وعده‌هایی که در ابهام ماند

سه سال است دولت به فعالان بخش کشاورزی وعده‌ می‌دهد ولی به نیمی از آن وعده‌ها هم عمل نکرده؛ به ظاهر قصدی هم برای عملیاتی کردن آنها ندارد، چون تاکنون هیچ اقدام عملیاتی و مثبتی انجام نداده است. اما گذشته از وعده‌ها، دولت نهم به برنامه‌های پیش‌بینی شده هم وفادار نبود و برنامه چهارم را طبق پیش‌بینی‌های انجام شده اجرا نکرد. گرچه وزیر جهاد کشاورزی دولت معتقد است در کارنامه کاری وزارتخانه عملکرد مثبتی به ثبت رسانده؛ اما وضعیت کنونی چیز دیگری را نشان می‌دهد. حتی اگر یکی از اقداماتی که دولت آن را مصداق موفقیت خود نام می‌برد بررسی شود، می‌بینیم چقدر شعارها و برنامه‌های دولت خدمتگزار با آنچه انجام شده فاصله دارد. صنعت دامپروری یکی از همین مصادیق مورد نظر دولت است که اگر بررسی شود دیده می‌شود چقدر بین وعده‌های دولت برای بهبود وضعیت آن تا شرایط کنونی فاصله وجود دارد. از نگاه کارشناسان و فعالان صنعت، دولت نه‌تنها در پیشرفت و حتی ثبات فعالیت‌های صنعت دامپروری اقدام جدی و مستمری انجام نداده بلکه در راستای نابودی آن حرکت کرده است. البته دولت این واقعیت را نمی‌پذیرد؛ ولی عملکرد او چیز دیگری را نشان می‌دهد. مسوولان دولتی مدعی هستند کشور در تولید شیر و گوشت قرمز خودکفاست اما به صفر کردن تعرفه شیر خشک و گوشت مجوز واردات می‌دهند. برخلاف آنچه در دنیا متداول است یارانه محصولات تولیدی به تولیدکننده داده نمی‌شود و دولت برای جلوگیری از بحران‌های موقتی در جامعه حاضر به اصلاح یارانه تولیدات این صنعت نیست. در حالی‌که کارشناسان معتقدند خرید بی‌رویه و غیراصولی دام‌های مازاد دامداران به ضرر کشور خواهد بود، دولت برای حل مشکل خشکسالی در این حوزه اقدام به خرید تمام دام‌های مازاد کرده است. در سال جاری به دنبال بروز خشکسالی دولت وعده داد در دوره‌های متوالی بین دامداران علوفه یارانه‌داری توزیع می‌کند. اما این برنامه اجرا نشد. دولت تنها در یک دوره بخش محدودی از علوفه دامداران را تامین کرد. در حالی‌که دامداران به دو میلیون تن جو نیاز دارند ۱۵۰ هزار تن جو یارانه‌دار توزیع شد.
● قیمت‌گذاری غیر اصولی
سرمایه دامی کشور معادل صنعت نفت است، ولی معلوم نیست چرا سرنوشت این صنعت به سوی ناکجاآباد کشیده می‌شود. دولت نهم نیز در مدت فعالیتش هیچ برنامه اصولی برای حل مشکل آن نمی‌گرفته است. مدت‌هاست دامداران با زیان قابل توجهی که متوجه آنها و صنعت دامپروری است فعالیت می‌کنند. فعالیتی که معلوم نیست با شرایط کنونی چه زمانی به خط پایان برسد. اگرچه در این جریان تولید‌کنندگان بزرگ که تعداد محدودی هستند ضربه زیادی نخواهند خورد. در این میان مهرورزی دولت نهم گریبان تولید‌کنندگان خرد را که جمعیت بزرگی از دامداران را شامل می‌شود، در بر می‌گیرد.
دولت بدون توجه به آنچه در دنیا امروز اتفاق می‌افتد عمل می‌کند. تحقیقات موجود هم نشان می‌دهد افزایش سود تولیدکننده در نهایت منجر به افزایش تولید و کاهش بهای تمام شده محصول و در نتیجه به سود مصرف‌کننده خواهد بود. به همین دلیل در دنیا برای کاهش قیمت تولید به تولید‌کننده یارانه پرداخت می‌کند؛ ولی دولت ایران بی‌توجه به اهمیت این موضوع یارانه شیر را به مصرف‌کننده می‌دهد.
به گفته کارشناسان و فعالان صنعت در حال حاضر قیمت جو در بازارهای جهانی ۲۰ تا ۳۰ سنت و قیمت شیر ۶۵ تا ۷۵ سنت است ولی در ایران جو کیلویی ۴۷۰ تومان عرضه می‌شود. یعنی در حالی‌که قیمت جهانی هر کیلو جو حداکثر ۲۰۰ تومان است در کشور کیلویی ۴۷۰ تومان عرضه می‌شود. رقمی که به صنعت فشار زیادی وارده کرده زیرا دولت قیمت شیر را افزایش نداده است؛ اکنون شیر کیلویی ۳۶۰ تومان به فروش می‌رود. موضوعی که همه مسوولان وزات جهاد کشاورزی از آن مطلع هستند. ولی کماکان اقدام جدی برای رفع این مشکل نمی‌کنند. به گفته رئیس هیات‌مدیره مرکز همکاری‌های امور دام، دولت هیچ قدم مثبتی برای رفع مشکل دامداران برنداشته‌ و اعتراضات و پیگیری‌های بی‌شمار به مجلس شورای اسلامی، وزارت بازرگانی، جهاد کشاوری هیچ نتیجه‌ای نداشته است.
تقی‌وند، یکی از تولید‌کنندگان نمونه با تایید این موضوع می‌گوید: «دولت هیچ قدم مثبتی برای رفع مشکل دامداران برنداشته‌. حتی به نظر کارشناسان خود توجهی نکرده و تعیین قیمت شیر است. در حالی‌که کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی در بازدید از گاوداری‌ها قیمت پایه شیر را کیلویی ۵۰۸ تومان اعلام کرده و شورای اقتصادی ۴۱۰ تومان برای کارخانجات مصوب کرده است.» به گفته تقی‌وند در دنیا یارانه برای کاهش قیمت تولید به تولید‌کننده پرداخت می‌شود؛ ولی دولت ایران بی‌توجه به اهمیت این موضوع یارانه شیر را به مصرف‌کننده می‌دهد. محمد فربد- با بیان اینکه روش فعلی پرداخت یارانه به شیر مورد تایید انجمن صنفی صنایع لبنی نیست، تصریح می‌کند: با توجه به وجود مشکلات در بخش تولید و افزایش بالای قیمت علوفه توصیه می‌شود این یارانه در اختیار دامداران قرار گیرد که آثار مثبت همه اقشار جامعه را در برگیرد. به اعتقاد عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی صنایع لبنی این یارانه نباید به بخش فرآوری شیر پرداخته شود بلکه باید به منظور افزایش تولید به دامداران اختصاص یابد. اما کارشناسان اقتصادی نیز بر پرداخت یارانه شیر به دامداران تاکید می‌کنند و می‌گویند عدم‌پرداخت یارانه به واحدهای دامداری به بهانه زیادی تعدادشان و سخت بودن کنترل و نظارت بر آنها بی‌انصافی است چراکه با اعمال راهکارهای مناسب می‌توان به راحتی این شیوه را بدون فساد اجرایی کرد. از دید کارشناسان در حال حاضر بیشترین فشار روی تولیدکننده است، در نتیجه پرداخت یارانه به دامداران براساس میزان تولید ضروری است و آنها می‌گویند: با توجه به اینکه گفته می‌شود یارانه پودر شوینده حذف و به یارانه شیر افزوده شده است به هیچ وجه نباید تکیه بر شیوه پرداخت قبلی «پرداخت به مصرف‌کنندگان» ادامه یابد چراکه ضرر اصلی تولید شیر را تولیدکنندگان متحمل می‌شوند که باید این یارانه در راستای حمایت از تداوم تولید به واحدهای دامداری پرداخت شود. زیرا عدم‌حمایت از تولیدکننده، باعث خارج شدن بسیاری از واحدهای دامداری از چرخه تولید می‌شود که در حال حاضر بسیاری از واحدها تعطیل شده یا در حال تعطیلی و ورشکستگی هستند. در نتیجه باید برای پرداخت یارانه جامع‌نگرایانه برخورد شود، پرداخت یارانه به مصرف‌کننده شیر به دلیل افزایش جایگاه آن در سبد خانوار بوده است که هم‌اکنون جایگاه اولیه خود را در راستای افزایش مصرف از دست داده و با توجه به وضعیت فعلی و مشکلات در بخش تولید همچون بسیاری از کشورهای پیشرفته باید به تولید اختصاص یابد.
● وارداتی بی‌برنامه
یکی از دامداران نمونه کشور می‌گوید: دولت هیچ حمایتی از تولید و تولیدکننده نمی‌کند بلکه به آن ضربه هم می‌زند او برای اشاره به حرف‌های خود به صفر شدن تعرفه شیر خشک وگوشت قرمز اشاره می‌کند و می‌افزاید معاون وزیر جهاد کشاورزی خبر از خودکفایی در تولید شیر را می‌دهد ولی در مقابل تعرفه واردات شیر خشک و گوشت قرمز صفر می‌شود. جواد وکیلی گیلانی رئیس هیات‌مدیره مرکز همکاری‌های امور دام نیز با انتقاد از کمبود شدید علوفه به ویژه جو و همچنین صفر بودن تعرفه واردات گوشت قرمز و شیر خشک، اظهار می‌کند از سوی هیچ یک از بخش‌های مربوطه حمایتی از دامداران نمی‌شود و دامداران هیچ پناه و امیدی برای تولید ندارند. وزارت بازرگانی و وزارت جهاد کشاورزی از وضعیت موجود دامداران مطلع هستند اما یا اقدامی نمی‌کنند یا نمی‌توانند. البته سه ماه پیش معاون وزیر جهاد کشاورزی کرد تعرفه ۶۰ درصدی برای واردات شیر خشک در نظر گرفته شده ولی کماکان مقدار قابل توجهی شیر خشک از چین وارد کشور شد.
● یارانه‌ای در ابهام
در سال جاری به دنبال بروز خشکسالی دولت وعده داد در دوره‌های متوالی بین دامداران علوفه‌ یارانه‌داری توزیع می‌کند. اما به‌طور کامل اجرایی نشد. دولت تنها در خردادماه بخش محدودی از علوفه دامداران را تامین کرد. در حالی‌که دامداران به دو میلیون تن جو نیاز دارند ۱۵۰ هزار تن جو یارانه‌دار در حال توزیع شد که آن هم به اندازه ۱۰ درصد از نیاز دامداران بود. اگرچه نقدینگی دامداران به قدری پایین است که توانایی خرید جو یارانه‌دار را نیز ندارند. رئیس هیات‌مدیره مرکز همکاری‌های امور دام با تا یید این موضوع می‌گوید حرکت‌های لاک پشتی از قبیل در نظر گرفتن ۱۵۰ هزار تن جو مشکل دامداران را حل نمی‌کند. تاکنون هم طبق برنامه هیچ علوفه‌ یارانه‌داری در اختیار دامداران قرار نگرفته و میزان این علوفه که یکبار در سال توزیع می‌شود جوابگوی نیاز سه روز گاوداری‌های صنعتی است. وکیلی گیلانی می‌افزاید: دولت چرا نیاز علوفه دامداران تامین نمی‌کند؟ چرا شرکت پشتیبانی امور دام از واردات علوفه خودداری می‌کند؟ شرکت پشتیبانی امور دام باید در تنظیم بازار علوفه و نهاده‌های دامی برنامه‌ریزی جدی داشته باشد علوفه مورد نیاز این بخش را از بازار داخلی و واردات تامین کند. تقی‌وند، یکی از دامداران نمونه کشور نیز با انتقاد از سایر سیاست‌های دولت می‌گوید: چرا زمانی که شکر تمام می‌شود در حد کلان شکر وارد می‌شود، اما وقتی جو در کشور وجود ندارد وارد نمی‌کنند؟ از سوی دیگر، در حالی‌که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سوبسید روغن نباتی و قند و شکر را دو برابر هزینه دارو و درمان آن عنوان می‌کند، یارانه برای آن پرداخته می‌شود و شیر که به عنوان درمان تلقی می‌شود، هیچ سوبسید و یارانه‌ای برای حمایت از تولید آن پرداخت نمی‌شود. البته نظام‌الدین سجادی، معاون وزیر جهاد کشاورزی چندی پیش در مورد توزیع جو یارانه‌ای گفت: ۱۵۰ هزار تن جو یارانه‌دار در همه استان‌ها در حال توزیع است و در صورت نیاز در مراحل بعد سهمیه مجدد در نظر گرفته خواهد شد. ولی به گفته فعالان صنعت بعد از توزیعی که در خرداد اتفاق افتاد جویی در میا ن دامداران توزیع نشد. در مقابل اعتراض‌ها هم مسوولان دولتی فقط با بیان اینکه گرانی نهاده‌ها به دلیل خشکسالی و همچنین بالا بودن قیمت جهانی است وضع پیش آمده را توجیه کردند.
● خریدی بی‌فایده
مدتی است دولت دام مازاد دامداران را به دلیل خشکسالی آن هم بدون قید و بند خریداری می‌کند. شرکت پشتیبانی امور دام بدون هیچ محدودیتی و با قیمتی مناسب دام مازاد دامداران خریداری می‌کند. این در حالی‌که پیش‌بینی می‌شود به دلیل کم وزن عرضه شدن دام‌ها کشور دولت در نیمه دوم سال برای تامین گوشت با مشکلاتی مواجه می‌شود. علی‌اکبر عباسی، رئیس هیات‌مدیره با بیان اینکه دام‌های مازاد خشکسالی به طور میانگین در وزن ۱۰ کیلویی و به قیمت کیلویی هزار و ۹۰۰ تومان از دامداران خریداری می‌شود، می‌گوید: دام‌های مازاد با هدف پرواربندی خریداری می‌شود اما به دلیل کمبود علوفه و همچنین مشکلات ضمانت‌نامه برای پرواربندی اکثر دامداران امکانات برای پرواربندی و افزایش وزن مناسب دام را ندارند به همین دلیل توسط شرکت پشتیبانی امور دام کشتار می‌شود. با این شرایط هم پیش‌بینی می‌شود نیمه دوم سال جاری با مشکل تامین گوشت مواجه شویم. وکیلی گیلانی با تایید این موضوع می‌گوید: تنها افتخار وزارت جهاد کشاورزی خرید دام مواجه شده با خشکسالی است که به قیمت بسیار پایین‌تر از قیمت بازار خریداری می‌شود و پول آن به صورت نقدی هم پرداخت نمی‌شود. به گفته او اگر به تولید داخلی بها داده نشود و امکانات برای رسیدن به وزن طبیعی و مناسب دام‌ها قبل از کشتار فراهم نشود قطعا با کمبود گوشت مواجه خواهیم شد.
● کارخانه‌ها هم ضربه می‌زنند
اکنون دامداران مجبور هستند به دلیل مشکل علوفه تامین و قیمت پایین محصولات خود که در نهایت مقرون به صرفه نبودن تولید را به ارمغان می‌آورد گاوهایی که روزانه کمتر از ۳۰ کیلوگرم شیر تولید می‌کنند بفروشند. در واقع گاوی که تا هفت سال سالانه ۹۰ تن شیر تولید می‌کند به دلیل کمبود علوفه برای تامین هزینه‌های گاوهای دیگر به فروش می‌رود. زیرا در حال حاضر دامداران باید نهاده‌های تولید را با قیمت آزاد تهیه کنند و در مقابل هم شیر تولیدی را با قیمت‌گذاری دولتی بفروشند. شرایطی که کشاورزان از آن مستثنی و کارخانه‌داران با آن بیگانه هستند. کشاورزان به دلیل خشکسالی محصول خود را به دلیل کم شدن تولید گران‌تر می‌فروشند و سودشان تامین می‌شود. کارخانه‌ها نیز نرخ تضمینی سود خود را دارند در نتیجه تنها دامداران در این میان متضرر می‌شوند. از دید فعالان بخش تولید امروز کارخانه‌های لبنی، کارخانه‌ها فرآوری هم به دامداران ضربه می‌زنند. کارخانه‌های لبنی شیر را کیلویی ۳۸۰ تومان نمی‌خرند و به گاوداری برگردانده‌اند. در حقیقت کارخانه‌ها از عمر ۲۴ ساعته شیر سوء استفاده می‌کنند؛ چراکه دامداران به دلیل فسادپذیری مجبورند محصول تولیدی خود را به هر قیمت بفروشند. یکی از فعالان این صنعت با انتقاد از عدم‌پرداخت هزینه خرید شیر از سوی کارخانه‌های لبنی می‌گوید: به گفته کارخانه‌های لبنی از دو ماه پیش تاکنون پول شیر تحویل گرفته شده را به دلیل کمبود نقدینگی‌شان نمی‌پردازند و حتی برخی کارخانه‌ها چهار ماه است که پول شیر دامداران را نپرداخته‌اند. حبیب حقیقی- بالاترین قیمت خرید شیر دامداران از سوی کارخانه‌ها کیلویی ۳۰۰ تومان عنوان است؛ و تصریح می‌کند: در صورتی که دولت قیمت خرید شیر را ۳۸۵ تومان تعیین کرده کارخانه‌ها به این قیمت شیر را نمی‌خرند و تولیدکنندگان به دلیل عمر کوتاه شیر مجبور هستند به هر قیمتی شیر تولیدی خود را بفروشند. به گفته وی این مشکلاتی که به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شده و پیگیری‌های فراوانی در این زمینه صورت گرفته که تاکنون تغییری ایجاد نشده است.
● دامداران در محاصره
در این شرایط شنیده می‌شود از برخی استان‌های مرزی کشور دام زیادی قاچاق می‌شود. دام‌هایی که احتمال بیماری آنها بسیار زیاد است و ورود آنها چالش بزرگی برای کشور ایجاد می‌کند. اتفاقی که هشدار آن را بارها مسوولان استانی دادند. آنها تذکر دادند دامداران استان فریب ارزان بودن دام‌های قاچاق را نخورند و از پرورش و نگهداری اینگونه دام‌ها بدون مجوز دامپزشکی اکیدا خودداری کنند. زیرا به گفته کارشناسان دامپزشکی کشور در دام‌هایی که از نظر هویت فاقد هرگونه تاریخچه مشخصی هستند عوامل ایجاد‌کننده بیماری‌های مشترک بین انسان و دام- براساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی(WHO) تعداد عوامل ایجاد‌کننده بیماری‌های مشترک بین انسان و دام به ۸۳۲ عامل رسیده- در آنها مشخص نیست. ولی مخاطرات متعدد بهداشتی را متوجه جمعیت دامی یا انسانی می‌کنند. از طرفی علاوه بر بیماری‌های مشترک و قابل انتقال به انسان که اصطلاحا زئونوز نامیده می‌شوند بیماری‌هایی هم هستند که مشترک و قابل انتقال به انسان نبوده اما با سرایت و انتقال به جمعیت دامی حساس استان کرمان که بالغ بر ۲۲۰ هزار راس گاو و گوساله، پنج میلیون و ۲۰۰ هزار راس گوسفند و بز و ۲۵هزار نفر شتر هستند باعث شیوع بسیاری از بیماری‌های دامی به‌خصوص بیماری‌های بازپدید یا نوپدید می‌گردند و این سرمایه عظیم پروتئینی که بی‌تاثیر در خودکفایی و خود استقلالی نیز نمی‌باشند را با معضل و مخاطرات جدی مواجه کند. کارشناسان معتقدند: در آن سوی مرزهای همسایه با استان سیستان و بلوچستان سویه‌هایی از بیماری‌های به شدت مسری از جمله تب برفکی وجود دارد که در صورت ورود و آن هم به وسیله دام‌های قاچاق می‌تواند تمامی زحمات شبانه‌روزی اداره کل دامپزشکی استان‌ها و شبکه‌های دامپزشکی شهرستان‌های تابعه را به‌رغم تمامی محدودیت موجود به خصوص مشکلات اعتباری و کمبود شدید نیروی انسانی با چالشی بزرگ مواجه کند.
● بررسی معلق
در ماه‌هایی که دامداران با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کنند رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس از بررسی مشکلات دامداران در کمیسیون کشاورزی با حضور اتحادیه‌های آنها خبر می‌دهد. عباس رجایی یکی از بحث‌های هفته‌های اخیر کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، علاوه بر برنامه‌های عادی را بررسی مشکلات دامداران در شرایط خشکسالی مطرح کرد. به گفته او در آن جلسه قرار شد که موضوعات مربوط به دامداران پس از تهیه اسناد آنها توسط کمیسیون به صورت گزارشی تهیه شده و برای ارائه راه‌حل‌های فنی در کمیسیون بررسی شود. رئیس کمیسیون کشاورزی در ادامه می‌افزاید: «در ضمن با تصویب لایحه ۴۵۰۰ میلیارد تومانی برداشت از حساب ذخیره ارزی که برای جبران خسارت خشکسالی و سرمازدگی و واردات نهاده‌های تولید بود مقرر شد، دولت از لایحه یاد شده ۲۵۰۰ میلیارد تومان برای جبران بخشی از خسارت سرمازدگی و خشکسالی به کشاورزان و دامداران اختصاص بدهد.» برنامه‌ای که موجب تسریع در امور می‌شد، ولی نشد. این برنامه‌ها هنوز عملیاتی نشده است. هنوز دولت مبلغی برای جبران خسارت‌های وارده پرداخت نکرده و تاکنون کمیسیون راه‌حل‌های فنی را ارائه نکرده است. معلوم هم نیست این برنامه‌ها چه زمانی ترسیم می‌شود و چه زمانی به اجرا در می‌آید تا شاید تولید‌کنندگان بتوانند نفس بکشند.

لیلا لطفی

منبع : روزنامه کارگزاران