امداد و کمک های اولیه در حوادث شیمیائی

با توجه به تولید و مصرف روزافزون انواع مواد شیمیائی و استفاده فراوان از موادی که برای اولین بار تولید و به میزان بسیار زیاد مصرف می‌شوند، تربیت و به کاریری گروه‌های امداد و نجات و در رأس آنها تکنسین اورژانس طب کار برای مقابله با حوادث شیمیائی اجتناب‌ناپذیر شده است. ممکن است در این فرآیند طولانی یعنی از مرحله تولید، حمل و نقل، انبارداری و مصرف به دلایلی از جمله نقص فنی، خطای انسانی و امثال اینها قسمتی از مواد شیمیایی از راه‌های استنشاقی، پوستی و گوارشی وارد بدن کارکنان شده و باعث عوارض جزئی تا مرض‌آور مانند بی‌حسی، خواب‌آلودگی، بی‌هوشی، سوختگی و خفگی شوند. به‌طور معمول وقوع حوادث شیمیایی می‌تواند باعث بروز حوادث دیگری نیز بشود. به‌عنوان مثال آتش‌سوزی در یک کارخانه ممکن است منجر به انفجار مخازن مواد شیمیایی شود. بنابراین بخشی از کمک‌های اولیه از دیدگاه ایمنی به این نکته توجه دارد که با انجام بعضی اقدام‌های پیشگیری می‌توانیم از وقوع حوادث بعدی پیشگیری کنیم و پخش دیگر مربوط به امداد و کمک‌های اولیه است.
● اقدامات ایمنی در پیشگیری از حوادث ثانویه
به‌عنوان مثال برای کنترل حوادث یا پیشگیری از وقوع حوادث ثانویه مانند انفجارهای بزرگ بعد از آتش‌سوزی‌های کوچک، ضروری است:
- کارکنان طی آموزش‌ها و تمرین‌های مکرر با طرز کار کپسول‌های آتش‌نشانی و اصول اطفاء حریق آشنا شوند تا در زمان وقوع آتش‌سوزی‌های کوچک بتوانند حریق را محدود یا مهار کنند.
- در بسیاری از حوادث آتش‌سوزی اگر کارکنان با شیر فلکه‌ها و چگونگی استفاده از لوله‌های آب آشنا باشند، می‌توانند قبل از رسیدن گروه آتش‌نشانی و یا در زمان حضور آنها به اطفاء حیق کمک کنند و یا با خنک کردن مخازن اطراف حریق از سرایت و گسترش آتش‌سوزی یا وقوع انفجار جلوگیری کنند.
- در هنگام وقوع حادثه، وقتی گاز یا مایع قابل اشتغال در اثر ترکیدن یا نشت لوله در محیط منتشر می‌شود، چون این گازها می‌توانند موجب آتش‌سوزی شوند، در این شرایط بهترین اقدام ایمنی در مهار حریق، بستن لوله‌های خروج گاز با مایع است. بنابراین کارکنان باید با مسیر لوله‌ها و علائم نشان‌دهنده محتویات آنها آشنا باشند و در این زمینه آموزش‌های لازم دیده باشند.
- کارکنان باید بتوانند در مواقع بروز حوادث شیمیائی که به‌طور معمول با نشت و پخش گازها و مایعات قابل اشتعال توأم می‌شود، بلافاصله برق اصلی ورودی را قطع کنند تا دستگاه‌ها و پمپ‌ها متوقف شده و خطر ایجاد جرقه برطرف شود.
- در حوادث شیمیائی که منجر به پراکندگی و مع شدن مواد در سطح زمین می‌شود، باید ضمن رعایت نکات ایمنی مانند روشن نکردن کبریت، سیگار نکشیدن، روشن نکردن کلید برق یا سیستم تهویه با استفاده از کفش ضدجرقه، مواد شیمیائی ریخته شده را جمع‌آوری و یا به فاضلاب هدایت کنند.
- اطلاع‌رسانی و گزارش سریع و صحیح به مسئولان مربوط مانند مدیریت کارگاه واحد آتش‌نشانی، مدیریت اورژانس طب کار، مدیریت بحران و... از جمله اقدام‌های اولیه ایمنی در مقابله با حوادث شیمیائی محسوب می‌شود.
- اقدامات اولیه در پیشگیری از صدمات جانی
- به‌منظور جلوگیری یا کاه صدمات جانی علاوه بر تکنسین‌های اورژانس‌ طب کار، کارکنان آموزش‌دیده نیز باید در عملیات امداد و کمک‌های اولیه شرکت کنند. به‌عنوان مثال:
- هنگام بروز حادثه نشت گاز و در شرایطی که گاز در فضائی مانند اطاق یا کانال یا گودالی جمع شده است و احتمال حریق و انفجار وجود دارد. باید جهت پیشگیری از بروز حوادث ثانویه اقدام‌های زیر صورت گیرد:
- باز کردن پنجره‌های اتاق برای ایجاد کوران و خروج از اتاق
- مشخص کردن منطقه خطر و کنترل رفت‌وآمد جلوگیری از روشن کردن آتش و شعله
- قطع جریان برق
- تشخیص جهت وزش باد
- اطلاع‌رسانی به افراد در معرض خطر
- انتقال افراد به مکان‌های امن
-‌ اطلاع‌رسانی به درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های منطقه برای آماده باش.
-‌ یادآوری مهم: باز و بسته کردن در و پنجره‌های اتاقی در آن گاز قابل انفجار نشت کرده است، می‌توان منجر به انفجار شود.
-‌ چگونگی نجات خود و دیگران
-‌ پس از تشخیص بروز حادثه شیمیای یمانند نش گاز مایعات خطرناک انجام این اقدام‌ها فوی و ضورری است.
- بلافاصله‌ از وسایل حفاظت فردی مانند لباس حفاظت ماسک تنفسی، دستکش ایمنی که از قبل برای این منظور تهیه شده است، استفاده کنید.
- در صورتی که وسایل حفاظتی در اختیار ندارید، سعی کنید تمام نقاط باز بدن مانند دست‌ها، پاها و صورت خود را با یک پوشش تمیز غیرقابل نفوذ بپوشانید.
-‌ به‌طور مثال می‌توان از کیسه پلاستیکی استفاده کرده و دهان و بینی را با یک پارچه تمیز و مرطوب بپوشانید.
ـ چنانچه امکان فرار ندارید، می‌توانید در اتاقی پناه بگیرید در و پنجره‌ها را ببندید و روزنه‌ها را با پارچه نمناک بپوشانید.
ـ با هر وسیله‌ ممکن خود را در جریان امور قرار داده کسب اطلاع کنید.
ـ فقط از آب و مواد غذائی در بسته استفاده کنید.
ـ در صورتی‌که امکان فر دارید، باید برخلاف جهت حرکت کنید.
ـ به محض دور شدن از منطقه خطر، تمام بدن را به وسیله دوش آب ولرم و صابون شستشو داده و لباس‌های آلوده را عوض کنید.
ـ لباس‌های آلوده را در محلی دور از دسترس دفن کنید. چگونگی تماس با مواد شیمیائی خطرناک.
● تماس از راه استشاق
مواد شیمیائی استنشاقی چون به سرعت در فضای اطراف پخش می‌شوند و افراد زیادی را در معرض خطر قرار می‌دهند، از اهمیت خاصی برخوردار هستند. مانند استشاق گاز منواکسید کربن و هیدروژن سولفوره.
▪ ارزیابی مصدوم
در اسرع وقت به دنبال کسب اطلاعات زیر باشید:
چه ماده‌ای استنشاق شده است؟
مدت تماس چقدر بوده است؟
چه مدت از زمات تماس گذشته است؟
آثار مسمومیت در فرد چه بوده است؟
آیا قبلاً برای مصدوم کاری انجام شده است؟
▪ چه باید کرد؟
ـ مسموم را به هوای آزاد منتقل کنید.
ـ راه‌ هوایی مسموم را بررسی کنید.
ـ علائم حیاتی را ارزیابی کنید.
ـ اکسیژن را با غلظت بالا تجویز کنید.
ـ با مدیریت اورژانس طب کار تماس بگیرید.
ـ نیاز انتقال فوری به بیمارستان را ارزیابی کنید.
ـ در مسیر بیمارستان ارزیابی مداوم انجام دهید.
▪ استنشاق دود
استنشاق دود یک مسئله بسیار مهم در آتش‌سوزی‌ها و انفجارها است. در اثر آتش‌سوزی، دود ناشی از انواع مواد شیمیائی شامل گازهای سمی، فضا را اشغال کرده و ضمن تحریک چشم‌ها و آسیب راه‌های هوائی سرانجام می‌تواند سبب ایست تنفسی و قلبی شود.
علائم آسیب راه‌های هوائی به‌علت استنشاق دود، عبارتند از:
ـ اشکال در تنفس
ـ سرفه
ـ بازدم با بوی دود یا بوی مواد استنشاق شده
ـ سیاه شدن مخاط دهان و بینی
ـ خلط سیاه رنگ
▪ چه باید کرد؟
مانند مسمومیت استنشاقی عمل کنید
تماس از راه پوست
تماس مواد شیمیائی با پوست اغلب باعث تحریک یا تخریب مانند قرمزی، تورم، خارش و سوختگی می‌شود. در ضمن بعضی از سموم شیمیائی حتی از پوست سالم نیز عبور کرده وارد بدن می‌شود.
▪ ارزیابی مصدوم
در اسرع وقت به دنبال کسب اطلاعات زیر باشید:
- نام دقیق ماده‌ای که باعث آلودگی شده است.
- هر سطحی از بدن آلوده شده است.
- مدت زمان تماس چه‌قدر بوده است؟
- علائم و نشانه‌های ایجاد شده کدامند؟
- مد شیمیائی را به روش‌های زیر می‌توان از سطح بدن پاک کردک
- پودرها: با برس یا پارچه زیر (مراقب باشید پوست بدن خراشیده نشود).
- محلول‌ها: شستشو با آب به مدت ۲۰ ذقیقه، (بهتر است از دوش اضطراری استفاده شود).
▪ چه باید کرد؟
- مصدوم را از محل آلوده دور کنید.
- در ارزیابی اولیه، مشکلات تهدیدکننده حیات را بررسی کنید.
- لباس‌های آلوده مصدوم را از بدنش خارج کنید.
- سطح آلوده را به مدت ۲۰ دقیقه شستشو دهید (چشم‌ها را با استفاده از چشم‌شوی اضراری به‌طور کامل شستشو دهید).
- با مدیریت اورژانس طب کار تماس بگیرید.
ـ در صورت لزوم مقدمات اعزام به بیمارستان را فراهم کنید.
بی‌رنگ شدن، تاول زدن، پوسته پوسته شدن و تورم محل آسیب دیده بلافاصله یا کمی بعد از تماس از علائم تشخیصی آثار مواد شیمیائی بر روی پوست است.
▪ بلعیدن اتفاقی سموم
مواد شیمیائی که به‌طور اتاقی بلعیده می‌شوندع ممکن است به دستگاه گوارش آسیب برسانند. اگر این مواد از طریق جریان خون به سایر قسمت‌های بدن برسند، می‌توانند آسیب‌های بیشتری ایجاد کنند.
▪ علائم تشخیصی؛
علائم با توجه به نوع سم فرق می‌کند. شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از: تهوع و استفراغ (گاهی همراه با رگه‌های خون) اختلال هوشیاری، درد و احساس سوزش، توجه کنید!
وجود ظروف سم در محیط کار به تشخیص مسمومیت کمک می‌کند.
▪ چه باید کرد؟
ـ مصدوم را وادار به استفراغ نکنید. (مگر در موارد خاص)
ـ علائم حیاتی را کنترل کنید.
ـ در صورت نیاز CPR را شروع کنید.
ـ در صورت سوختگی لب‌ها، جرعه جرعه به او آب سرد بدهید.
ـ با هماهنگی مدیریت اوژانس طب کار مقدمات اعزام به بیمارستان را فراهم کنید.
ـ اطلاعات کاملی در مورد سم بلعیده شده به‌دست آورده و در اختیار تیم درمان قرار دهید.
▪ آثار سم در بدن
سم‌ها مختلف که از راه دستگاه تنفس، پوست و دستگاه گوارش وارد بدن می‌شوند از طریق گردش خون به قسمت‌های مختلف بدن رفته و عوارض متعددی ایجاد می‌کنند. به موارد زیر دقت کنید:
ـ سمومی که به مغز می‌رسند، می‌توانند باعث گیجی، تشنج و بیهوشی شوند.
ـ گازها، حلال‌ها و بخارهای سمی، راه هوائی و ریه‌ها را تحریک کرده و باعث اختلالات تنفسی می‌شوند.
ـ وجود سم در دستگاه گوارش می‌تواند موجب استفراغ، درد شکم و اسهال شود.
ـ بلع مواد شیمیائی سوزاننده می‌تواند باعث سوختن دهان، لب‌ها و مری شود.
- بعضی سم‌ها می‌توانند با دخالت در فعالیت‌های الکتریکی طبیعی قلب، عملکرد قلب را مختل کنند.
ـ سم‌هائی که از طریق جریان خون به کلیه‌ها می‌رسند، می‌توانند به این عضو حساس آسیب جدی وارد کنند.
ـ سم‌ها می‌توانند بر روی کبد که به‌عنوان صافی بدن عمل می‌کنند، آثار تخریبی بر جا بگذارند.

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم