مهارت‌های فرزندپروری

● چگونه می‌توانیم والدین خوبی برای نوجوانان و جوانانمان باشیم؟
اكثر قریب به اتفاق زوج‌هایی كه با پیوند زناشویی، زندگی مشترك خود را آغاز می‌كنند، در رویاهای خود تصاویر زیبا و لذت بخشی از فرزند یا فرزندانی دارند كه قرار است در آینده داشته باشند و در انتظار شكفته ‌شدن ثمره زندگی زناشویی خود، روزهای پرامیدی را پشت سر می‌گذارند.
بدون شك برای تعداد زیادی از والدین داشتن و پرورش فرزند، تجربه‌ای بالقوه لذت بخش و جذاب است اما بسیارند مادران و پدرانی كه با رسیدن فرزندانشان به دوران نوجوانی و جوانی، كاخ آرزوها و امید‌های خود را سرنگون و تخریب شده می‌بینند. آنان اغلب رفتارهای ناسازگارانه فرزند خود را با صفاتی مثل لج‌باز، پرخاشگر، گستاخ، قانون‌شكن، بهانه‌گیر، دروغگو، شلخته، بی‌اعتنا، عصبی و ... بیان می‌كنند.
علت این است كه اغلب والدین برای برقراری ارتباط با فرزند نوجوانشان آموزش ندیده‌اند و برای برخورد درست و سازنده با رفتارهای ناسازگارانه آنها آمادگی ندارند. در این مرحله عده‌ای از آنان به زور و تهدید متوسل می‌شوند و عده‌ای دیگر پرچم تسلیم به فرزندان خود نشان می‌دهند. عده‌ای نیز با آزمایش و خطا تلاش می‌كنند و روش‌های بهتری برای كنترل فرزندان خود پیدا كنند. آنچه مسلم است، این است كه نمی‌توان ادعا كرد، یك روش صحیح یا فرمولی ثابت برای برخورد با فرزندان وجود دارد. تفاوت‌های فردی و ویژگی‌های منحصر به فرد هر كدام از فرزندان، لزوم اتخاذ روش‌های اختصاصی را نشان می‌دهد. با این همه، به علت وجود نقاط مشترك بین تمام نوجوانان و جوانان، می‌توان از راهكارهای ارائه شده از سوی متخصصان بهره گرفت تا شرایط پرورش آرام و لذت‌بخش فرزندان مهیا شود.
● منظور از رفتارهای ناسازگار چیست؟
قبل از هر چیز، بهتر است به درك مشتركی از رفتارهای ناسازگار برسیم. نوجوانانی كه رفتارهای ناسازگار از خود نشان می‌دهند، اغلب چالش‌های فراوانی برای والدین خود به‌وجود می‌آورند و رفتارهایی از خود نشان می‌دهند كه تاثیر منفی بر اطرافیانشان می‌گذارد و واكنش‌های ناخوشایند این افراد نیز به خودشان باز می‌گردد. در واقع، آنها با رفتار خود احساس بسیار بدی در طرف مقابل ایجاد می‌كنند؛ احساساتی مثل خشم، اضطراب، ترس، شرم و حتی حقارت و ضعف. سرپیچی از قوانین روزمره، قهر كردن و قشقرق راه انداختن، بحث و جدل با بزرگ‌ترها، آزار دادن و مقصر دانستن دیگران و ناسزاگویی، از كوره در رفتن، زودرنجی، خشونت، كینه‌توزی و انتقام گرفتن، از علائمی است كه ممكن است این دسته افراد از خود نشان دهند.
● با رفتارهای ناسازگار چگونه برخورد كنیم؟
برای بهبود رفتارهای ناسازگار فرزندان، روش‌های مفید و متنوعی از سوی متخصصان ارائه شده است كه تلاش می‌كنیم به تعدادی از بهترین‌های آنها اشاره كنیم:
تحقیقات نشان داده است، اگر والدین برخی رفتارهای خود را تغییر دهند روابطشان با فرزندانشان بسیار بهتر می‌شود.
اگر والدین خود تحت فشار‌های روانی ناشی از زندگی و كار هستند و نمی‌توانند رفتار و گفتار خود را كنترل كنند، بهتر است قبل از انجام هر گونه كاری درباره فرزند نوجوان خود، به فكر روشی برای كنترل فشار‌های خود باشند و اگر به تنهایی از عهده آن برنمی‌آیند، به یك روان‌شناس یا مشاور مراجعه كنند.
البته گاهی نیز والدین افكار غلط و افراطی درباره فرزند‌ خود دارند. مثلاً: <او این كارها را می‌كند تا حرص مرا در بیاورد.> یا: <او باعث ایجاد تمام مشكلات ما در خانه است.> چنین افكاری زمینه را برای به‌وجود آمدن احساسات بسیار بد نسبت به او مهیا می‌كند و بالطبع بر رفتارش تاثیر می‌گذارد.
در این موارد باید به‌جای سخنرانی و بحث و جدل، كوتاه و موِثر و با لحنی محكم ولی در كمال آرامش به او گوشزد كنیم كه رفتارش در ما چه تاثیری گذاشته و چه مشكلاتی ایجاد كرده است و بگوییم كه اگر دست از این رفتار خود برندارد، چه عاقبتی در انتظار اوست. نكته مهم درباره این عاقبت این است كه باید شدنی و محدود باشد. مثلاً نگوییم: <برای همیشه از این خانه خواهم رفت>! چون نمی‌توانید برای همیشه از خانه بروید.
والدین بهتر است به یاد داشته باشند كه از مهارت‌های ارتباطی مثل گوش دادن، ابراز وجود و قاطعیت، حل مساله و تصمیم‌گیری استفاده كنند، چرا كه بسیاری از ناسازگاری‌های نوجوانان به دلیل ناتوانی والدین در این‌گونه مهارت‌هاست.
آنچه مسلم است، هیچ نوجوانی واقعا برای آزار دادن والدین خود دست به این اعمال نمی‌زند. آنها در حقیقت، یاد نگرفته‌اند چگونه خود را به شما و دیگران نشان دهند و هیجانات خود را مدیریت كنند و در این راه احتیاج به كمك دارند.
● آیا توانسته‌ایم محیط شادی برای نوجوانانمان مهیا كنیم؟
به نظر می‌رسد، نوجوانان امروزی بیش از گذشته نیاز به تفریح و نشاط و شادی دارند. خانواده‌هایی كه قادر به درك نیازها و تمایلات جوانان نیستند و به دور از هر گونه صمیمت با آنان برخورد می‌كنند، منتظر باشند كه اگر زمینه لازم را برای شاد زیستن جوانان خود فراهم نكنند، آینده تلخی در انتظار جوانان آنان خواهد بود.
امروزه فشار كار والدین و بی‌حوصلگی آنان پس از فراغت از فعالیت‌های روزانه و نبود سرگرمی‌های مفرح سبب شده است كه اعضای خانواده و به خصوص نوجوانان كمتر شادی كنند. این در حالی است كه توجه به ایجاد شادی در بین اعضای خانواده می‌تواند مانع گرایش آنان به ناهنجارهای اجتماعی باشد. اغلب برنامه خاصی برای برگزاری جشن‌ها و مراسم شاد وجود ندارد و جشن‌ها مورد پسند و سلیقه اكثریت نو جوانان ایرانی نیست.
شاد بودن نیاز به فراهم كردن زمینه‌های خاصی همچون وسایل تفریحی و سرگرمی مناسب دارد، در حالی كه مسوولان اقدامی در این خصوص انجام نمی‌دهند و همین عامل به افسردگی جوانان دامن می‌زند. نزدیك ۶۰ درصد جوانان ایران با مشكل برخوردار نبودن از طبیعت شادمانه زندگی در دوران نوجوانی مواجهند.
● ناگفتنی‌های نوجوانان
در سنین نوجوانی، فرزندتان با مسائلی روبه رو خواهد شد كه تا آن زمان اصلا برایش مطرح نبوده و تجربه و اطلاعات كافی درباره آن ندارد. متاسفانه ماهیت این مسائل اغلب به گونه‌ای است كه در خانواده‌های ایرانی درباره آنها كمتر صحبت می‌شود یا اصلا صحبت نمی‌شود. همراه با تغییرات جسمی دوره بلوغ نوجوانان در‌ ‌جست‌وجوی هویت خویش هستند و اگر نهادهای جامعه‌پذیری آنان مانند خانواده و آموزش و پرورش‌ ‌كاركرد خود را به درستی ایفا و بستر مناسب برای هویت بخشی به نوجوان مهیا كنند، فرد دچار بحران هویت نخواهد شد ولی هم اكنون به دلیل تفاوت‌های جدی بین دو نسل، تمام پل‌های موجود بین نوجوانان و‌ ‌والدین از بین رفته و گفت‌وگو و تفاهم بین آنان تضعیف شده است.
در مدارس‌ ‌ایران هم مبحث آموزش ضعیف است و به پرورش نوجوانان پرداخته نمی‌شود. با شرایط ذكر شده، نوجوان به گروه همسالان روی می‌آورد كه معایب این رویكرد قبلا ذكر شد اما اكنون مشكل از این هم فراتر رفته و این گروه كه قبلا قابل مشاهده بودند، بدلیل استفاده نوجوانان از اینترنت و گپ‌های اینترنتی، به گروه همسالان مجازی تبدیل شده است‌ ‌و نمی‌توان در این رابطه‌ها به صداقت و درستی طرفین اعتماد كرد. گرایش‌ ‌روزافزون به ارتباطات مجازی، نوجوانان را از دنیای واقعی به دنیای مجازی و هیجانی‌ ‌می‌كشاند، در حالی كه در دنیای واقعی جامعه ایرانی جایی برای تخلیه این هیجانات اندیشیده نشده است.
متاسفانه به همان میزان كه افراد وقت خود را برای روابط مجازی صرف می‌كنند، از تعامل آنان با دیگران در محیط كار و خانواده كاسته می‌شود و روابط‌ ‌مجازی و فاصله‌دار، آنها را آسیب‌پذیرتر می‌كند. نیم‌نگاهی به تحولات آرام جامعه ارتباطی كه با ظهور مراكزی از جمله گیم نت‌ها، كافی نت‌ها، موبایل فروشی‌ها، فروشگاه‌های كامپیوتری و... اتفاق افتاده است، به اولیا و مربیان هشدار می‌دهد كه خودتان را با شرایط جدید وفق دهید، سریع یاد بگیرید، زبان نوجوانتان را بفهمید، مطابق زمان فرزند تربیت كنید، درباره هدف‌های تربیتی و جهت‌های آن به تفاهم برسید و ناخواسته میدان را به نفع سلطه فرهنگی تربیتی غول‌های رسانه‌ای خالی نكنید.

دكتر هانیه زائر‌رضایی

منبع : روزنامه سلامت