مناسبات ایرانی- ترکی

مناسبات ایران و ترکیه پیشینه‌ای به بزرگی تاریخ دارد. این مناسبات روندهای تاریخی دارد که مشتمل بر منازعه و همکاری بوده است. جنگ‌های عثمانی- صفویه، قرارداد و دادیه و تامینیه در عصر پهلوی و در سال ۱۳۰۷، پیمان سعد آباد و متعاقب آن اکو؛ متهم نمودن یکدیگر به حمایت از مخالفان سیاسی، پروژه انتقال گاز و در نهایت همکاری‌های اقتصادی و تجاری و گسترش آن تنها نمونه‌ای از منازعه و همکاری تاریخی در کشور محسوب می‌شود.
سفر تاریخی دکتر محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور، در حالی صورت گرفت که ایران در کانون اخبار و رسانه‌های جهان قرار دارد.
ترکیه نیز در داخل تحولات پیچیده‌ای را پشت سر گذاشته است و پس از رای دادگاه قانون اساسی ترکیه مبنی بر بقای حزب عدالت و توسعه در کانون رقابت‌های حزبی این کشور، جامعه ترک فضای نسبتا آرامی را طی می‌کنند. گرچه این کشور با اتهام جدید روس‌ها و پوتین مبنی بر تحریک و تشویق و نیز حمایت ترکیه از گرجستان در بحران اوستیای جنوبی روبروست اما با این حال فضای حاکم بر جریانات ترکیه فضایی مثبت می‌باشد. پس از سخنان علی باباجان وزیر خارجه ترکیه مبنی بر حمایت غرب و گروه ۱+۵ از میانجیگری ترکیه در مسئله هسته‌ای ایران، ترکیه درصدد افزایش موقعیت خود در منطقه می‌باشد. بویژه آنکه بشار اسد، رئیس جمهور سوریه پس از سفرهای خود به فرانسه و ایران و دیدار با روسای این کشور وارد آنکارا شد و به نوعی گمانه زنی در مورد اتخاذ یک سیاست واحد از جانب سوریه، ترکیه و ایران را درباره کرکوک و شمال عراق را شدت بخشید.
اما انفجار خط لوله آذربایجان به ترکیه در نواحی شرقی این کشور به طول ۳۰ متر و نیاز شدید صنایع ترکیه به گاز وارداتی ایران و مساعدت ایران برای تامین کمبود گاز ترکیه، ایده همکاری‌های تجاری و بویژه در حوزه گاز و انرژی را افزایش داد.
سفر احمدی‌نژاد به ترکیه گرچه در آغاز با اعلام اینکه وی در آنکارا به دیدار مقبره کمال مصطفی آتورک نخواهد رفت تا حدی به تاخیر افتاد اما استقبال گرم و رجب اردوغان از وی در استانبول، به این گمانه زنی‌ها پایان داد.
اینکه چرا در این مقطع زمانی و برای چه رئیس جمهوری ایران عازم ترکیه شده است جای تامل است. در جواب اول باید گفت دلایل گوناگونی قابل ذکر است که طیفی از دلایل و خواسته‌های سیاسی، اقتصادی تجاری و فرهنگی را شامل می‌شود .
حجم تجارت خارجی ترکیه و تراز تجاری این کشور با جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که این کشور درصدد همکاری منطقه‌ای است و می‌خواهد برای خود نقش ویژه‌ای در حرفه دیپلماسی ایفا نماید. بویژه آنکه ترکیه میانجیگری تل‌آویو - دمشق را انجام داد.
مورد دیگر همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای است که سه محور ایران- ترکیه و سوریه درصدد ایجادآن هستند و سعی دارند با همکاری‌های سیاسی و اقتصادی روند صلح را برقرار نمایند. سفر بشار اسد به ایران و ترکیه این فرضیه را شدت می‌بخشد بویژه آنکه سفر احمدی‌نژاد به ترکیه پس از سفر اسد به این کشور نگرانی‌ها و اعتراض‌هایی را از جانب جناح سکولار به وجود آورده است و لابی صهیونیسم نیز پیوند خاص و تاریخی با جریان سکولار ترکیه دارد.
این سفرتوانست یک هماهنگی محوری را بین کشورهای منطقه به وجود آورد بویژه آنکه حجم زیاد مبادلات اقتصادی و بازرگانی ایران و ترکیه می‌تواند تاثیر مثبتی بر فرایندهای سیاسی داشته باشد. علاوه بر آن تلاش غرب و لابی صهیونیسم مبنی بر انعقاد یک قرارداد امنیتی با دولت عراق و نفوذ ویژه اسرائیل در شمال این کشور نیاز به همکاری استراتژیک و گسترش دیپلماسی چند جانبه را هموار می‌سازد. این دیپلماسی چند جانبه با سفر میشل سلیمان به دمشق و تجدید روابط سنتی سوریه و لبنان که در پی ترور رفیق حریری خدشه‌دار شد، می‌تواند حلقه‌ای از تلاش‌های منطقه‌ای باشد که در راستای همکاری منطقه‌ای قابل ارزیابی است. منطقه توان پذیرش یک بحران دیگر و جنگ دیگر را ندارد. و این سفرها می‌تواند به منزله پیامی باشد به دولتمردان نومحافظه کار که “جنگ، بس”.
بهره‌گیری از مشترکات فرهنگی و ارتقای روابط تجاری، سیاحتی و همکاری‌های توریستی وضد تروریستی، اتخاذ یک سیاست مستقل منطقه‌ای و ایجاد یک بازار تجاری منطقه‌ای بویژه در عراق می‌تواند زمینه مناسبی برای ایجاد یک قطب منطقه‌ای باشد. پیش‌بینی تراز تجاری ۲۰ میلیارد دلاری بین ایران و ترکیه و انعقاد ۵ موافقت‌نامه همکاری در سفر احمدی‌نژاد به ترکیه می‌تواند مقدمه‌ای برای رسیدن به ایجاد یک قطب قدرتمند منطقه‌ای باشد و رایزنی‌های بر هم صالح و معاون مالکی و دیدار با دبیر شورای عالی امنیت و رئیس مجلس ایران می‌تواند چالش‌های پیش‌روی این قطب قدرتمند را به حداقل برساند.

هادی محمدی‌فر

منبع : روزنامه رسالت