اسلام‌گرایی در اردن

بی تردید احراب سیاسی یک کشور را می توان به منزله آینه تمام نمای جریان های فکری حاکم بر آن جامعه دانست که مطالعه آنها ابزاری برای درک عمیق و ریشه ای از وضعیت آن کشور خواهد بود.
کتاب حاضر با هدف معرفی احزاب این کشور به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار برساختار سیاست داخلی اردن (به ویژه آنکه بسیاری از بنیانگذاران و فعالین حزبی این کشور در مقاطع مختلف در دولت های مختلف اردن حضور فعال داشته اند)، چگونگی پیدایش و فعالیت آنها، جایگاه احزاب اسلامی بخصوص اخوان المسلمین در این کشور تنظیم گردیده است.
احزاب سیاسی اردن علاوه بر تاثیر پذیری از تاریخ و نظام سیاسی کشور خود تا حد زیادی از جریانات و حوادث منطقه به ویژه فلسطین متاثر بوده و فراز و نشیب های زیادی را پشت سرنهاده اند. به رغم ظهور و پیدایش احزاب در اردن از آغاز قرن بیستم به دلیل عدم آمادگی جامعه و فقدان ضوابط و قوانین مدنی در مقطع زمانی پس از جنگ دوم جهانی مقرراتی جهت تشکیل احزاب و فعالیت های آنها در اردن تدوین گردید. تا سرانجام در سال ۱۹۵۲ میلادی با صدرو قانون اساسی اردن گامی در جهت حل این مشکل برداشته می شود.
در سال ۱۹۹۵ قانون اساسی سیاسی اردن توسط مجلسین این کشور صادر می شود. براساس این قانون، مجوز تشکیل یا انحلال احزاب به هیات دولت سپرده شده و حق دخالت در این زمینه از دادگاه ها سلب می گردد.
دوران حکومت ابراهیم هاشم در سال ۱۹۵۷ با استفاده از قانون مذکور کلیه احزاب موجود منحل شدند که این انحلال به مدت ۳۵ سال یعنی تا سال ۱۹۹۲ ادامه یافت. تعلیق فعالیت احزاب موجب خلل و مشکلات در روند فعالیت آنها شد که در نتیجه آن احزاب میانه از صحنه خارج و احزاب تندرو به فعالیت های سری روی آوردند.
در این میان تنها جمعیت اخوان المسلمین به عنوان یک انجمن مذهبی از انحلال احزاب مستثنا شد. این جمعیت توانست با بهره گیری از شرایط موجود و جمع بین فعالیت های خیریه، تبلیغات مذهبی، فعالیت های سیاسی و حزبی به سازماندهی تشکیلات خود سرعت بخشد.
منشور ملی اردن که در ماه ژوئن میلادی به تصویب مجلس این کشور رسید، دومین رکنی بود که در کنار قانون اساسی بر مشروطیت احزاب تصریح نمود. در این منشور بر ضرورت فعالیت احزاب سیاسی براساس تعدد احزاب، آزادی اندیشه، تشکل و مشروعیت رقابت دموکراتیک، تاکید شده بود.
سرانجام در سال ۱۹۹۲ قانون فعلی احزاب سیاسی که روح آن برگرفته از قانون اساسی و منشور ملی این کشور بود شکل گرفت. تاریخچه احزاب بزرگ ایدئولوژیک مانند اخوان المسلمین، بعث و حزب کمونیسیت اردن به سال های ۱۹۵۵ ـ ۱۹۴۵باز می گردد.
در مجموع در تشکیل ساختار کنونی حزبی در اردن فرآیندهایی همچون تبدیل فعالیت سری احزاب از سال ۱۹۵۷ به فعالیت رسمی و قانونی پس از سال ۱۹۸۹، نهادینه کردن و تحکیم جنبش اسلامی درچارچوب قانون احزاب توسط برخی شخصیت های سیاسی که دارای سوابق در پست های دولتی و نظامی در دولت های قبلی این کشور بودند و بالاخره انشعاب در تشکیلات و گروه های ایجاد شده از احزاب اصلی و ادغام بعضی از آنها در احزاب جدید دخالت مستقیم داشته اند. اسلام گرایان در اردن بدون اخوان المسلمین شناخته شده نیستند چرا که اغلب آنها اخوان را پدر معنوی و خود را فرزندان اخوان می دانند.
از این رو جریان اسلامی در اردن تقریبا یکپارچه بوده و از یک حزب بزرگ یعنی جبهه عمل اسلامی و در کنار آن حزب کوچک اسلامی و لیبرال بنام حزب دعاء و اخیرا حزب جدیدی بنام حزب میانه اسلامی تشکیل شده است. در مقطع کنونی نیز تغییرات پیاپی در احزاب اردن به وقوع پیوسته است که با انشعاب و ادغام ها منجر به ایجاد احزاب جدید شده است.
این همگرایی و واگرایی در احزاب اردن همچنان ادامه داشته که نتیجه اش عدم ثبات در تعداد احزاب این کشور است.

سید محسن میر نور الهی
ناشر؛ موسسه فرهنگی هنری بشیر علو ادب
چاپ اول؛ ۱۳۸۵
۱۰۰۰ نسخه
محمود فاضلی

منبع : روزنامه کارگزاران