عوامل موثر در سرمایه‌گذاری و انتخاب محل تولید در صنایع خودروسازی اروپا

● تهدیدات صنعت خودرو
پس ازسال‌ها تفكر و تصمیم‌گیری، سرانجام در اوایل سال ۲۰۰۵ اعلام شد شركت جنرال موتورز اروپا قصد دارد از سال ۲۰۰۸ نسل جدید خودروهای ساب (SAAB) را در آلمان تولید كند. بلافاصله دولت‌های سوئد و آلمان اعلام كردند از این تصمیم جنرال موتورز استقبال می‌كنند و مشوق‌هایی را نیز برای كارگران فعال در این پروژه درنظر خواهند گرفت. جنرال موتورز نیز اعلام كرد برای اجرای این پروژه در مجموع ۲۰۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری خواهد كرد. محافل داخلی سوئد دولت آن كشور را به باد انتقاد گرفتند كه چرا پروژه‌ای با این اهمیت را به آلمان‌ها واگذار كرده و آموزش و سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های تولید را به تنهایی متقبل نشده است. سوال‌هایی برای منتقدان تصمیم یاد شده مطرح است؛ این كه آیا پروژه ملی سوئدی‌ها قربانی فرایند جهانی‌سازی این صنعت شده است؟ آیا نیاز به عقلایی كردن ظرفیت تولید و كاهش هزینه‌ها چنین دستاوردی داشته است؟ و یا محرك‌های تشویقی آلمانی‌ها و جنرال موتورز به اتخاذ چنین تصمیمی منجر شده است؟
در این نوشته عوامل اصلی موثر در سرمایه‌گذاری و انتخاب محل تولید در صنعت خودروی اتحادیه اروپایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. سوئد به عنوان یكی از این كشورها، مهمترین خودروساز اسكاندیناوی است كه محصولات آن به ویژه دو برند ولوو و ساب از اعتبار جهانی برخوردارند.
واضح است كه جا به جایی و تغییر محل تولید خودروهای ساب باعث ایجاد نگرانی در بین كاركنان و تامین‌كنندگان قطعات این شركت شده است. از طرف دیگر دغدغه‌های بسیاری نیز در زمینه ادامه فعالیت و توسعه صنعت خودرو در كشور سوئد پدید آمده است. یكی از عواملی كه صنعت خودروسازی سوئد را تهدید می‌كند، وجود كشورهایی است كه هزینه تولید در آنها بسیار رقابتی‌تر از سوئد است. این نگرانی وقتی تشدید می‌شود كه خبر تعدیل ۱۳۰۰ نفر از كاركنان شركت ولوو با هدف تغییر ساختار جهانی آن منتشر شد. این موضوع وقتی بیشتر و بهتر روشن می‌شود كه بدانیم صنعت خودروی سوئد نقش بسیار اساسی در اقتصاد، تولید و صادرات ملی آن كشور ایفا می‌كند. با توجه به اخبار منتشره از سوی دست‌اندركاران این صنعت، در سال ۲۰۰۴ تعداد ۱۴۰ هزار نفر در این بخش از صنعت سوئد مشغول به كار شدند كه ۹ درصد از كل فعالان بخش خصوصی را تشكیل می‌داد. از طرف دیگر خودرو و قطعات یدكی در مجموع ۱۴ درصد از كل صادرات سوئد در همان سال را شامل می‌شد.
جدول زیر تغییرات نیروی كار در بخش خودروسازی كشورهای منتخب اروپایی را از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ نشان می‌دهد:
همان گونه كه مشاهده می‌شود در این دوره زمانی در بین كشورهای تولیدكننده خودرو در اروپا، كشورهای آلمان، انگلیس، اسپانیا و سوئد به ترتیب بیشترین میزان تعدیل نیروی كار در بخش خودرو را تجربه كرده‌اند.
شركت‌های ولوو و ساب برای سالیان سال در خارج از مرزهای سوئد به تولید محصولات خود اقدام كرده‌اند. این گونه نگرانی‌ها در مورد توسعه صنعت خودرو در سطح بین‌المللی و فشارهای ناشی از شرایط رقابتی كه به تامین‌كنندگان زنجیره تولید اعمال می‌شود نیز صادق است.
در حال حاضر این دو شركت سوئدی به طور كامل در دست شركت‌های جنرال موتورز و فورد هستند و شركت‌های مادر در بازارهای اروپایی و بین‌المللی به دلیل افزایش فشارهای ناشی از رقابت و تغییر خواسته‌های مشتریان با تنگناهای بسیاری مواجه‌اند و در نتیجه به طوری بحث‌برانگیز تحت فشار قرار گرفته‌اند. حذف مشاغل و كاهش سرمایه‌گذاری تنها به كشور سوئد محدود نیست و دامنگیر بسیاری از سایر تولیدكنندگان شده است. شایان ذكر است كه خودروهای سنگین از این موضوع مستثنا هستند و در مقایسه با انواع سواری كمتر دچار ناملایمات می‌شوند. از این رو صنعت تولید خودروهای سنگین به نسبت از ثبات و پایداری بیشتری برخوردار است. شاید به دلیل این موضوع پایین بودن سطح رقابت و تعداد تولیدكنندگان خودروهای سنگین باشد. به عبارت دیگر تولید و بازار خودروهای سنگین در اختیار كشورهای انگشت شماری است و به همین دلیل سطح رقابت در این عرصه و میزان ریسك آن به مراتب از خودروهای سبك كمتر است. از طرف دیگر بازار این خودروها طی سالیان اخیر در حالت شناور بوده و ولوو توانسته است در سال ۲۰۰۴ به میزان ۲/۱۱ درصد سود خالص كسب كند.
از طرف دیگر شركت ساب برای سالیان متوالی با كاهش تولید و كمبود تقاضا مواجه بوده است و این نكته‌ای است كه جنرال موتورز به آن وقوف كامل دارد و باید آن را تغییر دهد؛ به ویژه این كه به رغم سرمایه‌گذاری‌های كلانی كه در شركت مذكور صورت گرفته است؛ بازده و خروجی قابل توجه مشاهده نمی‌شود. درك این موضوع باعث شده مدیریت شركت جنرال موتورز به نتایج سختی برسد. به هر تقدیر این شركت امریكایی بازدهی مثبت ساب را تا سال ۲۰۱۰ تضمین كرده است و شركت سوئدی هم ناگزیر باید خود را با شرایط جنرال موتورز و روش‌های مدیریتی آن منطبق كند تا به عنوان یكی از مهمترین مراكز تولید خودرو اعتبار از دست رفته خود را بازیابد. براساس طرح مشترك شركت سوبارو و ساب، قرار بود تا ماه اكتبر سال ۲۰۰۵ در سایه همكاری مشترك این دو شركت ژاپنی و سوئدی، خودروهای سبك و ارزان قیمتی برای فروش در بازار امریكای شمالی تولید و عرضه شود. فروش سهم جنرال موتورز از سوبارو به صنایع سنگین فوجی باعث شد این طرح با سرعت بیشتری به نتیجه برسد. هماهنگی‌های بیشتر در روابط بین سوبارو و ساب می‌توانست به مفهوم انجام فرایند تحقیق و توسعه و طراحی در سوئد باشد. چیزی كه در سوئد مشاهده می‌شد، تمایل به افزایش تیراژ تولید و ارتقای فروش بود اما همكاری با خودروسازان بزرگی مانند جنرال موتورز چیزی است كه می‌تواند پاسخگوی نیازهای عصر رقابت در بازارهای بین‌المللی خودرو باشد. مهمترین دستاورد همكاری با شركای خارجی این است كه سوئد در دهه ۱۹۹۰ میلادی شش كارخانه فعال تولیدكننده خودرو با مجموع ظرفیت تولید ۳۹۰ هزار دستگاه در سال در اختیار داشت اما در سال ۲۰۰۵ به رغم این كه تعداد كارخانه‌های مستقر در داخل كشور به سه كارخانه تقلیل یافت، رقم تولید به ۴۴۰ هزار دستگاه رسید. براساس اعلام كارشناسان اقتصادی، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد كشورهایی مانند سوئد با سطح رفاه اقتصادی آن كشورها در آینده ارتباط بسیار نزدیكی دارد.
انتخاب محل تولید به عنوان یكی از راهبردهای خودروسازان با توجه به سه دسته از عوامل صورت می‌گیرد:
۱) عوامل دولتی:
اعم از امتیازهای اقتصادی، بخشودگی مالیاتی، انگیزه‌های تحقیق و توسعه و غیره.
۲) عوامل تجاری:
مانند هزینه‌های نیروی كار، انعطاف پذیری اقتصادی، شرایط بازار داخلی، زیرساخت‌های اقتصادی و شرایط مالیاتی.
۳) عوامل صنعتی:
مانند تولید در محل فروش و اهداف راهبردی.
● سیاست‌های اتحادیه اروپا
دولت‌ها با توسل به سیاست‌های مختلفی در تلاش‌اند سرمایه‌های مستقیم خارجی را جذب كنند. براساس اعلام بانك جهانی «تلاش برای جذب سرمایه‌های مستقیم خارجی در كانون توجه كشورهای توسعه یافته و درحال توسعه تبدیل شده است». برمبنای گزارش «سرمایه‌گذاری در جهان» كه در سال ۲۰۰۵ از سوی سازمان ملل متحد منتشر شد، ۱۰۲ اقتصاد در سطح جهان در سال ۲۰۰۴ بالغ بر ۲۷۱ معنی جدید برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ثبت رسانده‌اند؛ به این معنی كه راه‌های سرمایه‌گذاری و تعاریف موجود از آن افزایش یافته است. در قاره اروپا به ویژه در كشورهایی كه از واحد پولی یورو استفاده می‌كنند نیز بحث جذب و استفاده از سرمایه‌های مستقیم خارجی به صورت سنتی به عنوان یكی از ابزارها و محرك‌های اقتصادی و همچنین سیاست‌های پولی مطرح است. این ابزار از دست بانك‌های ملی كشورها خارج و به عنوان یكی از وظایف بانك مركزی اروپا مطرح شده است. افزون بر این كه تحت اتحاد ملی ـ پولی، سیاست‌های مالیاتی نیز به عنوان یكی از ابزارهای انگیزشی به كار گرفته شده است. لازم به ذكر است كه مطابق آخرین برآوردهای صورت گرفته، صنعت خودرو تنها در كشورهای عضو اتحادیه اروپایی توانسته است به طور مستقیم ۲ میلیون شغل ایجاد كند. این در حالی است كه صنایع جانبی مرتبط با صنعت خودرو نیز ۱۲ میلیون نفر را جذب و مشغول به كار كرده‌اند. به این ترتیب در مجموع ۱۴ میلیون نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این بخش از صنعت اشتغال دارند كه معادل با ۷ درصد از كل نیروی كار بخش تولیدی ـ صنعتی در اتحادیه اروپایی است. درآمدهای مالیاتی ناشی از این صنعت كه به خزانه‌های كشورهای اروپایی وارد شده نیز به ۳۴۶ میلیارد یورو می‌رسد. این رقم برابر با ۸ درصد از كل درآمد ۱۵ كشور اروپایی است. همچنین در سال ۲۰۰۳ رقم خالص تجارت خودرو در اروپا به ۳۳ میلیارد یورو رسید.● حمایت‌های دولتی از سرمایه‌گذاری
توسعه اتحادیه اروپایی و انقباضی شدن سیاست‌های اقتصادی آن از تاثیر كمك‌های دولتی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو كاسته است. البته این نوع تاثیر به گونه‌ای هوشمندانه بیشتر از جانب كشورهای اروپایی غربی احساس شده است. كشورها یا شركت‌هایی كه بیشترین سهم را در تعیین محل تولید خودرو دارند، اغلب به مشاركت دولت‌ها در تعیین محل تولید بی‌رغبت‌اند و تمایلی به اعمال سیاست‌های دولتی در این خصوص ندارند .
نمودار زیر چرخه انگیزه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در صنعت خودرو را نشان می‌دهد:
تحقیق و توسعه < مسائل مالی < مالیات < زمین
اقتصاد توسعه یافته <-------------------------- اقتصاد پیشرو
در سال ۲۰۰۲ كمیسیون اروپا قانونی را به تصویب رساند كه برمبنای آن از اصلاحات اساسی در زمینه حمایت دولت‌ها از سرمایه‌گذاری‌های كلان خارجی در اتحادیه اروپایی پشتیبانی می‌شود.
مهمترین عوامل محرك این تغییر عبارت بود از: علاقه به ایجاد سامانه دولتی حمایتی از سرمایه‌گذاری و توجیه پذیری آسان.
جدول زیر سقف كمك‌های دولتی در اتحادیه اروپایی را نشان می‌دهد:
رقم پروژه / سقف كمك دولتی
تا ۵۰ میلیون یورو / ۱۰۰ درصد از سقف كمك‌های دولتی
بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون یورو / ۵۰ درصد از سقف كمك‌های دولتی
بیش از ۱۰۰ میلیون یورو / ۳۴ درصد از سقف كمك‌های دولتی
مطابق دستورالعمل جدیدی كه در سال ۲۰۰۴ تنظیم شد، به عنوان نمونه در صورتی كه در مجموع ۳۰۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سوئد انجام شود، كمك‌های دولتی به ترتیب زیر محدود خواهد شد:
سطح سرمایه‌گذاری / كمك‌های مجاز دولتی
نخستین ۵۰ میلیون یورو / ۱۵ میلیون یورو
بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون یورو / ۵/۷ میلیون یورو
۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون یورو / ۴/۲۰ میلیون یورو
... / ۹/۴۲ میلیون یورو
● عوامل تجاری
پیش از این كشورهای اروپایی و شركت‌های تولیدكننده خودرو در این قاره، توجه كمتری به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و سیاست‌های پویای صنعتی از خود نشان می‌دادند. تصمیم‌های سرمایه‌گذاری نیز به طور عمده با استفاده از روش‌های قدیمی اتخاذ می‌شد. به عبارت دیگر دیدگاه‌های مذكور صرفاً اقتصادی بود.
كارشناسان و پژوهشگران امریكایی در بررسی‌های خود دریافتند كه مهمترین دلایل راه‌اندازی شركت‌های خودروسازی در خارج از مرزهای كشورهای اروپایی به ترتیب اهمیت و با رعایت اولویت عبارتند از:
۱) هزینه‌های مربوط به عوامل تولید
۲) به دست آوردن بازارهای جدید
۳) همجواری با منابع تولید
۴) برخورداری از مزایای مالیاتی، یارانه‌ای و هزینه‌های پایین
۵) وجود نیروی كار ماهر
۶) هزینه‌های پایین: هماهنگی، ارتباطات و حمل و نقل
۷) حضور رقبا و استفاده از مزایای فعالیت در شرایط رقابتی
۸) استفاده از نیازهای بازار مقصد
۹) تنگناهای مربوط به ظرفیت تولید
۱۰) زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی كشور مقصد
۱۱) دستیابی به فناوری‌های جدید
یكی از دلایلی كه باعث می‌شود خودروسازان اروپایی كارخانه‌های خود را خارج از مرزهایشان احداث كنند، پایین بودن هزینه‌های نیروی كار در خارج است. به عنوان نمونه دستمزد كارگر در كشورهای اروپایی بسیار متفاوت است و آلمان و لاتوی بالاترین و پایین‌ترین میزان دستمزد را به كارگران فعال در بخش خودروسازی پرداخت می‌كنند. محققان كنفدراسیون صنایع فنلاند ضمن بررسی سطح دستمزدها در صنایع خودروسازی كشورهای اروپایی به نتایجی رسیده‌اند.
نمودار زیر میزان دستمزد كارگران صنعتی در كشورهای مختلف اروپایی را نشان می‌دهد:
وجود مزیت پایین بودن هزینه‌ها در كشورهای اروپای مركزی در مقابل كشورهای غرب اروپا یك واقعیت اقتصادی به شمار می‌رود. به عنوان نمونه اقتصاددانان امریكایی بر این باورند كه با فرض افزایش ۱ درصد در سال به مزد كارگران آلمانی و ۴ درصد به مزد كارگران اسلواك، سطح دستمزدهای نیروی كار در این دو كشور تا سال ۲۰۸۰ همچنان متفاوت باقی خواهد ماند. متغیر دیگری كه در قیمت تمام شده خودرو تاثیری متفاوت دارد، بحث مالیات است. مطالعاتی كه تاكنون انجام شده گواه این ادعاست كه عامل هزینه‌های مالیاتی یكی از پنج عامل اصلی در انتخاب محل تولید خودرو توسط خودروسازان اروپایی است. این عامل به عنوان چهارمین عامل تعیین كننده دارای اهمیت است.
● عوامل صنعتی
برمبنای بسیاری از پژوهش‌های صورت گرفته در مورد تاثیر عوامل صنعتی بر تعیین محل تولید خودرو، همجواری با بازارهای بزرگ، دسترسی سریع و ارزان به منابع تولید و وجود مصرف‌كنندگان بالقوه به عنوان مهمترین عوامل این بخش مطرح‌اند. به اعتقاد كارشناسان، این عامل به عنوان عامل راهبردی و برگ برنده صنایع خودروسازی اروپای غربی ایفای نقش می‌كند. عوامل دیگری كه خودروسازان را ترغیب می‌كند تا كارخانه‌های خود را به بیرون از مرزها منتقل كنند، هزینه‌های اجتماعی و كاهش تیراژ تولید در كشور مادر است.
در مجموع بازار اروپا با برخورداری از ۳۸۰ میلیون مصرف كننده بالقوه و ۸۰ میلیون مصرف‌كننده‌ای كه به تازگی به آن ملحق شده‌اند، جذابیت ویژه‌ای برای خودروسازان ایجاد كرده است. با گسترش اتحادیه اروپایی و پیچیده‌تر شدن تعامل بین كشورهای این اتحادیه و همچنین انقباضی‌تر شدن سیاست‌های اقتصادی آن، توان جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در بین اعضای این اتحادیه به ویژه كشورهای اروپای غربی به شدت كاهش یافته است.
در این میان كشور سوئد با برخورداری از سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی بالا كاستی‌های مهمی در بخش صنعت خودرو دارد. این كشور در زمینه جذب سرمایه‌های خارجی تفوق خاصی نداشته؛ در حالی كه از نظر تحقیق و توسعه یكی از كشورهای اروپایی محسوب می‌شود كه از شرایط مطلوبی برخوردار است.
● تحقیق و توسعه
براساس گزارش منتشر شده از سوی UNCTAD در ۹ ماهه اول سال ۲۰۰۵ میلادی وضعیت و چشم‌انداز جذابیت برخی از كشورهای جهان در زمینه تحقیق وتوسعه قابل توجه بوده است. به عنوان نمونه چین به عنوان مطلوب‌ترین كشور و ویتنام با دراختیار داشتن كم‌ترین جاذبه در صدر و ذیل این فهرست جای گرفته‌اند. بر این اساس كشورهایی كه بیشترین جذابیت را دارند به ترتیب عبارتند از: چین، امریكا، هند، ژاپن، انگلیس، روسیه، فرانسه، آلمان، هلند، كانادا، بلژیك، ایتالیا، مالزی، كره جنوبی، تایلند، استرالیا، برزیل، جمهوری چك، نروژ، لهستان، اسپانیا، سوئد، تركیه و ویتنام.
● نتیجه‌گیری
برخی از كشورهای اروپایی مثل سوئد نه تنها كشورهای ارزانی نیستند بلكه بازار مهمی نیز برای خودرو به حساب نمی‌آیند. این كشورها در صنعت خودرویشان دارای نقاط قوتی مثل امكانات تحقیق و توسعه و نیروی انسانی ماهر هستند اما لازم است برای حفظ برندهای ملی خود تلاش بیشتری به عمل آورند. به عنوان نمونه كشور سوئد در برزخ ادامه یا قطع تولید خودروی ولوو در داخل خاك خود گرفتار شده است. لذا كشورهای موردنظر می‌توانند برای برون رفت از چنین وضعیتی از راهكارهای زیر بهره بگیرند:
۱) استفاده بیشتر از مشوق‌های تولیدی و عوامل انگیزشی برای بهبود جذب سرمایه‌های مستقیم خارجی.
۲) تلاش برای ارتقای كیفیت تولید با هدف جلوگیری از شكست در مقابل رقبا
۳) كمك به رشد و شكوفایی شركت‌ها و تولیدكنندگان داخلی برای افزایش قدرت رقابت
۴) اعمال اصلاحات لازم در زنجیره تولید
۵) ارتقا و توجه بیشتر به مقوله تحقیق و توسعه
۶) تقویت و ترویج برندهای ملی

تهیه و تنظیم: محمدرضا خدرلو
منبع: موسسه تحقیقاتی PWC امریكا

منبع : اندیشه گستر سایپا