چه بخوریم تا تمرکز فکری بهتری داشته باشیم

یكی از دوستان من معتقد است وقتی نمی‌تواند روی موضوعی تمركز كند و آن موضوع بسیار مهم و حیاتی است. با مصرف دم كرده فلان گیاه؛ تمركز بهتری پیدا می‌كند و می‌تواند روی موضوع مورد نظر تمركز كند. یكی دیگر از آشنایان تعریف می‌كرد فردی برای تمرین دم كرده چند گیاه و میوه خشك استفاده می‌كند.
عقاید و نظرات مختلفی درباره نوشیدنی‌ها یا غذاهایی كه باعث افزایش تمركز می‌شوند وجود دارد. آیا واقعا این موارد حقیقت دارد؟
نظریه‌های مختلفی درباره نوشیدنی‌ها و غذاهایی كه تمركز را بالا می‌برند، وجود دارد. از كافئین قهوه گرفته تا شكر و پروتئین كه معتقدند تمركز را افزایش می‌دهد. حتی كار به جایی رسیده است كه مكمل‌های غذایی خاصی برای این منظور به بازار آمده‌اند تا حافظه، توجه و عملكرد مغز را بهبود ببخشند.
اما واقعا در شرایطی كه باید تمام ذهن متمركز یك موضوع مهم باشد چه كمكی می‌توان به مغز و ذهن رساند؟ آیا واقعا مواد غذایی خاصی باعث تقویت هشیاری و آگاهی می‌شوند و ما می‌توانیم با مصرف آنها و با خیال راحت در امتحان، مصاحبه شغلی یا كنفرانس شركت كنیم؟!
اگر به صحبتها و گزارش‌های متخصصان توجه كنیم، با اخبار خوب و بدی در این باره مواجه می‌شویم. اول این كه نمی توان از تاثیر غذا روی ذهن و قدرت تفكر چشم پوشی كرد و حتما تاثیراتی وجود دارد و اما دوم این كه هیچ غذایی جادویی خاصی وجود ندارد كه بتواند قدرت ذهنی افراد را به صورت معجزه آسا افزایش دهد. بنابراین باید واقعگرا بود و به صورت مبالغه آمیز با این مساله برخورد نكرد.
اما یك خبر خوب و تازه در این زمینه وجود دارد و آن، این كه بعضی غذاها برای كوتاه مدت باعث افزایش تمركز فرد می‌شود و تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد فواید بعضی مواد مغزی مشخص شده و بررسی‌ها برای اعلام نتایج نهایی ادامه دارد. بعضی موارد كه به نظر می‌رسد اثرات مثبتی روی ذهن دارند، به شرحی است كه توضیح داده می‌شود اما این كه اثرات آنها چقدر مثبت یا منفی است، جای بحث دارد.
● یك فنجان قهوه به همراه شكر
بسیار از مردم حاضرند سقم بخورند كه قهوه همراه با شكر در شرایطی كه آنها به تمركز فراوانی نیاز داشته اند. به كمك آنها آمده و كاملا موثر بوده است. افراد زیادی به این مساله و مسائلی از این قبیل باور دارند. معتقدند موادی مثل قهوه، چای، مواد شیرین مثل بستنی یا شیرینی‌جات و یا مواد غذایی كه از هر دو ماده مذكور دارند، مانند شكلات و نوشیدنی‌های مقوی مثل لیموناد ذهن آنها را باز و آماده تفكر بهتر می كند. دكتر ویلسون، سخنگوی انجمن رژیم غذایی آمریكا معتقد است كافئین موجود در قهوه می‌تواند در رفع خستگی مفید باشد و به فرد انرژی بدهد؛ اما این اثر كاملا كوتاه مدت است و در اصل خصوصیات فردی است كه طول مدت اثر و یا واكنش نسبت به چنین موادی را تعیین می‌كند. بعضی از مردم با مصرف این مواد احساس بهتری دارند و به علت اثرات تحریكی این مواد، میزان ضربان قلب آنها افزایش می‌یابد، در حالی كه بعضی دیگر احساس ناراحتی می‌كنند و عصبی می‌شوند. همین حالان ناراحتی و عصبی شدن می‌تواند تمركز فرد را مختل و مساله را بغرنج‌تر كند. حتی اگر فردی با مصرف این گونه مواد غذایی احساس بهتری داشته باشد، به هر حال بعد از رقع اثرات این مواد غذایی دوباره به حالت قبلی برمی‌گردد و گاهی اگر این مواد بیش از حد مصرف شود، مشكل ساز می‌شود؛ چرا كه اثبات شده مصرف بیش از حد قهوه به دلیل داشتن كافئین زیاد باعث از بین رفتن تمركز می‌شود.
از سوی دیگر، اثز شكر بر هشیاری و آگاهی كمی پیچیده‌تر به نظر می‌رسد. این واقعیت وجود دارد كه مغز از گلوكز به عنوان منبع اصلی سوخت استفاده می‌كند. در یك مطالعه كه روی ۲۰ نفر انجام شد، از نوشیدنی شیرین یا كربوهیدرات‌ها استفاده شد و در هیچ كدام از آنها وضعیت حافظه به طور مشخص بهتر نشد. تنها نتیجه‌ای كه به نفع مواد شیرین تمام شد، این بود كه غذاهای بسیار شیرین اثراتی سریع، كوتاه مدت و مثبت بر توانایی ذهنی دارند. پروفسور گلد، استاد روان شناسی و علوم اعصاب دانشگاه ایلینویز معتقد است در كل گلوكر (قند) اثراتی بر حافظه و یادگیری دارد، اما دخالت دیگر فرآیندها مثل استرس و تفاوت‌ فردی سوزاندن گلوكز را نباید نادیده گرفت. او در آزمایش های خود به این نتیجه رسیده است كه هر چه مقدار مصرف گلوكز بالاتر باشد، اثرات بر روی حافظه بهتر و بیشتر می‌شود، اما وقتی به یك مقدار خاصی می‌رسیم، دیگر شرایط بهتر نمی‌شود و حتی بدتر می‌شود و حتی اگر گلوكز از یك حد بالاتر بود، حافظه مختل می‌شود.
● برای صبحانه چه میل دارید
▪ استیك یا شیرینی؟!
این روزها نبرد بین كربوهیدرات و پروتین بسیار زیاد است و بخصوص رژیم‌های پر پروتئین و كم كربوهیدارت اثرات مطلوبی در كاهش وزن و افزایش هشیاری از خود نشان داده‌اند. البته نه قندها و نه پروتیئن‌ها نقش مستقیمی در توانایی فرد برای تمركز ایفا نكرده‌اند و به عنوان منبع قدرت مغزی به حساب نمی‌آیند. اما نباید كل تاثیرات را نادیده گرفت. در بدن، كربوهیدرات‌ها (قندها) به گلوكز تبدیل می‌شوند این كار حداقل ۲ تا ۴ ساعت طول می‌كشد، درحالی كه تجزیه پروئین‌ها حداقل به ۴ ساعت طول می‌كشد، در حالی كه تجزیه پروتئین‌ها حداقل به ۴ ساعت زمان لازم دارد. بنابراین نمی توان گفت یك ماده غذایی اثرات معجزه آسایی بر حافظه داشته باشد، بلكه متخصصان تغذیه معتقدند تركیبی از غذاها مثل میوه‌جات، سبزیجات، غلات و دیگر مواد غذایی در كل باعث بهبود سلامت جسم و ذهن می‌شوند و اگر فردی رژیم غذایی سالمی داشته باشد، كل فعالیت‌های جسمی و ذهنی او در حد مطلوب و مورد نظر قرار می‌گیرند.
عامل دیگری كه ممكن است با تمركز ذهن افراد رابطه داشته باشد، پرخوری یا كم خوری است.
اگر فردی قبل از انجام یك كار مهم، پرخوری كند، احساس خواب آلودگی می‌كند؛ زیرا گردش خود از مغز به سمت معده منحرف می‌شود تا عمل هضم غذا به بهترین نحو صورت گیرد. از سوی دیگر افرادی كه كالری كافی دریافت نمی كنند و از وعده غذایی خود صرف نظر می‌كنند یا تحت رژیم ‌های سخت غذایی قرار دارند، نمی توانند تمركز خوبی داشته باشند و حواس آنها براحتی پرت می‌شود.
بعلاوه تحقیقات نشان داده است كودكانی كه صبحانه میل می‌كنند، حافظه كوتاه مدت بهتری نسبت به همكلاسی‌های خود كه صبحانه نمی‌خورند، دارند. در ضمن كودكانی كه صبحانه‌های پر كالری می‌خورند (مثل كیك، شكلات، شیرینی و...) تمركز خوبی ندارند.
رژیم‌های غذایی پر چرب نیز روی آگاهی و تمركز، اثرات منفی دارد، به صورتی كه حافظه و یادگیری تضعیف می‌شود پس نمی‌تواند از افرادی كه غذاهای پرچرب می‌خورند، انتظار هوش آنچنانی داشت.
● سوپ مكمل؟!
قفسه‌های مغازه‌ها و یا داروخانه‌ها پر از قرص‌ها، شربت‌ها و مكمل‌های ویتامین، املاح و مواد گیاهی است كه روی همه آنها قید شده كه از نظر جسمی ، ذهنی باعث تقویت شما می‌شوند. تعداد این مواد آنقدر زیاد است كه قابل شمارش نیست، اما مطمئن باشید این مواد آن طور هم كه درباره آنها تبلیغ شده سودمند نیستند و اگر یك امتحان یا مصاحبه بزرگی در پیش دارید، بهتر است برای تقویت حافظه و تمركز خود، بر روی این مواد حساب باز نكنید. گزارش‌هایی وجود دارد كه می‌گوید ویتامین‌های E.C.B بتاكاروتن و منیزم می تواند قدرت مغز را تقویت كنند. اما هیچ كس ثابت نكرده كه قرصهای حاوی این مواد بتوانند باعث تقویت حافظه و تمركز شوند. در ضمن وقتی مقدار زیادی از این مواد در غذاهای طبیعی وجود دارند، چرا به سراغ قرصهای آنها برویم؟ ویتامین C را براحتی در مركبات می‌توان یافت. بتاكاروتن در هویج، اسنفاج و دیگر سبزیجات برگدار و برگ سبز وجود دارد. قرصهای ویتامین و مكمل موارد مصرف خاصی دارند و هیچ وقت نمی‌توانند جای مواد غذایی را بگیرند.
بتازگی نظریه‌های مطرح شده كه قابل توجه است. مثل مواد غذایی حاوی اسید‌های چرب امگا ۳ (مثل ماهی)، وین پوستین (كه در یك گیاه وجود دارد) یا كولین (ماده مغذی اصلی موجود در لسیتین) دارای اثرات خاصی هستند و بر سلامت ذهن، تاثیرات مثبتی دارند و محققان در تلاشند تركیبی از این مواد را در اختیار افراد بگذارند تا قدرت حافظه آنها تقویت شود.
● برای یك روز بزرگ آماده شوید
فكر نكنید اگر غذای خاصی مصرف كنید، تمركز و حافظه شما قدرت فوق العاده‌ای پیدا می‌كند. اگر امتحان یا مصاحبه‌ای در پیش دارید و دوست دارید حافظه و تمركز شما قدرت خوبی داشته باشند، نكات زیر را به یاد بسپارید:
- كارهای لازم را برای آمادگی خود، از قبل انجام دهید، سر فرصت و بدون عجله.
- شب قبل، خوب بخوابید.
- ورزش را در برنامه زندگی خود به طور منظم در نظر بگیرید.
- یك رژیم غذایی متعادل و حاول تمامی گروههای غذایی مصرف كنید. به هیچ وجه از ماده غذایی خاصی به منظور تقویت حافظه استفاده نكنید؛ چون ممكن است وضعیت شما را بدتر كند. از غذاهای طبیعی و سالم در حد معقول استفاده كنید تا ذهن شما برای هر كاری آماده باشد.

دكتر محمد علی تقی پور

منبع : بنياد انديشه اسلامي