکتار می‌رسد. ولی بهره‌برداری از این زمین‌ها با مشکل تأمین آب و نبود نیروی ماهر و آشنا با زراعت مواجه است.
دامداری و پرورش دام به شکلی محدود نیز در جزیره هندورابی معمول است، شیوه دامداری در این جزیره سنتی بوده و به نگهداری بز و گوسفند محدود می‌شود. پرورش طیور نیز در سطح جزیره در حد خانگی معمول است. جزیره هندورابی دارای استعداد دامداری است، ولی به سبب محدود بودن اراضی قابل کشت و محدودیت مناب آب قسمت اعظم اراضی بالقوه مساعد از مدار استفاده از مقاصد دامداری و کشاورزی خارج شده است.
صید مروارید نیز از دیرباز در جزیره معمول بوده است و آب‌های پیرامون آن از بهترین صیدگاه‌های مروارید خلیج‌فارس به‌شمار می‌رود. محل صید مروارید در سمت شمال خاوری در مجاورت رأس منصور است. مهمترین بندرگاه‌های صید مروارید در این جزیره تن حره، نفاخه، ام اجل و دالو هستند. در این جزیره هنوز کم و بیش غواصی صورت می‌گیرد و مروارید آن مرغوب‌تر از مروارید کیش، لنگه، قشم و سایر جزایر خلیج‌فارس است.
ساختمان‌های مسکونی جزیره از معماری سنتی حوزه خلیج‌فارس تبعیت می‌کنند. تیپ کلی منازل به‌طور یکنواخت و فاقد هرگونه عارضه بیرونی است. مصالح به‌کار رفته عموماً شبیه به یکدیگر و فاقد تنوع است. این همگونی، رنگ و شکل یکدستی به ظاهر سکونتگاه‌ها داده است. وضعیت کیفی مسکن در جزیره هندورابی قابل توجه نیست، زیرا به دلیل شدت عمل فرسایش بر روی سنگ‌های مرجانی و خاک‌های استفاده شده در خانه‌ها به‌هنگام باران‌های شدید و رگبار دیوارهای خارجی به سرعت تخریب می‌شوند با توجه به طرح‌های توسعه و عمران و آبادی جزیره هندورابی، مؤسسه توسعه و عمران هندورابی اقدام به احداث مرکز بهداشت، مدرسه، مسجد و سازمان عمران کیش نیز در ساحل شرقی جزیره که شنی و زلال است از: چند سیلو در جزیره، تأسیسات مربوط به نیروگاه برق، آب، انبار و ... .
موقعیت جزیره هندورابی در خلیج‌فارس به صورتی است که می‌توان از حمل‌ونقل دریائی، هوائی و زمینی برای دسترسی به آن استفاده کرد. با توجه به اینکه نزدیکترین نقطه ساحلی به جزیره هندورابی از طریق زمینی بندر چیرویه در ۸ کیلومتری آن است، برای رسیدن به جزیره از طریق زمینی ابتدا باید این راه را تا بندر چروبیه پیمود و سپس از طریق راه‌های دریائی به جزیره رسید.
مسافران به این جزیره می‌توانند از امکانات فرودگاه‌های بندرعباس و جزیره کیس و لاوان استفاده کنند.
فرودگاه جزیره کیش در ۳۸ کیلومتری جزیره هندورابی قرار دارد. ولی تمامی مسافران این جزیره ناگزیر از طی مسیر دریائی خواهند بود.
جزیره هندورابی نسبت به جزایر شرقی فاصله بسیاری کمتری با قطب‌های جمعیتی کشور دارد. از این رو اقبال و توجه بیشتری به آن خواهد شد، زیرا از این نقطه تا بندر عباس حداقل ۵ ساعت راه خشکی است. همان جاذبه‌ای که منطقه آزاد تجاری قشم در شرق استان دارد. در جزیره کیش و به مراتب نزدیکتر از آنجا در نزدیکی جزیره هندورابی وجود دارد. در شرق و غرب این جزیره به فواصل مساوی دو فرودگاه آماده به فعالیت در جزیره لاوان کیش می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
از بندر مقات تا این جزیره حداکثر ۴۰ دقیقه و ازروستای چیرویه حداکثر ۲۰ دقیقه سفر دریائی است. این جزیره مسطح و هموار است و چشم‌انداز دریائیآن در هر ساعتی از روز بسیار زیبا است و مساحت و ساز جاده و تأسیسات و امکانات ورزشی و ... نیازمند هزینه‌های زیاد نخواهد بود. این جزیره هم نیروی کار بومی دارد و هم اماکنی که آماده بهره‌برداری است. مانند مرکز بهداشت، مدرسه، تأسیسات مربوط به نیروگاه برق، هتل، آب انبار و .. در هندورابی عمده زیربناها به‌طور نسبی آماده است و فقط برنامه‌ریزی و هماهنگی‌های بخش‌های مختلف متولی آن را می‌طلبد.▪ جزیره سری (سیری)
جزیره سری (سیری) با مساحتی بالغ بر ۱۸ کیلومتر مربع (طول ۶ کیلومتر و عرض ۳ کیلومتر) در ۷۲ کیلومتر ی بندر لنگه و ۸۳ کیلومتری شارجه در ۲۵ درجه و ۵۳ دقیقه طول غرافیائی و ۵۴ درجه و ۲۹ دقیقه عرض جغرافیائی قرار گرفته است.
این جزیره آبظوهوائی گرم و مرطوب ساحلی دارد که حداکثر دمای آن ۴۳ درجه و حداقل آن ۲۵ درجهاست. متوسط حداقل دمای هوا در سردترین ماه سال یعنی دی ماه ۴/۱۲ درجه و متوسط حداکثر دمای هوا در گرم‌ترین ماه سال مرداد ماه ۳/۳۷ درجه است. متوسط میزان بارندگی ۲۲/۱۷ در سال است. بیشترین مقدار بارش مربوط به ماه‌های آذر، دی و بهمن می‌باشد.
حداکثر شدت باد به ۸۰ کیلومتر بر ساعت نیز می‌رسد که به آن باد شمال می‌گویند و بعضاً با رعد و برق و رگبارهای شدید باران همراه بوده و موجب انقلابی در اقلیم کل خلیج‌فارس می‌گردد. جریان عمومی بادهای منطقه عبارتند از: بادهای شرقی، بادهای جنوب و جنوب غربی و باد محلی که از این میان بادهای شرقی باد غالب منطقه بوده و در کلیه فصول سال با سرعت متوسط ۴۲/۴ متر بر ثانیه می‌وزد. حداکثر ارتفاع آب در ماه‌های خرداد ۴۸/۲ متر و حداقل ارتفاع آب در ماه آذر ۱۴۰/۰ متر است.
آب‌های سطحی این جزیره منحصر به بارندگی‌های فصلی بوده که گهگاه به صورت رگبار ایجاد جریانات سیلابی می‌کند که قسمتی از طریق طبقات نفوذناپذیر جذب شده و قمست اعظم باقیمانده آن به‌دلیل وعیت توپوگرافی یا به دریا ریخته یا تبخیر می‌شود که در صورت کنترل این آب‌ها به صورت حوچه‌های ذخیره‌ای با احداث سدهای کوچک در روی شیارها می‌توان آنها را در زمین نفوذ داده و سفره آب‌های زیرزمینی را تغذیه و غنی ساخت. از عوامل مهم تجمیع آب زیرزمینی علاوه بر حضور سنگ مخزن مناسب وجود نزولات جوی کافی و وجود ساختمان زمین‌شناسی با سنگ کف غیرقابل نفوذ در بستر می‌باشد که خوشبختانه در جزیره سری (سری) این عوامل با هم فراهم شده است. امکانات تجمع آب در طبقات نفوذپذیر به حداکثر میزان وجود دارد، لکن در برداشت از این آب‌هاباید توجه داشت با روش‌های علمی و آماری صحیح انجام شود تتا موجب پائین افتادن سطح سفره آب‌های زیرزمینی نگردد.
در حال حاضر در این جزیره دو دستگاه اب‌شیرین کن وجود دارد که ظرفیت اسمی هر یک ۶۰۰ مترمکعب در رو زاست ولی در حال حاضر با ظرفیت ۳۶۰ مترمکعب در روز فعالیت می‌نماید. علاوه بر این ۱۰ حلقه چاه نیز در جزیره وجود دارد که ۴ حلقه از آن فعال است.
جزیره سیستم فاضلاب بهداشتی نداشته و از فاضلاب تصفیه‌نشده جهت آبیاری فضای سبز جزیره استفاده می‌شود که از که از لحاظ بهداشتی کاملاً مردود است. خاک جزیره در نقاط مختلف دچار شوری است و با توجه به بالا بودن گچ خاک احتمالاً منشأ شوری خاک گچ موجود در آن است و نمک سدیم نقش کمتری در شوری خاک دارد.
بافت خاک جزیره رس‌شنی است و حاصلخیزی آن اندک است. تنها عنصری که در خاک به‌فور یافت می‌شود کلسیم و منیزیم است. ولی خاک از نظر موادآلی ضعیف است. این جزیره به‌علت وجود آب و هوائی نیمه‌گرمسیری و عدم ریش جوی کافی به منظور تأمین آب مورد نیاز رویش گیاهان از نظر پراکنش گیاهان فقیر است.
تنها گیاهانی در این جزیره توانائی رشد و نمود دارند که از ریشه‌های عمیق و قدرت ذخیره‌سازی آب بالائی برخوردار باشند و یا همانند درختان کهور و کنار بخشی از آب مورد نیاز خود را از طریق رطوب نسبی هوای محیط کسب نمایند.
درختان این جزیره غالباً دارای برگ‌های ریز و خاردار ریشه عمیق می‌باشند. ریشه‌های برخی از آنها به ۱۰ متر می‌رسد به‌جزء درخت نخل خرما، درختان کهور ایرانی به‌صورت خودرو در مجاورت آبراهه‌ها و گودال‌های کوچک و کم‌ارتفاع رشد نموده‌اند در جزیره سری قطر درختان کهور به ۵۰ سانتی‌متر و ارتفاع آن به ۱۵ متر نیز می‌رسد.
جمعیت و سکنه جزیره سری حدود هزار نفر بوده که اکثر آنان کارکنان مدیریت تولید مناطق دریائی‌اند و تعدادی نیز شامل کارکنان نیروهای مسلح از جمله نیروی دریائی، سپاه‌پاسداران و نیروی انتظامی و گمرک ایران می‌باشند. جزیره ساکن بومی ندارد.
▪ جزیره شیدور یا شتور
این جزیره غیرمسکونی کوچک با طبیعت وحشی و دست‌نخورده به مساحت ۱۶۰ هکتار در ۵/۱ کیلومتری جنوبی‌شرقی جزیره لاوان در ۴۸ و ۲۶ تا ۴۷ و ۲۶ عرض شمالی و ۲۵ و ۵۳ و ۲۳ و ۵۳ طول‌شرقی قرار گرفته است. این جزیره که از سال ۱۳۵۰ به‌عنوان پناهگاه حیات‌وحش دریائی مطرح شده و مورد حفاظت قرار گرفته است. تنها ارتفاعات جزیره محدود به تپه ماهورهائی است که در شمال و جنوب جزیره قرار گرفته ‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰ متر است در این جزیره هیچ‌گونه منبع آبی دیده نمی‌شود. پوشش گیاهی این تپه‌ها به‌ویژه در مناطق پست جزیره از گیاهان شورپسند و مقاوم در مقابل کم‌آبی تشکیل شده است که به‌طور پراکنده رشد کرده‌اند، حداکثر ارتفاع این گیاهان یک‌متر است. جزیره شیدور ایستگاه مناسبی برای انواع پرندگان نظیر پرستوهای دریائی، کاکائی بد صدا، پشت‌دوری و حواصیل ساحلی و بالان گلوسیاه است که در جزیره آشیانه‌سازی می‌کنند. لاک‌پشت عقابی نیز که گونه‌ای لاک‌پشت دریائی است در این جزیره تخم‌گذاری می‌کنند. در این جزیره تعداد زیادی مارسمی سیاه‌رنگ و کوچک که معمولاً زیر شن مخفی می‌شوند، مشاهده شده است و به‌همین جهت به جزیره ماران نیز معروف است.
صیادان و بومیان جزایر اطراف، در هنگام طوفانی بودن دریا و همچنین برای لاک‌پشت‌ها و تخم پرندگان دریائی به این جزیره مسافرت می‌کنند. شتور با این‌که مساحت بسیار کمی دارد، از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین زیستگاه‌های پرندگان و لاک‌پشت‌های دریائی در خلیج‌فارس و دریای عمان است. تحقیقات و پژوهش‌های علمی در خصوص حیات‌وحش جزیره، جانوران مختلفی از جمله پرستوی دریائی پشت‌دودی، پرستوی دریائی تیره، پرستوی دریائی کاکلی کوچک، بالان گلوسیاه، اگرت ساحلی، چکاوک کاکلی، عقاب ماهیگیر، سلیم شنی، حواصیل ساحلی، حواصیل ارغوانی، لاک‌پشت‌های دریائی، لاک‌پشت سرخ و سبز و عقابی و چرمی را مورد بررسی و شناسائی قرار داده است. بازدید از این جزیره همراه با راهنمایان آشنای محیط زیست و مجوزهای لازم امکان‌پذیر است. این جزیره حتی با معیارها و استانداردهای بین‌المللی یک جاذبه نیرومند سیاحتی است.
▪ جزیره قشم
جزیره قشم بزرگ‌ترین جزیره ایران است که در دهانه تنگه هرمز قرار گرفته و وسعت آن نزدیک به ۱۴۳۰ کیلومترمربع می‌باشد (بیش از ۲ برابر وسعت سنگاپور) طول این جزیره حدود ۱۲۰ کیلومتر و عرض آن بین ۵ تا ۱۰ کیلومتر تغییر می‌کند.
نزدیک‌ترین فاصله بین این جزیره و کرانه ایران حدود ۲ کیلومتر می‌باشد. ارتفاع بلندترین نقطه آن از سطح دریا ۳۵۰ متر (منطقه نمکدان) بوده سواحل شمالی جزیره به‌دلیل عمق کم آب قابلیت کشتیرانی ندارد.
میزان بارندگی براساس آمار طی ۲۳ سال گذشته به‌طور متوسط ۲۱۴ میلی‌متر در سال بوده است.
قشم به معنی آبراهه و راه آب نام بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس است. این جزیره به لحاظ جغرافیائی بر روی فلات ایران قرار گرفته و از حیث تقسیم‌بندی سیاسی جزء شهرستان‌های استان هرمزگان است. قشم دارای دو بخش مرکزی شامل دهستان‌های حومه ورمکان و شهر قشم و بخش شهاب شامل دهستان‌های، دولاب، سوزا، ملح، هنگام (جزیره) و لارک (جزیره) است.
شکل هندسی جزیره شبیه به نهنگی بزرگ است که یکی از باله‌های آن در سمت شمال و باله کوچک‌تر آن در سمت جنوب کشیده شده باشد. به‌طوری‌که باله جنوبی تا شمال جزیره هنگام امتداد یافته است، مرکز این جزیره شهر قشم در سر این نهنگ واقع شده است.
حداکثر دما تا ۲/۴۵ درجه سانتی‌گراد و حداقل درجه حرارت نیز ۴/۵ درجه در تیرماه سال ۱۳۶۱ به ثبت رسیده است. در حال حاضر قشم با کم‌آبی روبه‌روست و تنها دشت توریان که در حدود ۳ کیلومتری غرب شهر قشم واقع شده و ۲۰ کیلومترمربع وسعت دارد شرایط ذخیره آب شیرین را دارد.
این جزیره از حیث زمین‌شناسی در منطقه چین خورده رشته کوه زاگرس قرار دارد و اغلب کوه‌ها و ارتفاعات جزیره آهک است.
جهت وزش باد غالب از سمت جنوب و جنوب‌غربی و سرعت متوسط آن ۵/۳ تا ۵ متر بر ثانیه در پائیز و ۵/۵ تا ۸ متر بر ثانیه در زمستان است.
جمعیت جزیره بالغ بر ۵۵ هزار نفر می‌باشد که بخشی در شهر قشم ساکن هستند و بقیه این جمعیت در ۸۰ روستای جزیره پراکنده‌اند. روستاهای جزیره کم‌جمعیت، بی‌بضاعت و ناکارآمد بوده و تنها یک روستا با جمعیتی بالاتر از ۴۰۰ خانوار در جزیره وجود دارد.
ارتباط میان روستاها نیز محدود به ضرورت‌های معیشتی و بسیار ضعیف است. فرهنگ اجتماعی جزیره، فرهنگ کم‌تحرک و سنتی و مفید به رسوم غریب است. سطح سواد بین ساکنان بومی بسیار پائین بوده و در حال حاضر در مجموع بیش از ۵۰ درصد از جمعیت در سن تحصیلی و بالاتر از آن بی‌سواد هستند. این نسبت در مورد زنان جزیره از ۷۰ درصد نیز فراتر می‌رود.
فعالیت‌های اقتصادی در زمینه کشاورزی، دمداری، صیادی و صنعت در سطح بسیار نازلی بوده و عمدتاً شیوه‌های سنتی با بازده پائین بر این فعالیت‌ها حکم‌فرماست.
جزیره قشم دارای معادن زیادی است که مهم‌ترین آنها نفت سیاه و گاز است. منبع گاز ”سلح“ و ”کورزین“ از منابع عظیم گازی ایران در این جزیره قرار دارد و برای جداسازی منابع نفتی و گازی از هم و مراحل تصفیه آن، پالایشگاه بزرگی در جزیره ساخته شده است نفت سیاه پس از تصفیه و جداسازی از گاز وارد لوله‌ای به قطر ۱۲ اینچ شده و پس از طی مسافت ۷۰ کیلومتر به نیروگاه بندعباس می‌رسد.
بعد از گاز معادن نمک و گوگرد عمده‌ترین معادن جزیره را تشکیل می‌دهند. همچنین معادن سنگ لاشه‌ای نیز در جزیره یافت می‌شود.
با توجه به ویژگی‌های خاص قشم انتخاب این جزیره به‌عنوان یک منطقه صنعتی ـ تجاری آزاد انتخابی درست و بهینه بوده و با تأسیس منطقه آزاد صنعتی ـ تجاری در قشم نه تنها سیمای اقتصادی اجتماعی این جزیره دستخوش تحولی بزرگ خواهد شد بلکه در تعدادی از بنادر کوچک و محروم کرانه‌های ایران در جوار جزیره مزبور نیز تغییرات اساسی ساختاری صورت خواهد گرفت.
▪ جزیره هرمز
این جزیره در فاصله تقریبی ۲۵ کیلومتری شمال‌شرقی جزیره قشم و جنوب‌شرقی بندرعباس واقع شده است.
زمین‌های این جزیره کاملاً شور و فاقد هر نوع منابع آب شیرین است و هیچ نوع کشاورزی در آن انجام نمی‌گیرد.
شمال جزیره هموار و بدون پستی و بلندی است و بخش جنوب‌غربی جزیره ناهموار و تقریباً کوهستانی است در این قسمت طبقات نمکی را در اتفاعات می‌توان مشاهده کرد.
معدن خاک سرخ هرمز در این منطقه کوهستانی در حال بهره‌بر‌داری است. مردم جزیره هرمز از طریق ماهیگیری امرار معاش می‌کنند و آب مشروب آنها از بندرعباس به‌وسیله دوبه تأمین می‌گردد.
▪ جزیرهٔ لارک
این جزیره در مشرق واقع شده و فاصله آن تا شهر قشم در حدود ۲۰ کیلومتر است. در سطح جزیره، به‌جزء قسمت شرق ناهمواری‌هائی مشاهده می‌شود که ارتفاع چندانی ندارند. منابع آب شیرین در این جزایر وجود ندارد، اهالی آن که در ناحیه شرقی جزیره ساکن‌اند، آب مورد نیاز خود را به‌وسیله دوبه از بندرعباس تأمین می‌کنند و در بعضی سال‌ها که میزان بارندگی کافی باشد از آب برکه‌ها استفاده می‌شود.
جزیره لارک از نظر پوشش گیاهی بسیار فقیر است و در بعضی مناطق آن استپ‌های تنکی دیده می‌شود که در میان آنها گه‌گاه چند اصله درخت نخل نیز وجود دارد. ساکنان اندک جزیره لارک از طریق صید ماهی و میگو امرار معاش می‌کنند.
مذهب اهالی این جزیره شافعی (شعبه‌ای از اهل سنت) است. این جزیره چون در دهانه تنگه‌هرمز واقع شده است از نظر سوق‌الجیشی دارای اهمیت فراوانی است.
▪ جزیره کیش
این جزیره بیضی شکل با مساحت ۷/۸۹ کیلومتر مربع و با طول ۶/۱۵ و عرض ۷ کیلومتر، در جنوب‌غربی بندرعباس و در میان آب‌های نیلگون خلیج‌فارس واقع شده است. فاصله دریائی این جزیره تا بندرلنگه ۵۰ مایل دریائی است. جزیره کیش از نظر محیط زیست طبیعی، یکی از بکرترین مناطق خلیج‌فارس است. استعدادهای طبیعی و موقعیت جغرافیائی ویژه زمینه بهره‌برداری جهانگردی و تجاری از آن را در حد قابل توجهی فراهم ساخته است.
سواحل کم‌نظیر این جزیره مرجانی، نه تنها در فصول گوناگون سال، بلکه در طول یک‌روز در ساعات مختلف جلوه‌های بدیع و گوناگون و بسیار زیبائی از طبیعت را به تماشا می‌گذارند. سواحل کیش در سمت شمال‌شرقی و جنوب از زیباترین سواحل جهان است و در سواحل جنوب‌غربی آن زیباترین منظره غروب خورشید را می‌توان دید.
از جمله نقاط دیدنی جزیره کیش آکواریوم بزرگ آن است که در گوشه شرقی جزیره، با معماری زیبا قرار دارد و گونه‌های مختلف ماهیان و آبزیان اطراف جزیره در آن به تماشا گذارده شده است. قریب ۷۰ نوع ماهی‌های تزئینی در این آکواریوم وجود دارد که از نظر شکل و رنگ و پولک‌ها و زیبائی ظاهری، کم‌نظیر و برخی از آنها نیز بسیار کمیاب هستند. علاوه بر این، مرکز پرورش و کشت مروارید کیش یکی از جذاب‌ترین دیدنی‌های جزیره است.
اسلکه تفریحی جزیره کیش با امکانات مفید و مختصر در بخش جنوبی از دیگر جاذبه‌های کیش است. در این اسلکه سرگرمی‌هائی از قبیل گردش در روی آب با قایق کف‌شیشه‌ای که از بالای آن می‌توان عبور گروهی ماهی‌ها و زیبائی‌های دنیای زیر آب را مشاهده کرد، همچنین امکانات ورزشی اسکی روی آب برای علاقه‌مندان فراهم شده است. تفریح غواصی نیز از جمله تفریحات به یادماندنی است که در آب‌های گرم خلیج‌فارس همراه راهنمایان مجرب امکان‌پذیر است. در کنار اسکله تفریحی، پیست دوچرخه‌سواری نیز در پیرامون جزیره احداث شده است. در این مجموعه (اسکله تفریحی) امکان بازدید از هتل بزرگ کیش وجود دارد. همچنین در اطراف یکی از کهنسال‌ترین درختان جزیره، مجموعه‌ای تفریحی و دیدنی ایجاد شده که به مجموعه زیر درخت سبز معروف است و از جمله مراکز زیبا و جذاب جزیره کیش می‌باشد و مسافران بسیاری را به‌خود جذب می‌کند.
جزیره کیش همچنین معماری خاصی را به نمایش گذاشته است که برای هر تازه‌واردی جالب و در خور تحسین است. معماری کیش دو شکل متمایز دارد، یکی معماری سنتی و دیگری معماری مدرن. معماری سنتی جالب توجه است و مصالح آن غالباً از سنگ‌های مرجانی موجود در جزیره تشکیل شده است. معماری جدید و مدرن جزیره نیز تقلیدی از معماری بومی و سنتی آن است که نمونه آن در ”صفین“ دیده می‌شود. تنها تفاوتی که میان خانه‌های جدید و قدیم وجود دارد، پراکندگی نسبی و تنوع ارتفاع آنها است. علاوه بر آن، معابر عمومی جدید نیز به نسبت وسیع‌تر از معابر بخش قدیمی هستند.
وسیله رفت و آمد به کیش، کشتی و هواپیما است که از طریق پرواز از تهران یا کیش یا بندرعباس صورت می‌گیرد. از جمله امکانات موجود در این جزیره می‌توان به هتل ۳ طبقه، هتل کیش، کلبه‌های ویلائی ۴ کاخ از مجموع کاخ‌ها، یک رستوران ساحلی همراه با یک سلسله ویلاهای خصوصی و توریستی مدرن و غیره اشاره کرد. افزون بر این، جزیره کیش دارای امکاناتی از قبیل قایقرانی، شهربازی، بازارها، مراکز عمده خرید و فروش نیز می‌باشد.
جزیره کیش همچنین اولین بندر آزاد تجاری ایران است که امروزه به‌طور روزانه هزاران نفر جهت خرید و دیدار از زیبائی‌های طبیعی آن به این جزیره مسافرت می‌کنند.
● جزایر استان بوشهر
▪ جزیره خارک
این جزیره در موقعیت جغرافیائی ۲۹ درجه و ۱۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱۹ دقیقه طول شرقی، در فاصله ۵۷ کیلومتری شمال‌غربی بوشهر و ۳۸ کیلومتری بندر گناوه قرار دارد. طول و عرض تقریبی جزیره ۸ در ۵ کیلومتر است و از لحاظ تقسیمات کشوری یکی از بخش‌های شهرستان بوشهر محسوب می‌شود. بافت جزیره از نوع مرجانی بوده و زمین‌شناسان پیدایش آن را به حدود ۱۴ هزار سال قبل نسبت می‌دهند.
خارک از گذشته‌های دور از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و دریانوردان به‌دلیل موقعیت مناسب و شرایط جغرافیائی همواره برای پهلوگرفتن کشتی‌ها استفاده می‌کردند.
سطح جزیره به‌دلیل بافت سنگی و مرجانی خاک مناسبی برای باروری گیاهان و درختان منتوع ندارد. با این حال خرما، موز و مرکبات به مقدار کم کشت می‌شود و در ختان ”کنار“ و ”لیل“ فراوان به‌چشم می‌خورد.
از مشاغل مهم در جزیره صید ماهی، کار در تأسیسات نفتی و معدن سنگ را می‌توان نام برد.
جزیره خارک مانند جزایر هرمز و قشم دارای موقعیت ممتاز نظامی و تجاری است و در دوران استعمار پرتغالی‌ها، فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها آن را اشغال کردند.
ضرورت ایجاد تأسیسات بندری مجهز به لنگرگاه‌های مناسب برای صدور نفت خام باعث گردید، جزیره خارک از سال ۱۳۴۶ نسبت به نقاط دیگر شهرت فراوانی کسب نماید.
سواحل عمیق از مزایای بی‌نظیر جزیره خارک می‌باشد و نفت‌کش‌های اقیانوس‌پیما به‌راحتی در لنگرگاه‌های آن پهلو می‌گیرند. مزیت دیگر جزیره، قشر سنگی سطح جزیره می‌باشد که در وسط به بلندی ۶۰ متر می‌رسد این بلندی موجب می‌شود بندرگاه شرقی خارک را در مقابل شدت جریان باد که در جهت شمال‌غربی ـ جنوب‌شرقی می‌وزد محفوظ نگه‌دارد.
جزیره خارک در طول ۸ سال دفاع مقدس یعنی ۲۸۸۸ روز جنگ ۲۸۳۴ بار مورد حمله جنگنده‌های مزدوران بعث قرار گرفت.
قدیمی‌ترین آثاری که در این جزیره از دوران کهن برجای مانده دو مقبره سنگی مربوط به ۳ هزار سال پیش، دخمه‌های پاهیری، معبد نپتون، آتشکده زرتشیان خارک، کلیسا و دیر نسطوریان و آرامگاه میرمحمد حنفیه است.
▪ جزیره خارکو
این جزیره در شمال‌شرقی جزیره خارک قرار دارد. در این جزیره نیز تأسیسات عظیمی جهت بارگیری نفت خام ایجاد شده است و اهمیت اقتصادی، نظامی و تدارکاتی خاصی دارد.
▪ جزیره عباسک
این جزیره بین بندربوشهر و جزیره شیف قرار دارد و خالی از سکنه است.
▪ جزیره ام‌الکرم و نخیلو
این دو جزیره خالی از سکنه در حدود ناحیه بردخون و سواحل جنوبی استان بوشهر در فاصله کمی نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند. جزیره نخیلو در حال حاضر، بیش از هر چیز محل زیست لاک‌پشت خلیج‌فارس است و از این نظر اهمیت زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد.
▪ جزیره گرم
این جزیره مقابل بردخون و دیّر در خلیج‌فارس واقع شده و به‌علت وجود انبوه درختان جنگلی (به نام گرم) به‌ همین نام نیز مشهور شده است.
▪ جزیره شیف
این جزیره در شمال بندربوشهر قرار دارد و جزیره‌ای ماسه‌ای است.
▪ جزیره جنوبی (میرمهنا)
این جزیره در جنوب بندرریگ قرار دارد و یک جزیره گردشگری است.
▪ جزیره فارسی
جزایر مطاف، مرغی، تهمادو و چراغی که در مقابل ناحیه بردخون قرار دراد و خالی از سکنه هستند از دیگر جزایر استان بوشهر هستند.
● جزایر استان خوزستان
▪ جزیره مینو
جزیره مینو با مساحت ۸/۱۷ کیلومتر بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جزیره این منطقه است.
جزایر زیبای مینو که در جنوب‌غربی‌ترین نقطه خرمشهر واقع شده قصد دارد که در آینده‌ای نزدیک پذیرای گردشگران داخلی و خارجی باشد . مسئولان منطقه آزاد اروند قصد دارند که جزیره مینو را به سرزمینی توریستی در دل منطقه آزاد تبدیل کنند، لذا در اطراف آن هتل‌های در حال ساخت بسیاری دیده می‌شود. بدین‌گونه جمعیت ۹۴۰۰ نفری مینو در آینده‌ای نزدیک باید عهده‌دار مسئولیتی جدید شود. این جزیره که از سمت شرق، غرب و جنوب به‌وسیله رودخانه اروند و از ضلع شمالی با رود جرف محصور می‌شود، قدمتی ۳۰۰ ساله را یدک می‌کشد.
نام سابق این جزیره صلبوخ بوده که در زبان عربی ریگ معنا می‌داده اما در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی مینو نام نهاده شده و از آن ایام تاکنون نیز همین نام بر روی جزیره مینو باقی می‌ماند. حرارت متوسط این شهر ۴۸ درجه سانتی‌گراد است و همین دما نیز فرصت رشد و نمو را به ۷۹۰۰ هکتار نخلستان این شهر می‌دهد.
لذا از همین روی است که ۱۶/۴۴ درصد مردم مینو به کشاورزی می‌پردازد، زیرا بستر مناسبی نیز در شهر برای چنین فعالیتی مهیا است. کشاورزان مینو به مدد آب‌های شیرین فراوان پیرامون خود انواع محصولات زارعی پیرامون خود انواع محصولات زارعی همچون سبزیجات، یونجه، کاهو، بامیه، خیار و خرما را پرورش می‌دهند. پرورش دام نیز در مینو جایگاه خاصی دارد به‌طوری‌که در کل این جزیره در حدود ۲ هزار رأس دام زیست می‌کند، که عمده آن نیز شامل گاو و گوساله، گوسفند و گاومیش می‌شود. در جزیره مینو ۵ نهر جریان دارد که ۲تای آنها از رود جرف و ۳ تای دیگر از اروندرود منشعب می‌شود.
از جنوبی‌ترین نقطه جزیره مینو می‌توان به وضوح شهرهای مرزی عراق را مشاهده کرد و تنها حائل میان مردمان دو سوی مرز رود اروند است. گردش در فضای اطراف جزیره مینو برای هر بیننده‌ای اعجاب‌آور است چه آنکه مرداب‌ها و نیزارهای این جزیره در تلاقی با نخلستان‌های سر به فلک کشیده منظره خیره‌کننده‌ای را به‌وجود می‌آورد. خانه‌های ساکنان مینو همگی در میان نخلستان‌ها دایر شده و تمام ساکنان جزیره با یکدیگر نسبت قومی و قبیله‌ای دارند. رود اروند با مرغابی‌هایش فرصت مناسبی را برای ساکنان به‌وجود آورده تا در ایام تعطیل به شکار بپردازند. اما بسیاری از مردمان جزیره مینو از حضور گرازها در این شهر مرزی بسیار گله‌مند هستند. آنان معتقدند که حضور این حیوان آسیب‌های بسیاری را به باغ وارد می‌آورد. روباه نیز از دیگر حیواناتی است که در میان نیزارهای این شهر به وفور یافت می‌شود.
بسیاری از ساکنان مینو را اعراب تشکیل می‌دهند و به همین سبب زبان رایج مردمان شهر، عربی است. گذر از آب اروند و دیدار اقوام بزرگ‌ترین دل‌مشغولی مردمان دو سوی مرز را شکل می‌دهد اما نکته‌ای که در جزیره مینو نگاه هر بازدید‌کننده‌ای را به‌خود جلب می‌کند حضور تعداد بی‌شماری جسینیه در شهر است. فراوانی این اماکن مذهبی در مینو به‌گونه‌ای است که گاهاً در فاصله‌های ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری نیز ۲ یا ۳ حسینیه دیده می‌شود. از قرار هر قومی در مینو یک حسینیه اختصاصی دارد و از همین روی است که تعداد آن در شهر از مغازه‌های فروش مایحتاج عمومی نیز فراتر می‌رود. مردمان مینو در ساخت این حسینه‌ها کمال دقت و وسواس را به خرج می‌دهند چرا که بسیاری از اماکن مذهبی به شکلی مجلل‌تر و زیباتر از خانه‌های ساکنان ساخته شده‌اند. بدین شکل ساکنان مذهبی مینو به اماکن مقدس خود عشق می‌ورزند. فارغ از حسینیه‌ها در مینو یک مرکز آتش‌نشانی با یک اتومبیل و یک مرکز تلفن و درمانگاه نیز وجود دارد. ساکنان مینو نیز دراین ایام روزها را به امید آینده می‌گذرانند چرا که آنها راه‌اندازی منطقه آزاد را نظاره نشسته‌اند تا شاید زمین‌های آنان نیز گران شود.
از دیگر جزایر این استان بونه، دارا و قبر ناخدا را می‌توان نام برد.
● استان آذربایجان‌غربی
▪ جزایر دریاچه ارومیه
استان آذربایجان‌غربی بزرگ‌ترین دریاچه کشور یعنی دریاچه ارومیه را در کنار خود جای داده است. این دریاچه در ارتفاع ۱۲۶۷ متری از سطح دریا واقع شده است. طول آن حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر متغیر است و عمق متوسط دریاچه را ۵۰ الی ۶۰ متر تخمین زده‌اند. آب دریاچه ارومیه بی‌نهایت شور و میزان نمک محلول آن ۲ برابر اقیانوس‌ها است. به‌همین علت نیز آب آن هیچ‌وقت یخ نمی‌زند.
دریاچه ارومیه جزایر و شبه‌جزیره‌های متعددی دارد که از اهمیت توریستی قابل توجهی برخوردارند. این دریاچه دارای ۱۰۲ جزیره کوچک و بزرگ است که مهم‌ترین آنها عبارتند از کبودان، اشک، اسپیر و آرزو.
▪ جزیره کبودان
یکی از بزرگ‌ترین جزایر دریاچه ارومیه جزیره کبودان است که یک چشمه و یک قنات کوچک دارد. قسمت اعظم پوشش گیاهی آن را علف‌های کوتاه، درختان پسته وحشی، سروکوهی، بادام وحشی، شیرخشت و گوجه‌فرنگی تشکیل می‌دهد. این جزیره در شرق ارومیه با وسعت ۳۱۷۵ هکتار و در ارتفاع ۱۵۲۱ متری قرار دارد. نوع ساحل آن ماسه‌ای است و برای شنا و ورزش‌های آبی امکانات مناسبی دارد. در جزیره کبودان هزاران حیوان از انواع مختلف زیست می‌کنند که عمده‌ترین آنها قوچ و میش می‌باشند.
▪ جزیره اشک
این جزیره در قسمت جنوبی کبودان، در ۴۰ کیلومتری بندر گلمانخانه قرار دارد و وسع آن معادل ۲۱۱۵ هکتار است. این جزیره یک چشمه آب شیرین دارد و یک از جالب‌ترین زیستگاه‌های پرندگان بومی و مهاجر از جمله فلامینگو به حساب می‌آید.
پوشش گیاهی جزیره اشک شبیه جزیره کبودان است و گوزن زرد ایرانی که یکی از نادرترین گوزن‌های جهانی است در آن زندگی می‌کند.
▪ جزیره اسپیرو
این جزیره در غرب کبودان و در ۲۷ کیلومتری بندر گلمانخانه واقع است و ۱۱۵۱ هکتار وسعت دارد. این جزیره همه ساله پذیرای پرندگان همچون فلامینگو، پلیکان، کاکائی‌ها و غازها است. امکانات و تأسیسات جزیره محدود به یک اسکله می‌باشد.
▪ جزیره آرزو
این جزیره نیمه‌جنگلی که در غرب کبودان قرار گرفته، ۵۴۲ هکتار مساحت دارد، پذیرای پرندگانی نظیر فلامینگو، پلیکان، کاکائی و غاز است.
جزایر کبودان، اشک، آرزو و جزایر ۹گانه از امکانات مناسب برای شنا و ورزش‌های آبی برخوردار است. در اسپیر اسکله‌ای نیز برای پهلو گرفتن قایق‌ها وجود دارد.
▪ جزیره اسلامی
جزیره اسلامی تنها جزیره مسکونی و آباد دریاچه ارومیه است که در اثر کمی بارندگی و تبخیر آب دریاچه در تابستان به‌صورت شبه‌جزیره در می‌آید و روستائیان این جزیره از راه خشکی به تبریز، آذرشهر، گوگان و شبستر رفت و آمد می‌کنند. در حال حاضر یک رشته جاده خاکی فرعی از جاده آسفالته تبریز ـ آذرشهر از کنار ایستگاه در دام‌پروری خاصبان به‌سوی جزیره کشیده شده است. طول جزیره ۲۴ و عرض آن ۱۵ کیلومتر است.
وجود این جزیره سرسبز و خرم با آب شیرین و گوارا (جزیره ۵۴ چشمه دارد) در دریای شور و تلخ از عجایب و بدایع طبیعت و خلقت است. پرندگانی مانند پلیکان، آنقوت، فلامینگو و سایر پرندگان مهاجر در قسمت‌های باتلاقی جزیره و سواحل نیزاری آن زندگی می‌کنند.
در جزیره اسلامی ۷ روستا به اسامی سرای، آق‌گنبد، گمیچی، تیمورلو، قبچاق، بوراچارلو و بهرام‌آباد (ورالو) با حدود ۸ هزار نفر جمعیت وجود دارد. شغل عمده مردم آن، کشاورزی، گله‌داری، باغداری و کار در کشتی‌های دریاچه است. محصولات عمده جزیره را غلات، حبوبات، صیفی‌جاتو خشکبار تشکیل می‌دهند.
در این جزیره بنادر آق‌گنبد و گمیچی برای پهلو گرفتن کشتی‌های باربری و مسافربری در مسیر شرفخانه به گلمانخانه اسکله دارند. از نظر تقسیمات کشوری جزیره اسلام تابع شهرستان شبستر است.
▪ جزیره قویون‌داغلی (کبودان)
جزیره قویون‌داغلی یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین جزایر مسکونی دریاچه ارومیه است که در فاصله ۱۲ کیلومتری بندری رحمانلو در قسمت جنوب‌شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته است. طول جزیره ۹ کیلومتر، عرض آن ۴ کیلومتر و مساحت آن ۳۱۷۵ هکتار است و از سطح دریای آزاد ۱۵۲۱ متر ارتفاع دارد.
جزیره قویون‌داغی زیستگاه قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی است.
قویون‌داغلی تنها جزیره دریاچه ارومیه است که در تمام سال دارای آب شیرین است. آب شیرین جزیره برای مصرف حیوانات وحشی از دو چشمه‌ای که در جنوب آن قرار دارد تأمین می‌شود.
هر قسمت جزیره، زیبائی دلپذیری دارد. وجود پرندگان بزرگی چون عقاب طلائی و لاشخور مصری نیز حالت خاصی به آن داده است. از دیگر پرندگان این جزیره می‌توان به مرغ کفل سفید، مرغ سنگ، پری شاهرخ، سبزه‌قبا، کاکائی، هدهد، کبک و پرندگان آبزی چون فلامینگو، آنقوت نوک‌قرمز و بعضی از انواع مرغابی اشاره کرد.
فلامینگوها، گوشه شمال‌غربی جزیره، آب‌های میان قویون‌داغی و جزایر آرزو و اسپیر را انتخاب کرده‌اند که منطقه نسبتاً آرامی است؛ غذای اصلی آنها انواع جلبک‌ها و سخت‌پوستان موجود در آب دریاچه به نام آرتمیاسالینا است. قوچ و میش‌های جزیره از سال ۱۳۴۰ تحت حفاظت قرار دارند و تعداد آنها امروزه به بیش از ۳۵۰۰ رأس رسیده است.
بهترین زیستگاه‌های قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی در جزیره کبودان عبارتند از: قوچ دره‌سی، جن دره‌سنی، گوله دره‌سی، حسن‌آقا دره‌سی، زرزا، شکارگاه، قره‌داغ بزرگ و کوچک که تمامی قوچ‌ها و میش‌ها در این مناطق زندگی می‌کنند.
این مجموعه از طرف یونسکو به‌عنوان یکی از ۵۹ منطقه حفاظت‌شده که دارای گونه‌های کمیاب گیاهی و حیوانی است به ثبت رسیده است.
● شبه‌جزیره و جزایر استان مازندران و گلستان
در سرتاسر ساحل جنوبی دریای خزر، تنها یک شبه‌جزیره به نام میانکاله وجود دارد که در منتهی‌الیه جنوب‌شرقی دریای خزر واقع شده و نام خود را از دوکاله (شکستگی ساحلی یا رودخانه) طرفین شمالی و جنوبی گرفته است. این شبه‌جزیره از شمال به دریای خززر، از جنوب به خلیج گرگان، از شرق به آشوراده و از غرب به اراضی زاغمرز، مرداب لپو و نیروگاه نکا محدود می‌شود. شبه‌جزیره میانکاله در حدود ۷۰ هزار هکتار وسعت دارد که عرض آن بین ۲/۵ تا ۶/۵ کیلومتر متغیر است. این شبه‌جزیره با تپه‌های شنی ساحلی به طول ۶/۵ کیلومتر از دریا جدا می‌شود. وسعت دهانه آن به نسبت کاهش یا افزایش آب، کم و زیاد و یا کوتاه و بلند می‌شود.
فضای شبه‌جزیره مرغزار نیمه‌مشجری است که عمده‌ترین درختچه‌های آن بوته‌های انار و تمشک وحشی است. همه ساله بیش از صدها هزار پرنده مهاجر، از انواع فلامینگو، قو، غاز خاکستری، پیشانی سفید، قره‌غاز، انواع اردک در این شبه‌جزیره فرود می‌آیند و تولیدمثل و زمستان‌گذرانی می‌کنند. علاوه بر پرندگان فوق، انواع پرندگان بومی نیز مانند قرقاول، سار، کبوتر و حیواناتی مانند خرس، خوک، شغال، جوجه‌تیغی و دله نیز در آن وجود دارند. شبه‌جزیره میانکاله به‌عنوان منطقه‌ای حفاظت شده به ثبت رسیده است و شکار هر نوع حیوان و پرنده در پیرامون آن، بدون اجازه مخصوص ممنوع است. در شرق شبه‌جزیره میانکاله، مجمع‌الجزایر آشوراده قرار گرفته که از ۳ جزیره کوچک و بزرگ تشکیل شده است و با پیشروی و عقب‌نشینی آب دریا، بزرگ و کوچک می‌شوند. علاوه بر جزایر فوق، به جزیره اسمال‌سای نیز باید اشاره کرد که در مرداب پلنگان قرار گرفته است و یکی از بی‌نظیرترین اکوسیستم‌های جهانی را دارد.
مجموعه شبه‌جزیره میانکاله و جزایر آشوراده و اسمال‌سای، دارای جاذبه‌های شگفت‌انگیز طبیعی و زیست‌محیطی کم‌نظیری است که عمده‌ترین آنها پوشش گیاهی ویژه و حیات‌وحش منحصر به‌فرد آن است. چشم‌اندازهای ساحلی، بیشه‌ای و خلیج گرگان، این محدوده از استان مازندران و سواحل خزر را به یکی از جالب‌ترین نقاط سیاحتی تبدیل کرده است. در بخشی از سواحل آن می‌نوان شنا و قایقرانی کرد.

منبع : ماهنامه پیام دریا