گفتار درمانی

مطلب زیر به بررسی استفاده از نظام‌های ارتباطی جایگزین و مکمل گفتار (AAC) در دانش‌آموزان نشانگان داون با آسیب‌شنوایی می‌پردازد.
هدف گفتاردرمانی، ایجاد توانایی برقراری ارتباط مناسب برای فرد مراجعه‌کننده است. برای برقراری ارتباط و انتقال مفاهیم از نمادها یا علایم استفاده می‌کنیم که این ارتباط از راه اشارت، ایماء و اشاره، نوشتار، تصاویر، نمادها و ... صورت می‌گیرد.
اگر فردی دچار آسیب‌های زبانی و گفتاری شدید باشد، علاوه بر موارد فوق باید از روش‌ها و نظام‌های دیگری برای برقراری ارتباط مؤثر استفاده کند که به عنوان نظام ارتباطی جایگزین و مکمل (AAC) معرفی می‌شود. مقاله حاضر به بررسی کاربرد این نظام در کودکان نشانگان داون با آسیب‌ شنوایی می‌پردازد.
● تکامل گفتار
در سیر تکامل گفتار از سه مرحله عبور می‌کنیم:
۱)‌ شناخت: در تعامل با محیط مفاهیم ذهنی شکل می‌گیرند که باعث تمایز اشیاه و مفاهیم از یکدیگر می‌شوند.
۲) زبان: در این مرحله برچسب کلامی به مفاهیم ذهنی اختصاص می‌یابد، البته این برچسب‌ها ممکن است غیرکلامی به صورت اختصاص یک نماد یا تصویر، یا ایما و اشاره برای یک مفهوم ذهنی باشد.
۳) گفتار: وقتی برچسب‌های کلامی که در ذهن وجود دارد بر زبان جاری و در قالب الفاظ و واژه‌ها بیان شوند، گفتار شکل می‌گیرد.
این در صورتی است که اندام‌های گفتاری و دستگاه اعصاب مرکزی سلامت باشند. لازم به ذکر است مفاهیم زبانی ممکن است به صورت نوشتن، ایما و اشاره، نقاشی و ... بروز کنند.
زمانی که فرد در ارتباطات خود دچار مشکل شده باشد، به آسیب ‌شناس گفتار و زبان مراجعه می‌کند. در حیطه کاری آسیب‌شناس گفتار و زبان دو دسته از اختلالات ارتباطی جای می‌گیرند:
۱) اختلال‌های گفتاری: این دسته از اختلال‌ها شامل اختلال در تولید، صوت و اختلال در روانی کلام است.
الف) وقتی فرد در تلفظ آواها به صورت حذف، جابجاگویی، خرابگویی و اضافه‌گویی مشکل دارد، دچار اختلال تولید گفتار است.
ب) اختلال صوت: وقتی فرد در زیر و بمی، بلندی، کیفیت، تشدید و ... صدایش مشکل دارد دچار اختلاف صوت است.
ج) اختلال روانی کلام: وقتی فردگسیختگی در زمان‌بندی کلام دارد مانند آنچه در افراد لکنتی می‌بینیم، دچار اختلال روانی کلام شده است.
۲)‌ اختلالات زبانی: این اختلالات در چهار بخش به وجود می‌آیند:
الف) واج‌شناسی: فردی که در این بخش دچار اختلال شده است، در تمایز و درک آواها و تولید آنها برای ساختن کلمات نارسایی دارد.
ب) معناشناختی: فرد در پردازش معنای کلمات نارسایی دارد، برای مثال در افراد ناشنوا اختصاص چند معنا برای یک کلمه دشوار است.
ج) دستور زبان: در این بخش فرد ممکن است در دو مقوله دچار اختلال شود.
▪ نحو: در به کارگیری قواعد برای کنار هم قرار دادن کلمات اختلال وجود دارد.
▪ ساختواژه: در ساخت کلمات مشکل وجود دارد، برای مثال در اضافه کردن پسوند و پیشوند برای ساخت کلمات جدید یا شناسه مناسب برای فعل مشکل وجود دارد.
د) کاربردشناسی: وقتی فرد از دانستنی‌های زبانی خود در زمینه یا موقعیت مربوط به درخواست کردن، پاسخ دادن، اعتراض یا امتناع کردن، اظهارنظر کردن، تصور کردن و ... استفاده نمی‌کند در این بخش دچار اختلال است، مانند آنچه که در افراد در خود مانده می‌بینیم.
گفتار درمانگر با تکنیک‌های اثربخشی رشد این ساختارهای زبانی را توسعه می‌دهد. هدف یک گفتار درمانگر، ایجاد توانایی برقراری ارتباط مناسب برای فرد مراجعه‌کننده است.
در تعریف زبان گفتیم مجموعه‌ای از نمادها یا علایم است که برای برقراری ارتباط و انتقال مفاهیم استفاده می‌شود و این ارتباط از راه اشارات، ایما و اشاره، نوشتار، تصاویر، نمادها، پیام‌نگار و ... صورت می‌گیرد.
بنابراین، اگر فردی دچار آسیب‌های زبانی و گفتاری شدید باشد، می‌بایست از روش‌ها و نظام‌های دیگری برای ارتباط مؤثر، استفاده شود که به عنوان نظام ارتباطی جایگزین و مکمل (AAC) معرفی می‌شود.
در این نظام مجموعه‌ای از روش‌ها در ترکیب با گفتار یا در غیاب آن به کار گرفته می‌شوند که عبارت‌اند از: خواندن، نوشتن، اشارات، ایماها و ... .
این نظام برای حمایت، افزایش و جبران ارتباط در افرادی که ارتباط کلامی ندارند یا نمی‌توانند نیازهای ارتباطی‌شان را برآورده کنند، طراحی شده است.
همچنین AAC موجب افزایش مهارت‌های زبانی شده، فراگیری واژگان بیانی را تسهیل کرده و از رشد سواد و رشد مهارت‌های مستقل زندگی کردن پشتیبانی می‌کند. ضمن اینکه باعث فعال بودن فرد در جریان ارتباط می‌شود.
مهارت‌های زبانی و ادراکی، وضعیت بینایی، شنوایی، حرکتی، علایق فرد و ... در طراحی و استفاده از نظام‌های AAC نقش مهمی ایفا می‌کنند.
برای مثال، فردی که از نظر مهارت‌های زبانی و ادراکی در سطح پایینی قرار دارد از نظام‌های ساده‌تر AAC برای برقراری ارتباط با وی استفاده می‌شود.
● کاربرد AAC
۱)‌ جایگزین گفتار: داشتن ارتباط از داشتن گفتار مهم‌تر است. بنابراین، در افرادی که امکان کمی برای اکتساب گفتار دارند از AAC به عنوان جایگزین گفتار استفاده می‌شود.
برای مثال، در ناشنوایان عمیق یا در افرادی که در ناحیه دهان و صورت مشکل حاد دارند.
۲) مکمل گفتار: از AAC در افرادی که مشکلات زیادی در بیان شفاهی دارند یا دچار تأخیر جدی در گفتار و زبان هستند در کنار گفتار استفاده می‌شود.
۳) راهی به سوی گفتار: از AAC در کودکان کم‌توان ذهنی شدید به ویژه کودکان دارای نشانگان‌داون به عنوان تسهیل‌کننده گفتار استفاده می‌شود.
● توصیف وضعیت و تشخیص مسئله
امیرحسین یک کودک دارای نشانگان با کاهش شنوایی عمیق، متولد ۱۳۷۶ است.
نخستین بار در سال تحصیلی ۸۴-۸۳، او را مورد ارزیابی قرار دادم. نتایج ارزیابی حاکی از درک کلامی، تماس چشمی و توجه و تمرکز ضعیف‌، درک غیرکلامی نسبتاً خوب، هماهنگی چشم و دست، قدرت تقلید و حرکات ظریف در حد متوسط، عدم عملکرد مناسب اندام‌های گویایی، توانایی تولید فقط ۴ واکه و عدم توانایی تولید همخوان و عدم تثبیت برتری طرفی بود. همچنین شیوه برقراری ارتباط کودک استفاده از انگشت اشاره و بردن شخص به سمت مورد درخواستی‌اش بود.
طبق روش‌های معمول برای افزایش توانایی‌های وی در جنبه‌هایی که ناتوانی یا محدودیت وجود داشت، درمان صورت گرفت و در پایان سال تحصیلی امیرحسین توانایی تولید واکه‌ها، بیان ترکیب دو واکه و دو همخوان را پیدا کرد.

لیلا فیاضی بارجینی ـ آسیب شناس گفتار وزبان

منبع : روزنامه اطلاعات