عملکرد اوپک از آغاز تا کنون

اوپك زمانی پا به عرصه وجود نهادكه حاكمیت یكپارچه شركت های چند ملیتی بر ذخایر و عملیات نفتی بالادستی و پایین دستی برقرار بود. این شركت ها ۹۴ درصد ذخایر نفت خام، ۹۰ درصد تولید و ۷۵ درصد ظرفیت پالایشی جهان در سال۱۹۶۰ را در اختیار داشتند. همچنین درصد بالایی از سهم حمل و نقل و فروش جهانی نفت در اختیار این شركت ها بود. به همین دلیل اوپك در سال های نخست تأسیس خود، موفق به تحقق هدف های خود در جلوگیری از كاهش قیمت نفت نشدكه البته نبود هماهنگی میان اعضا و نبود انسجام كافی در سیاست ها و فعالیت های اعضا نیز در این امر موثر بود. اقتدار كامل شركت های نفتی و حاكمیت آنان بر سیاست های دولتی و قیمت گذاری در كشورهای عضو اوپك موجب شد تا در كل دهه۱۹۶۰ همچون گذشته، سیاست نفت ارزان ادامه یابد و كشورهای صاحب نفت متحمل خسارت های فراوانی به دلیل فروش ارزان ثروت ملی خود شوند؛ به گونه ای که این روند كاهش قیمت واقعی نفت تا سال ۱۹۷۳ همچنان ادامه داشت.بعد از سال۱۹۷۳ و به دنبال افزایش شدید قیمت نفت كه عوامل سیاسی، اقتصادی و بین المللی متعددی در آن نقش داشتند، نظریه پردازان به بحث درباره عملكرد اوپك و بازار نفت پرداختند و برای تعیین و توجیه سیاست های تولید و قیمت گذاری نفت الگوهای متفاوتی را ارائه كردند.روند افزایشی قیمت در این سال ها و مازاد ناشی از بالا بودن قیمت بازاری نفت نسبت به هزینه استخراج، این تفكر را قدرت بخشید كه اوپك در بازار قدرت انحصاری تعیین قیمت نفت را داراست.از سال ۱۹۷۳ تا سال۱۹۸۱ راهبرد اوپك تنها به اعلام قیمت محدود نمی شد و سازمان درصدد ایجاد تفاهم و اتحاد میان اعضا نیز بود. به طورخلاصه می توان فعالیت های اوپك در این دوران را، افزایش قیمت نفت در سطوح مختلف، همچنین پیش بینی برخی عوامل بازار عنوان كرد.در اواخر سال های دهه ۱۹۷۰ و شروع دهه ۱۹۸۰، مجموعه ای از عوامل از جمله بالا بودن توان تولیدی اوپك، پیروزی انقلاب اسلامی ایران و جنگ ایران و عراق، عرضه نفت را تحریك كرد و كاهش عرضه موجب افزایش بسیار زیاد سطح قیمت ها شد و اختلاف عمیقی را میان اعضا به وجود آورد و این اختلاف در مورد تعیین سطح قیمت هنوز هم به مثابه یك مانع اساسی در ایجاد راهبرد مشترك در میان اعضا عمل می كند. برای مثال، اوپك در سال۱۹۷۸ اقدام به تشكیل كمیته راهبرد بلندمدت كرد و بعد از چند سال این كمیته بدون نتیجه منحل شد.تحولات دهه۱۹۸۰ و پیدایش تولیدكنندگان متفاوت نفت از یك سو و رقابت های اعضای اوپك در داخل این سازمان از سوی دیگر، به تدریج سبب بروز رفتار متفاوتی در بازار نفت شد. كاهش شدید قیمت نفت در سال۱۹۸۶ و كشمكش های بعدی اعضا در تعیین قیمت مناسب برای نفت، قدرت انحصاری ناشی از تصمیم گیری یكپارچه اعضای اوپك را زیر سؤال برد. دیدگاه های سیاسی متفاوت و اختلاف در میزان ذخایر نفتی اثبات شده، درآمد جمعیت و نیز موقعیت ژئوپولتیك متفاوت اعضای اوپك در روند تصمیم گیری های سازمان، تأثیر به سزایی داشته است.در اوضاع و احوالی كه سطح قیمت درحدی بود كه اعضا با كنترل تولید، می توانستند درآمد خود را به حداكثر برسانند، سیاست عربستان در اعمال سیاستnet back، سایر كشورها را از رسیدن به این هدف بازداشت. عربستان در این دوره كمترین كاهش درآمدی ناشی از سقوط قیمت ها را از سرگذراند، اما سایر كشورها به شدت آسیب دیدند. علت روی آوردن اوپك به این سیستم فروش را می توان در كاهش سهم اوپك و به ویژه سهم عربستان سعودی از بازار جست وجو كرد كه در آن زمان مصمم شده بود به عنوان تولید كننده رهبر، ایفای نقش كند. به دنبال این امر رقابت شدیدی برای حفظ سهم بازار از سوی هر یك از كشورهای عضو، موجب كاهش شدید قیمت ها شد. به عبارت دقیق تر در این برهه رها كردن قیمت از سوی اوپك با هدف گرفتن مجدد سهم بازار بوده است ولی این امر نه به عنوان یك سیاست هماهنگ میان اعضا بلكه بر اساس تصمیم عربستان كه مخالف سهمیه بندی بود، صورت پذیرفت. در این زمان توافق اعضا در فروش نفت به قیمت۱۸ دلار روند حركت بازار را تغییر داد. از یك سو به دلیل افزایش تولید بازار با مازاد عرضه روبه رو شد و از سوی دیگر، به دلیل قیمت های بالای نفت بسیاری از خریداران به ویژه متقاضیان نفت عربستان از بازار خارج شدند.در اوایل سال۱۹۹۰، قیمت نفت همچنان ۱۸ دلار در بشكه بود و در ژوئن این قیمت به حدود۲۱ دلار در بشكه رسید. ولی متأسفانه بعد از این تاریخ اوپك نتوانست قیمت را تثبیت كند و بنابراین قیمت بین ۱۵ و ۱۸ دلار در نوسان بودكه این نوسان را می توان نتیجه عملكرد كشورهای دارای ذخایر غنی اوپك، مانند عربستان و كویت دانست.در سال ۱۹۹۱ با خروج عراق وكویت از گردونه تولید، طبیعی بودكه قیمت ها به سطح بالایی برسد اما تولید فراوان عربستان در همراهی با دولت های غربی، روند ترقی قیمت ها را متوقف و از افزایش درآمد اعضا جلوگیری كرد.
اوپك در طول عمر خود با مشكلات بسیاری روبه رو بوده است كه برخی از آنها به قرار زیرند:
- تناقض در هدف های اوپك، هر كشور عضو هدف های خاصی را دنبال می كند.
- اشكال های ساختاری در تصمیم گیری
- جدایی اعضا از یكدیگر و محدود بودن روابط به رشته هایی كه پیوندهای دو جانبه یا چند جانبه اندكی را ایجاد كرده است.
- محدود ماندن به دایره نفت كه تنها یكی از حامل های انرژی است.
- ماهیت غیرمستقل بودن برخی از اعضای اوپك.
این سازمان در طول حیات خود با چهار شوك روبه رو بوده است كه به ترتیب عبارتند از:
وقایع سال۱۹۷۳: جنگ اعراب اسرائیل و تحریم كشورهای عرب در صادر نمودن نفت به كشورهای آمریكا، اسرائیل و هلند.
وقایع سال ۱۹۷۹: انقلاب ایران و توقف صادرات نفت كشور.
كه این دو شوك به دلیل وقایع سیاسی به وقوع پیوست و بازار نفت را به سمت تصحیح قیمت ها پیش برد.
تحولات سال۱۹۸۶: اعمال سیاستnet back.
تحولات سال۱۹۹۸: این تحولات كه به كاهش قیمت های جهانی نفت منجر شد، نتیجه شرایط و مكانیزم بازار بود و از آنجا كه اوپك به مسائل ساختاری بازار تن داده بود و خود ایجاد كننده شرایط بازار نبود، هنگام ورود به این صحنه با شكست روبه رو شد.
در تمام دوران حیات اوپك، هیچ گونه تغییر وتحولی در ساختار این سازمان ایجاد نشده است، به عنوان نمونه در این۴۰ سال، اساسنامه اوپك هیچ تغییری نداشته؛ به گونه ای كه حتی تلاش برای ورود به بازار بورس صورت نگرفته است. در كل می توان گفت كه اوپك همواره دارای یك موضع انفعالی نبوده و نتوانسته خود را با واقعیت های روز وفق دهد، حتی نگاهی واقع بینانه تر، وجود واپس گرایی در آن را نیز نشان می دهد. در سیاست های گذشته هدف تثبیت قیمت از طریق ایجاد نوسان در تولید مدنظر بوده است كه اكنون حتی این سیاست نیز دنبال نمی شود و ادعا می شود كه سعی در تثبیت هر دوی اینها می شود كه در عمل ناممكن است. اوپک در چند سال اخیر و با وجود روند صعودی نفت ثابت کرد که در مهار کردن افزایش قیمت نفت تا حدودی ناتوان است. در مجموع این چهار دهه فعالیت اوپك را می توان به سه دوره اصلی تفكیك كرد.
- دهه اول: دوران عدم تحرك
- دهه دوم: دوران توفیق درحداكثر كردن اعضا كه مسائل بین المللی درآن دخالت داشته اند.
- دهه سوم و چهارم: انفعال
بی ثباتی در بازار جهانی نفت در چند سال اخیر، نه ناشی از نبود انسجام در اوپک بلکه ناشی از تحولات بی شماری بوده است که اوپک به عنوان سازمانی که تنها ۴۰ درصد از عرضه جهانی نفت را در اختیار دارد، در بروز و ظهور آن نقشی نداشته است. نبود سرمایه گذاری های مناسب و کمبود ظرفیت پالایشی، یکی از چالش های پیش روی بازار نفت بوده است. تصمیم اخیر اوپک در اجلاس ۱۳۷ مبنی بر افزایش ظرفیت پالایشی اوپک به میزان ۴ میلیون بشکه در روز نشان دهنده فشارهایی است که از سوی کشورهای عمده مصرف کننده بر اوپک وارد می شود.به طور کلی روند بازار در سال های گذشته و تصمیمات و سیاست های اوپک در قبال آن ها نشان می دهد با گذشت زمان، نفوذ و سلطه اوپک در بازار نفت کاهش یافته و جریان قیمت ها به اسبی لجام گسیخته تبدیل شده است که حتی پیش بینی آن برای کوتاه مدت برای کارشناسان مشکل می نماید. بنابراین به نظر می رسد كه حفظ و تداوم اوپك در آینده، نیازمند تصمیم گیری های جدید و زیر بنایی باشد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا