بومادران

Achillea millefolium f.compositae، و از خانواده کمپوزیته یا آستراسه می‌باشد. بومادران گیاهی است علفی، چندساله، با ریزوم خزنده و منشعب و برگ‌های دندانه‌دار. ساقه ساده و گل‌دار، گل آذین کلاپَرک و از تعداد زیادی گل‌های کوچک تشکیل شده، که توسط حلقه‌ای از براکته‌ها محصور گردیده‌اند. گلچه‌های لوله‌ای در مرکز و غالباً به‌رنگ سفید مایل به زرداند. گلچه‌های زبانه‌ای با سه دندانه در پیرامون، و سفید رنگ می‌باشند. جام‌گل متشکل از پنچ گل‌برگ و نحوه اتصال آن‌ها به هم، اشکال لوله‌ای و زبانه‌ای جام گل را بوجود می‌آورد.
در کوهستان‌ها گل‌های زبانه‌ای غالباً صورتی رنگ دیده می‌شوند. زمان گل‌دهی نیز بین ماه‌های خرداد تا شهریور است.
موطن اصلی این گیاه در نیم‌کرهٔ شمالی، مخصوصاً در نواحی کوهستانی اروپایی ذکرشده‌است. در ایران، در نواحی مختلف کوهستانی به‌خصوص اطراف دماوند، دشت جبال ‌البرز، شمال اوشان، ارومیه و تبریز تا ارتفاع ۲۱۰۰ متری می‌روید. نوعِ خودروی آن درکنار مزارع شخم خورده، جاده‌ها، مراتع، چراگاه‌ها، شیب‌های کوهستانی، و در محل‌های خشک و آفتاب‌گیر هم رویش دارد.
در حال حاضر کشت این گیاه بوسیله دانه و نهال‌های ریشه‌دار انجام می‌شود. رشد بومادران کند است و چهار تا پنچ سال نیز در زمین باقی می‌ماند. زمین زراعتی که برای این منظور انتخاب می‌گردد، باید ماسه‌ای و دارای خاک نرم و نورگیر باشد. در مناطق کم باران، آب‌یاری به موقع و منظم برای داشتن محصول خوب، لازم است. گیاه بومادران در مرحله گل‌دهی بیشترین مقدار ماده دارویی را دارد. بنابراین زمان برداشت گل‌ها، ساقه‌ها و برگ‌ها، در هنگام گل‌دهی گیاه است. برداشت بومادران در کشت مستقیم از سال سوم انجام می‌شود و در شرایط آب و هوایی متفاوت بین یک تا چهار تن در هر هکتار، محصول قابل برداشت تولید می‌کند.
● خواص دارویی و مصارف گیاهی
سرشاخه‌های گل‌دار آن دارای اسانس نوعی هتروزیدِ مولد اسید سیانیدریک، گلکوآلکالوئید به‌نام آکی‌لئن، اینولین، مواد چرب مومی، فیتو‌سترول، تانن، اسید آکونی‌تیک (اسید آکی‌لِنیک) و ... است.
در قرون اولیه از بومادران برای بند آوردن خون و علاج زخم‌هایی که با خون‌روی همراه بوده، استفاده می‌کردند. مردم برخی از کشورها، از پیکر رویشی پخته‌شده این گیاه برای درمان، کبودی ناشی از ضربه در اطراف چشم استفاده می‌کردند.
دم‌کردهٔ سرشاخه‌های گل‌دار آن، در رفع گاستریت‌های حاد و مزمن، رفع نفخ و ترش‌کردن، اثر نافذ دارد. همچنین استفاده از دم‌کردهٔ بومادران سبب کاهش فشارخون شده و برای نارسایی‌های کیسه صفرا استفاده می‌شود. به علت اثر مدری که دارد در ازدیاد حجم ادرار و رفع سنگ کلیه نیز موثر است. به‌علاوه بادشکن و تب‌بر نیز می‌باشد.
اسانس آن خاصیت ضدباکتری و ضدتورم دارد. از این اسانس در صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی در تهیه کرم‌ها و پمادهای محافظ پوست، و داروهای ضدتورم استفاده می‌شود.
بومادران به علت دارا بودن تانن و مواد تلخ عطری، به روی سلسله اعصاب و قلب نیز اثر می‌گذارد. و در مواردی مانند خستگی عمومی، ضعف قلب، ورم ماهیچه‌های دل، بیماری‌های عصبی مانند ضعف اعصاب، هیستری، صرع و قلنج‌های تشنج‌آور نتایج مفیدی می‌دهد. شیره تازه این گیاه در آنژین، احساس گرفتگی ناگهانی و خواب‌رفتگی سودمند است.
همچنین بومادران بر اثر قابض بودن در رفع ترشحات زنانگی، بند آوردن خون و رفع اخلاط خونی، بواسیرهای خونی و اسهال ساده اثر معالج دارد.

منابع :
۱)گیاهان دارویی.پروفسورهانس فلوک، ترجمه محمدرضا توکلی صابری و محمدرضا صدافت، انتشارات روزبهان، سال ۱۳۶۸
۲)پرورش و تکثیرگیاهان دارویی، دکتر هادی صمصام شریعت، انتشارات مانی، سال ۱۳۷۴
۳)گیاهان دارویی، علی زرگری، انتشارات دانشگاه تهران، جلد ۳، سال ۱۳۶۸
۴)رهیافت‌های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، رضا امید بیدگلی، انتشارات طراحان، جلد ۲، سال ۱۳۷۶
نیکی پاک‌بین