فیلترینگ

● مقدمه:
از حدود چهار سال پیش که شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبه‌ای وضعیت فبلثرینگ اینترنت را مشخص کرد و تعیین مصادیق آن را به کمیته‌ای سه ‌نفره سپرد، وضعیت فبلثرینگ در کشور دستخوش تحولات و تغییرات متفاوتی شده است.
اما آنچه مسئولین را به فکر اجرایی کردن «طرح بانک جامع فبلثرینگ کشور» انداخت، ناهماهنگی‌های این حوزه و اعتراضات فراوان -و در پاره‌ای مواقع به‌جا و صحیح- کاربران در مورد اعمال فبلثرینگ ناقص و اشتباه بود. مهم‌ترین ویژگی طرح جدید، از بین بردن چند‌گانگی فبلثرینگ برای خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های ارائه خدمات اینترنتی است.
دو تن از مسئولین شرکت دلتاگلوبال(رییس هیئت مدیره و مدیر عامل) که مسئولیت اجرای این طرح به عنوان پیمانکار به آنها سپرده شده است در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرنگار ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات که در شماره جدید این ماهنامه منتشر خواهد شد در این مورد به گفت‌وگو نشسته‌اند. مدیرعامل شرکت دیتا(رشیدی) هم علیرغم قول مساعد اولیه و پس از دو ماه پیگیری، حاضر به گفت‌وگو با ما نشد تا بخشی از سوالات مربوط به این طرح جدید همچنان بی‌پاسخ بماند.
● طرح یکپارچه‌سازی فبلثرینگ
روش ثابت فبلثرینگ در مراکز اینترنتی، در همه جای دنیا استفاده از بسته‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری ویژه فبلثرینگ است که دسترسی به ترافیک غیرمجاز و مشاهده آدرس‌های ممنوعه را مسدود می‌کند. این مجموعه، برای تشخیص آدرس‌های غیرمجاز از مجاز، به یک دیتابیس(پایگاه داده) مراجعه می‌کند. در ایران، تهیه مجموعه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فبلثرینگ تاکنون به عهده شرکت‌های ایرانی بوده است و از محصولات ساخت داخل استفاده می‌شده است. در مورد پایگاه داده مورد استفاده برای فبلثرینگ هم تاکنون آنچه اتفاق افتاده، استفاده از محصولات خارجی بوده است. در واقع برای تهیه و بروز نگهداشتن پایگاه داده مورد استفاده در فبلثرینگ، نرم‌افزارهای خاصی وجود دارد که تا کنون از نمونه‌های خارجی و اغلب آمریکایی آنها از قبیل اسمارت فبلثر(smartfllter) و وب‌واشر(webwasher) استفاده می‌شده است.
شرکت فناوری اطلاعات(شرکت دیتا) به عنوان متولی این موضوع، و برای هماهنگی فبلثرینگ در سطح کشور، به عنوان گام نخست، امتیاز تهیه و فروش تجهیزات مربوط به فبلثرینگ در ایران را به چهار شرکت ایرانی واگذار کرد و همه مراکز ارائه خدمات اینترنتی اعم از آی‌اس‌پی‌ها و آی‌سی‌پی‌ها و شرکت‌های دولتی، ملزم به تهیه تجهیزات فبلثرینگ از این شرکت‌ها هستند. در مرحله بعد، برای تعیین شرکت مسئول مدیریت پایگاه داده فبلثرینگ، مناقصه‌ای با حضور شرکت‌های ایرانی برگزار شد که از بین آنها «دلتاگلوبال» برنده مناقصه شد.
● روش‌های فبلثرینگ
در کشورهای مختلف دنیا فبلثرینگ به دو روش انجام می‌شود: فبلثر کردن نشانی‌های اینترنتی براساس یک لیست سیاه(در یک پایگاه داده)، و فبلثر کردن براساس محتوای هر صفحه اینترنتی. روش دوم در دنیا به فبلثر محتوا (content fllter) معروف است که برای پهنای باند خیلی بالا ‌قابل انجام نیست.
مدیر عامل دلتا گلوبال در توضیح سیستم جدید شرکت که بزودی در سطح کشور بکار گرفته خواهد شد خبر از ابداع روشی جدید و تلفیق این دو روش می‌دهد: «در ایران تاکنون فبلثرینگ نوع دوم را نداشته‌ایم، چون برای پهنای باند یک کشور جوابگوی آن نیست. ما با شیوه انحصاری خودمان این دو روش را ترکیب کردیم. در روش ما تمام مواردی که توسط کاربران دیده می‌شود دوباره در مورد آنها تصمیم‌گیری می‌شود.» در واقع در سیستم جدید، همه آدرس‌هایی که توسط کاربران دیده شده‌اند، توسط سیستم جمع‌آوری می‌شوند و دوباره به آنها مراجه می‌شود تا در مورد امکان مشاهده مجدد آن تصمیم گرفته شود. به گفته مسئولین دلتاگلوبال، این روش باعث می‌شود اگر سایت گمنام غیرمجازی با تعداد زیاد مراجعه کننده ایرانی وجود دارد به راحتی شناسایی شود.
آنچه تاکنون در ایران اتفاق افتاده، فبلثرینگ بر اساس یک پایگاه داده ثابت بوده که هر چند وقت به یکبار توسط نیروهای انسانی بروز می‌شده است. در حال حاضر در کنار استفاده از فبلثرینگ بر اساس پایگاه داده، از روش وجود کلمات کلیدی ممنوعه در آدرس صفحات اینترنتی هم استفاده می‌شود که ضریب خطای بسیار بالایی دارد. بر اساس این روش به نرم‌افزار فبلثرینگ فرمان داده می‌شود که مثلا تمام صفحاتی که در آدرس آنها از کلمه «سکش»، «ژن» یا «دخثر» یا «اشق» استفاده شده است مسدود شوند. هر چند که بر اساس این فرمان، جلوی مشاهده تعداد زیادی از صفحات مسثهجن گرفته می‌شود، اما به دلیل هوشمند نبودن سیستم، کاربران از تعداد زیادی از صفحاتی که مطالب مفید علمی در مورد موضوعات فوق دارند هم محروم می‌شوند. از جمله نکات مثبت سیستم جدید، حذف این روش از فبلثرینگ است. به عبارت دیگر، در سیستم جدید فبلثرینگ، بر اساس کلمات ممنوعه در آدرس صفحات به طور کلی‌ برداشته خواهد شد. آنطور که مدیر عامل می‌گوید، با راه‌اندازی سیستم جدید، کاربران حتی می‌توانند مثلا کلمه «سکش» را به وسیله موتورهای جست‌وجو در اینترنت جست‌وجو کنند و به صفحاتی که از نظر روانشناسی و پزشکی به این موضوع پرداخته‌اند دسترسی داشته باشند.
● سیاه، سفید، خاکستری
روش جداسازی صفحات ممنوعه از غیرممنوعه بر اساس تقسیم‌بندی صفحات مشاهده شده، در سه دسته سیاه، سفید و خاکستری انجام می‌شود. به گفته مدیر عامل: «آن دسته از صفحات که روبات تشخیص دهد قطعا باید فبلثر شوند در لیست سیاه قرار می‌گیرند. صفحاتی که مشکل خاصی ندارند هم صفحات لیست سفید محسوب می‌شوند. اما ممکن است وضعیت برخی صفحات در نگاه اول مشخص نباشد. مثلا روبات، یک کلمه سکش در سایت دیده است، اما مشخص نیست سایت مسثهجن است یا نه. این سایت‌ها در بخش خاکستری قرار می‌گیرند.»
در سیستم جدید، وظیفه تعیین وضعیت این لیست خاکستری بر عهده یک گروه از نیروی انسانی متشکل از جامعه‌شناس، روانشناس، پزشک و روحانی آشنا با حقوق است. مدیر عامل، توضیحاتش را اینطور ادامه می‌دهد: «این تیم علاوه بر تصمیم‌گیری در مورد لیست خاکستری، به شکایات راجع به لیست سیاه‌ و سایت‌هایی که به اشتباه مسدود شده‌اند و یا به اشتباه مسدود نشده‌اند رسیدگی می‌کند.» به گفته او، کارشناسان بعد از بررسی، لیست خاکستری را به دو قمست «سیاه» یا «سفید» تقسیم می‌کنند. بعد از ۶ ماه هم کل سیاه و سفید دوباره چک می‌شود که اگر تغییر مالکیت دامنه پیش آمده بود مشکلی به وجود نیاید و اشتباهی رخ ندهد.
مسئولین دلتا گلوبال معتقدند با راه‌اندازی سیستم جدید، اعتراضات مردم در مورد اشتباهات فبلثرینگ بسیار کاهش خواهد یافت.
● مقابله با فبلثرشکن‌ها
رئیس هیئت مدیره شرکت وعده می‌دهد که سیستم جدید، فبلثرشکن‌ها را در مدت کوتاهی بین چند روز شناسایی و مسدود خواهد کرد. در واقع سیستم از طریق مشاهده مجدد صفحات دیده شده می‌تواند فبلثرشکن‌هایی که به تازگی راه‌اندازی می‌شوند را به راحتی شناسایی کند.
● مقایسه با سیستم‌های خارجی
«سیستم ما در کنار اسمارت‌فبلثر و وب‌واشر آزمایش شد و نقایص آنها را نشان داد. ظرف ۷ روز ما ۲۵۰ هزار سایت دیدیم که کاربرها دیده بودند و سیستم ما تشخیص داده بود که اینها مشکل دارند. سیستم بصورت قطعی گفته بود ۲۵هزارتای آنها باید بسته شود که تست کردیم و درست بود و چند صدهزارتای دیگر هم باید چک می‌شدند.» این توضیحات را مدیر عامل شرکت در مورد مقایسه سیستم جدید با نمونه‌های خارجی می‌گوید. او در مورد مزیت دیگر سیستم اینطور توضیح می‌دهد: «سیستم ما حسن بارزی که نسبت به بقیه دیتابیس‌های دنیا دارد این است که این دیتابیس نیست. در دنیا همه دیتابیس می‌فروشند، اما این «سیستم تولید دیتابیس» است. اگر الان قرارداد شرکت دیتا با وب‌واشر تمام شود، آنها دسترسی به دیتابیس ندارند و در واقع با اتمام قرارداد، نمی‌توانند دیتابیس را بروز کنند و به شکل کامل از محصول استفاده نمایند. اما دیتابیس ما منبع‌باز است و حتی می‌توان دیتابیس را بطور مستقل فروخت.»
● خصوصیات سیستم جدید
مدیر عامل دلتاگلوبال در مورد دیگر ویژگی‌های سیستم جدید هم توضیحاتی می‌دهد: «سیستم فبلثر طراحی شده در کشور، این قابلیت را دارد که بر حسب آی‌پی‌ مقصد مورد استفاده، اینترنت را با سطح خاصی از فبلثرینگ در اختیار کاربر قرار دهد. مثلا بدیهی است که فبلثر در یک نشریه باید کمتر از یک مدرسه باشد. در یک نشریه می‌توان دسترسی به برخی سایت‌هایی که برای عموم ممنوع است را آزاد گذاشت، در حالی که در مدرسه حتی باید صفحات مربوط به بازی و گزارش فوتبال را هم بست. یا مثلا در دانشگاه و در سالنی که در آن دانشجویان دکتری می‌نشینند و یا حوزه علمیه، نباید فبلثرینگ اعمال شود. سیستم فبلثری که در ایران طراحی شده این امکان برای آن وجود دارد. این کار به وسیله تعریف دسته‌بندی‌های متفاوت در سیستم جدید امکان‌پذیر می‌شود.» به گفته رئیس هیئت مدیره شرکت، سیستم طراحی شده بوسیله دلتاگلوبال، توانایی دسته‌بندی محتوایی صفحات اینترنت را دارد.
برای اعمال فبلثرینگ متفاوت بر اساس آی‌پی مقصد هم از این دسته‌بندی‌ها استفاده می‌شود. مثلا چند دسته از موضوعات برای همه کاربران فبلثر می‌شوند و برای هر دسته خاص، فبلثرهای خاص دیگری هم می توان اعمال کرد. مثلا دسته‌ای بنام بازی تعریف کرد که مشاهده لیست صفحات موجود در این دسته در مدارس ممکن نباشد. به این ترتیب می‌توان در ادارات و شرکت‌ها جلوی استفاده نامربوط از اینترنت در ساعات اداری را گرفت. استفاده نامربوط از اینترنت در ساعات اداری توسط کارمندان در سال‌های اخیر ضرر و زیان بسیاری را متوجه کشور کرده است و با استفاده از سیستم جدید می‌توان در ساعات اداری، دسترسی به اینترنت در هر شرکت یا اداره را فقط در مورد دسته‌بندی مرتبط آزاد گذاشت.

منبع : دنیای کامپیوتر و اینترنت