پیام علی(ع) برای سیاستمداران

اعلام سال ۱۳۷۹ از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال امام علی‏(ع)، فرصتی بود تا در سیره قولی و عملی امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‏طالب تأمل و مداقه بیشتری به منظور عمل بدان صورت گیرد، اما آنچه در مقام سخن گفته شد کمتر به مرحله عمل نزدیک شد. ماه مبارک رمضان فرصت هر ساله‌ای است برای تأمل در سیره آن امام بزرگ به منظور درس گرفتن از آن برای عمل. بر این اساس این مطلب پرسش مهمی‌ به نظر می‌رسد که: «آموزه‏ها، پیام‏ها و درس‏های سیاسی امام علی(‏ع) برای نسل امروز چیست؟». در اینجا به اختصار ‏برخی از درس‏هایی را كه از سیره سیاسی آن حضرت می‏توانیم بگیریم ذکر می‌کنم:
۱ـ دین و حكومت:
امام علی(ع) علاوه بر ضرورت حكومت ‏بر دینی بودن آن نیز تأكید و پافشاری كرده است.در یك حكومت دینی است كه «شرط انصاف‏» در قانون‌گذاری رعایت می‏شود، زیرا قانون‏گذار اصلی خداوند حكیم است. زمانی كه حكومت، مردم و حاكمان مطیع دین و فرمان‏های خداوند باشند، نظام صالح مستقر خواهد شد. در سایه نظام صالح، فضایل ترویج و رذایل متروك می‏شود. كمك به گمراهان، رسیدگی به ناتوانان، یاری به بی‏پناهان، مبارزه با اسراف، برقراری امنیت، كوبیده شدن باطل، نشر حق، امر به معروف و نهی از منكر، بر پاداشتن نماز و روزه و حج و تولی و تبری، تربیت‏های قرآنی و نفی ظلم و ستم و...از ثمرات دیگر استقرار نظام صالح است. امام علی(ع) در نقد حكومت امویان به پیامدهای نادرست عملكرد آنان اشاره كرده، می‏فرماید: به خدا كه بر سركار بمانند تا حرامی از خدای را نگذارند، جز آن كه آن را حلال شمارند، و پیمانی استوار نماند، جز آن كه آن را بگسلانند، و خانه‏ای در دهستان و خیمه‏ای در بیابان نبود، جز آن كه ستم آنان بدان رسد و ویرانش گرداند، و بدرفتاری‏شان مردم آن جا را بگریزاند (نهج‌البلاغه، خطبه ۹۸). بنابر این حكومت دینی موظف است ‏حدود احكام الهی را پاس بدارد و به عمران و آبادانی و تامین خواسته‏ها و رضایت مردم اهتمام ورزد.
۲ـ صداقت و سیاست:
یكی از درس‏های بزرگ در سیره سیاسی امام علی، صداقت آن حضرت در عرصه‏های مختلف، از جمله سیاست است.از نظر ایشان هدف وسیله را توجیه نمی‏كند؛ انسان مسلمان برای هیچ هدفی، هر چند بسیار مهم، نمی‏تواند از صراط مستقیم منحرف شود.صداقت آن حضرت در حدی بود كه برخی از اطرافیان ایشان نیز لب به اعتراض گشودند و در مقایسه‏ای معاویه را سیاستمدارتر خواندند؛ این جا بود كه حضرت فرمود: به خدا سوگند، معاویه زیرك‏تر از من نیست، لیكن شیوه او، پیمان شكنی و گنهكاری است. اگر پیمان شكنی ناخوشایند نمی‏نمود، زیرك‏تر از من كسی نبود؛ اما هر پیمان شكنی به گناه برانگیزاند، و هر چه به گناه برانگیزاند، دل را تاریك گرداند (نهج‌البلاغه، خطبه ۲۰۰). از همین روست كه حضرت در موارد متعدد اعلام می‏كند كه حكومت پیش من هیچ ارزشی ندارد مگر این كه در پرتو آن بتوانم به تكالیف الهی خود عمل كنم. حكومت و سیاست در نظر امام علی ابزاری است ‏برای خدمت‏به خلق خدا و احقاق حق مظلومان.
۳ـ دنیا و آخرت:
امام علی(ع) با آن كه به حكومت دست‏یافت، اما بدان و به دنیا دل نبست، و با آن كه امام بود و معصوم، اما ترك دنیا نكرد و گوشه عزلت نگزید، بلكه اهل جهاد و سیاست و عبادت و دیانت و تلاش و كار بود.خلاصه این كه میان دنیا و آخرت جمع كرده و دنیا را مزرعه آخرت می‏دید: مردم در كار دنیا دو گونه‏اند:
آن كه برای دنیا كار كرد و دنیا او را از آخرتش باز داشت، بر بازمانده‏اش از درویشی ترسان است و خود از دنیا برخویشتن درامان.پس زندگانی خود را در سود دیگری در بازد، و آن كه در دنیا برای پس از دنیا كار كند، پس بی آن كه كار كند بهره وی از دنیا به سوی او تازد، و هر دو نصیب را فراهم كرده و هر دو جهان را به دست آورده، چنین كسی را نزد خدا آبروست و هر چه از خدا خواهد از آن اوست (نهج‌البلاغه، حكمت، ۲۶۹). روایت است كه رسول اكرم(ص) به علی(ع) فرمود: اسلام دینی است‏ با متانت...در عمل مانند كسی عمل كن كه امید دارد به پیری برسد و آن گاه بمیرد، و در احتیاط مانند كسی باش كه بیم آن دارد فردا بمیرد (بحار الانوار، ج‏۱۵، باب ۲۹). از امام حسن(ع) نیز نقل شده كه فرمود: برای دنیایت چنان باش كه گویی جاویدان خواهی ماند و برای آخرتت چنان باش كه گویی فردا می‏میری (وسائل الشیعه، ج‏۲، باب ۸۲). از ویژگی‏های امام علی(ع) جمع میان عناصری است كه بسیاری از انسان‏ها می‏پندارند بین‏شان تضاد است و نمی‏توان میان آنها جمع كرد: جمع میان اخلاق و قدرت، دیانت و سیاست، عدالت و آزادی، كار و عبادت و....
۴ـ عدالت و مصلحت:
مفهوم كلیدی در سیاست علوی «عدالت‏» است. امام علی در پاسخ شخصی كه از آن حضرت پرسید: آیا عدالت ‏شریف‏تر است ‏یا بخشندگی؟ فرمود: عدل بالاتر است، زیرا عدل جریان امور را در مسیر طبیعی خود قرار می‏دهد، در حالی كه «جود» و بخشش امور را از مجرای طبیعی خود خارج می‏سازد.عدالت قانونی است عام و مدیر و مدبری است كلی و شامل كه همه اجتماع را در برمی‏گیرد و بزرگراهی است كه همه باید از آن بروند؛ اما جود و بخشش یك حالت استثنایی است (نهج‌البلاغه، حكمت ۴۳۷). آن حضرت هنگامی كه مردم هجوم آوردند تا ایشان حكومت را بپذیرد، مهم‏ترین دلیل پذیرش خلافت را اجرای عدالت اعلام كرد: اگر آن اجتماع عظیم نبود و اگر تمام شدن حجت و بسته شدن راه عذر بر من نبود و اگر پیمان خدا از دانشمندان نبود كه در مقابل پرخوری ستمگر و گرسنگی ستمكش ساكت ننشینند و دست روی دست نگذارند، همانا افسار خلافت را روی شانه‏اش می‏انداختم و مانند روز اول كنار می‏نشستم (نهج‌البلاغه، خطبه‏۳). وقتی دوستان خیراندیش به حضور آن حضرت آمدند و تقاضا كردند كه برای مصلحت مهم‏تر، انعطافی در سیاست ‏خود پدید آورد و موضوع مساوات و برابری را مسكوت بگذارد، فرمود: شما از من می‏خواهید كه پیروزی را به قیمت تبعیض و ستمگری به دست آورم؟ از من می‏خواهید كه عدالت را به پای سیاست و سیادت قربانی كنم؟ خیر، سوگند به ذات خدا كه تا دنیا دنیاست چنین كاری نخواهم كرد و به گرد چنین كاری نخواهم گشت، من و تبعیض؟! من و پایمال كردن عدالت؟! اگر همه این اموال عمومی كه در اختیار من است، مال شخص خودم و محصول دسترنج‏خودم بود و می‏خواستم میان مردم تقسیم كنم، هرگز تبعیض روا نمی‏داشتم تا چه رسد كه مال مال خداست و من امانتدار خدایم (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۲۶). حضرت علی(ع) از حاكمانی است كه تأكید و اصرار فراوان بر عایت‏حقوق مردم و پیش از آن، آگاه كردن مردم به حقوق خود در مقابل حكومت دارد؛ در این‏باره چنین می‏فرماید: خداوند برای من به موجب این كه ولی امر و حكمران شما هستم حقی بر شما قرار داده است و برای شما نیز بر من همان اندازه حق است كه ازمن بر شما. همانا حق برای گفتن، وسیع‏ترین میدان‏ها و برای عمل كردن و انصاف دادن، تنگ‏ترین میدان‏هاست.حق به سود كسی جریان نمی‏یابد مگر آن كه به زیان او نیز جاری می‏گردد، و برزیان كسی جاری نمی‏شود مگر این كه به سود او نیز جاری می‏گردد (نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۴).
۵ ـ قدرت و پارسایی:
در نگاه امام علی(ع)، قدرت الهی فوق تمام قدرت‏هاست و هر صاحب قدرتی باید خداوند را امیر خود بداند.معنای تقوا و پارسایی در عرصه سیاست نیز همین است كه سیاستمداران خدا را ناظر بر اعمال و كردار خود بدانند.حسن ختام این سرآغاز را توصیه آن حضرت به پارسایی و تقوا قرار می‏دهیم كه فرمود: سفارش می‏كنم شما را به ترس از خدایی كه آفرینشتان را آغاز فرمود، و باز گشتنتان بدو خواهد بود.روایی حاجت‏شما از اوست، و نهایت رغبتتان به درگاه اوست.مقصد راه شما به پیشگاه او منتهی شود، و پناهگاهتان سایه رحمت او بود.داروی درددل‏هاتان ترس از خداست، و ترس از خدا موجب بینایی درون‏های كور شماست، و درمان بیماری كالبدهاتان و زداینده فساد سینه‏هاتان...پس فرمانبرداری خدا را پوشش جان كنید...و بر سر همه كارهاتان امیرش نمایید (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۸). تقوا، عدالت، آخرت محوری، صداقت و حكومت دینی از مهم‏ترین پیام‏ها و درس‏های امام علی‏علیه السلام برای نسل امروز است. به امید آنكه با آگاهی از آموزه‏های امام علی‏(ع) و عمل به آن، روز به روز در مسیر توسعه و تعالی گام برداریم و به نظام صالح و مطلوب علوی نزدیك‏تر شویم.

منبع : خبرگزاری آفتاب