بازار‌های تهاتری الکترونیکی

واقعیت‌‌های پیش روی بشر در اثر توسعه فناوری‌‌های اطلاعاتی و ارتباطی و از همه مهم‌تر توجه سران کشورها به گسترش مبادلات اقتصادی بین المللی در قالب سازمان تجارت جهانی، بشر امروزی را بیش از گذشته با عمق اندیشه و واقعیات تئوری دهکده جهانی مک لوهان آشنا ساخت. گره خوردگی و پیچیدگی اقتصاد عصر جدید که به نام اقتصاد نوین یا اقتصاد شبکه‌ای از آن یاد شده است از یک سو، و توسعه سریع فناوری اطلاعات از سوی دیگر اقتصاد جهانی رابا رویکرد‌های جدیدی روبه‌رو ساخته است؛ آنچنان که بشر برای ادامه حیات دراین دهکده جهانی ناچار به گزینش راهکارها و تعاریف جدیدی شده است. فعالیت‌‌های اقتصادی تهاتری از جمله مدل‌‌های اقتصادی اولیه بودند که به اقتضای زمان و با استفاده از فناوری‌‌های روز برای استفاده مجدد مورد بازنگری قرار گرفته‌اند. در این گزارش با مدل مبتنی بر وب بازار‌های تهاتری آشنا خواهیم شد.
● مفهوم نوین بازار تهاتری(Barter Market)
شاید یکی از مشکلات بزرگ در بخش‌‌های مختلف اقتصادی همچون صنعت، عمران، کشاورزی و بازرگانی کشور که باعث کندی و گاه شکست پروژه‌ها می‌شود، کمبود یا حتی نبود نقدینگی باشد. این شرایط حتی در اقتصاد‌‌های سالم هم بسیار به وجود می‌آید چرا که مدیران برای اقتصادی و درآمدزا شدن طرح‌های‌شان، به فاصله زمانی مناسبی برای گذران مراحل برنامه ریزی و پیاده سازی نیاز خواهند داشت. در این بین نمی‌توان انتظار داشت که به دلیل عدم اقتصادی بودن در این مرحله، همه طرح را نادیده انگاشت چرا که در شرایط سالم اقتصادی طرح‌‌های مطالعه شده می‌توانند به حداقل درآمدی مورد نیاز دست یابند.
از سوی دیگر، هدف هر فرآیند اقتصادی رسیدن به پول نیست، بلکه دستیابی به قدرت خرید برای ادامه حیات است. بنابراین اگر از رویکرد سیستمی موضوع را مورد بررسی قرار دهیم سازمان‌ها می‌توانند با محیط (بازار اقتصادی) به جای تراکنش‌‌های مالی به داد و ستد کالا و انرژی(دانش) بپردازند بدون اینکه بخواهند به دلیل تاخیر‌های مادی بر روند فعالیت هم تاثیر منفی بگذارند.
تهاتر یا مبادله کالا به کالا، قدیمی‌ترین شکل انجام مبادلات در جهان به شمارمی رود و بازار تهاتری بازاری است که معادلات در آن بر اساس مبادله مستقیم کالا یا خدمات یک طرف با کالا و خدمات طرف دیگر بدون دخالت پول صورت می‌گیرد. در تهاتر سنتی، به دلیل محدود بودن و تطابق زیاد نیازها و تولیدات دو طرف، معاملات کاملا به صورت مستقیم و پایاپای انجام می‌شد ولی امروزه به علت تنوع و گستردگی نیازها و تولیدات امکان تبادل مستقیم بین دو طرف بسیار کم‌تر است، لذا در بازار‌های تهاتری نوین باید یک وسیله مبادله اعتباری مانند سند یا کارت اعتباری را تعریف کرد تا با مبادله آن میان اعضا، چرخه تهاتری به صورت کاملاشفاف و روان انجام پذیرد و بدین ترتیب کسی که سند مبادله و یا کارت اعتباری در اختیار داشته باشد می‌تواند با خرید کالاو یا خدمات موردنیاز خود در بازار تهاتری، آن اعتبار را هزینه کند و عرضه کنندگانی که کالا یا خدمات خود را دراین بازار در قبال دریافت آن سند اعتباری می‌فروشند می‌توانند دوباره در همین بازار ملزومات خود را با کم‌ترین نیاز به گردش نقدینگی تهیه کنند. افزایش قدرت خرید منجر به افزایش تقاضا و در نتیجه محرک تولید و افزایش عرضه محصولات و خدمات خواهد شد.معمولا دولت‌ها از این سیاست، هنگام رکود اقتصادی، برای خروج از رکود و رسیدن به رونق اقتصادی استفاده می‌کنند. بازار‌های تهاتری از این قابلیت برخوردارند که در دوران رکود اقتصادی امکان انجام فعالیت‌‌های بهینه اقتصادی را با تسهیل مبادلات در سطح بازار به وجود آورند و با استفاده از یک سند اعتباری برای انجام معاملات، مشکل کمبود نقدینگی در بازار را بر طرف سازند.
● توسعه بازار‌های تهاتری
مبادلات در بازار‌های تهاتری جدید یک زنجیره کامل تبادلی بین اعضا تشکیل می‌دهد. به‌طور مثال، یک موسسه چاپ و نشر نیاز خدماتی خود در مورد نقاشی محل کار را به یک شرکت خدمات ساختمانی ارجاع می‌دهد، شرکت خدمات ساختمانی نیاز خود در زمینه دریافت خدمات گردشگری و تفریحی برای کارکنانش را به یک هتل و هتل نیز نیاز‌های خود در مورد چاپ و نشر بروشور‌های تبلیغاتی را به موسسه چاپ ارجاع می‌دهد. به همین دلیل باید یک وسیله مبادله اعتباری در بازار تهاتری تعریف کرد که با مبادله آن میان اعضا این چرخه تهاتری اتفاق بیفتد.
کسی که سند مبادله یا کارت اعتباری در اختیار داشته باشد می‌تواند با خرید خدمات کالا یا خدمات مورد نیاز خود در بازار تهاتری آن اعتبار را هزینه کند و کسانی که کالا و خدمات خود را در این بازار می‌فروشند می‌توانند این اعتبار را دریافت کنند و دوباره در داخل همین بازار، کالا یا خدمات مورد نیاز خود را با استفاده از آن خریداری کنند. در اقتصاد پیشرو امروز دنیا بر کسی پوشیده نیست که افزایش قدرت خرید منجر به افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش تولید و عرضه محصولات و خدمات خواهد شد. بازار‌های تهاتری از این قابلیت برخوردارند که در دوران رکود اقتصادی امکان انجام فعالیت‌‌های بهینه اقتصادی را با تسهیل مبادلات و حذف مشکل کمبود نقدینگی، در سطح بازار به وجود آورند و با استفاده از اسناد اعتباری برای انجام معاملات، مشکل کمبود نقدینگی را در بازار برطرف سازند.
بر اساس تحقیقات علمی، امروزه بیش از ۷۰ درصد کالاها و خدمات قابلیت ورود به این بازار را دارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
▪ املاک و واحد‌های تجاری،
▪ مسکونی و اداری؛
▪ کالاهاو تولیدات صنعتی شامل،
▪ انواع خودرو و موتورسیکلت،
▪ لوازم یدکی،
▪ لوازم صنعتی ساختمانی،
▪ لوازم صنعتی کشاورزی؛
▪ لوازم اداری؛
▪ لوازم خانگی برقی؛
▪ محصولات غذایی؛
▪ مواد اولیه مورد نیاز بخش‌‌های مختلف؛
▪ موبایل و خطوط تلفن؛
▪ مواد معدنی؛
▪ خدمات رفاهی مانند هتل‌ها و رستوران‌ها و مراکز تفریحی؛
▪ خدمات آموزشی مانند آموزشگاه‌ها،
▪ مدارس غیرانتفاعی و دانشگاه‌های مجازی؛
▪ خدمات تبلیغاتی؛
▪ خدمات موسسات فرهنگی مانند انتشارات،
▪ چاپخانه‌ها و سینماها؛
▪ خدمات اداری؛
▪ خدمات ساختمانی؛
▪ خدمات پزشکی و آزمایشگاهی؛
▪ خدمات حقوقی و مشاوره‌ای و خدمات علمی،
▪ فنی و مهندسی.
● مزیت‌های فعالیت در بازار‌‌های تهاتری
این مزیت‌ها شامل این‌هاست: بالا رفتن شفافیت اقتصادی، رقابتی شدن بازار، ‌امکان انجام بهتر برنامه‌ریزی اقتصادی، حذف فرآیند واسطه‌گری، حذف هزینه‌های اضافی تبلیغات و مزایده و مناقصه، کوتاه شدن زمان تولید تا عرضه، تسریع در فرآیند مبادله ومعامله به دلیل نیاز فوری طرفین، امکان افزایش ظرفیت فروش، دسترسی به بازار‌های جدید، فعالیت در یک شبکه بازار رقابتی، استفاده از ظرفیت تولید اضافی، کمک به ارتقای کیفیت کالاها و خدمات عرضه شده، کمک به کاهش قیمت‌ها، امکان فعالیت در دوران رکود اقتصادی، امکان تبدیل محصول به مواد اولیه بدون نیاز به نقدینگی و امکان ورود کالاها و خدمات انبار شده در چرخه اقتصادی.
● جایگاه جهانی بازار‌های تهاتری
امروزه فعالیت این نوع بازارها به صورت سازمان یافته و مدون در بیش از ۱۰۰ کشور جهان رایج است. تعدادی از این کشورها عبارتند از: ایالات متحده آمریکا، کانادا، مکزیک، جاماییکا، برزِیل، آرژانتین، اروگوئه و بولیوی(در قاره آمریکا) آلمان، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، دانمارک، لهستان، روسیه و ایرلند (در اروپا)؛ ایران، ترکیه، لبنان(در خاورمیانه) و استرالیا، نیوزیلند، ژاپن، کره جنوبی، چین، تایوان، هنگ کنگ، هندوستان، مالزی (در جنوب شرق آسیا و اقیانوسیه).
همچنین شرکت‌‌های بزرگی مانند جنرال موتورز، میتسوبیشی، هیوندای و دیگر شرکت‌های بزرگ صنعتی و تجاری عضو این بازارها هستند.
بر اساس مطالعات علمی موسسه بین المللی مبادلات تجاری(IRTA) از ۳۴ تریلیون دلار ظرفیت اقتصاد جهانی، ۶۰ درصد مخارج مصرف کننده است و ۳۰ درصد هزینه‌های دولتی.
۱۰ درصد یعنی بالغ بر ۲/۳ تریلیون دلار هزینه مبادلات است، در حالی که هزینه مبادله بهینه برای اقتصاد جهانی معادل ۴ درصد پیش بینی شده است. این بدان معنی است که بازار‌های مبادله‌ای غیر نقدی که با رقمی معادل ۴۳/۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ فعالیت داشته اند، ظرفیت توسعه و گسترش تا رقم ۱۳۶ میلیارد دلار را دارا هستند.
- آمریکای شمالی و آمریکای لاتین: تقریبا ۵۰۰ بازار مبادلات تجاری بیش از ۴/۴ میلیارد دلار مبادله تجاری در سال ۲۰۰۴
- اروپا و خاور میانه: تقریبا ۱۰۰ بازار مبادلات تجاری بیش از۸/۱ میلیارد یورو مبادله تجاری در سال ۲۰۰۴
- استرالیا و جنوب شرق آسیا: تقریبا ۱۰۰ بازار مبادلات تجاری بیش از ۸۵/۱ میلیارد دلار استرالیا مبادله تجاری در سال ۲۰۰۴
● توسعه بازار‌های تهاتری مبتنی بر شبکه
تشکیل بازار تهاتری نوین از طریق ایجاد ارتباط مستقیم بین خریداران و فروشندگان در یک بازار شبکه‌ای و مبتنی بر فناوری اطلاعات و فناوری وب در محیط‌‌های اینترانتی، اینترنتی و اکسترانتی، باعث کاهش هزینه مبادله و در نتیجه افزایش تقاضا و متعاقبا افزایش ظرفیت تولید می‌شود. لذا تشکیل این بازار می‌تواند مورد علاقه بسیاری از تولیدکنندگانی باشد که ظرفیت تولید اضافی دارند، بسیاری از خریداران که با محدودیت نقدینگی مواجه هستند و همچنین دولت که همواره به دنبال اجرای سیاست‌هایی است که اقتصاد ملی را از ورطه رکود نجات دهد.
● مدل توسعه بازار‌های تهاتری مبتنی بر وب
از مزایای این بازار می‌توان به چنین مواردی اشاره کرد: امکان ورود کالاها و خدمات انبار شده در چرخه اقتصادی، تقویت کیفیت استاندارد‌های کالاها و خدمات عرضه شده، تجارت مستمر و پایدار، تامین بخشی از تقاضا برای کالاها و خدمات مورد نیاز بدون پرداخت وجه نقد، امکان استفاده از تخفیف مناسب، امکان انجام فعالیت بورس و به کارگیری سرمایه مازاد در این مسیر، کاهش هزینه معاملات، شفاف‌سازی جریان معاملات رایج، تقویت پایه‌های اقتصاد از طریق گسترش فرهنگ پرداخت مالیات.
● تجربه ایران در بازار‌های تهاتری شبکه‌ای
مدل بازار تهاتری نوین برای اولین بار توسط گروه مهندسی و بازرگانی ثمین ایستا (www.saminista.com) تحت عنوان بازار تهاتری ایرانیان، در ایران طراحی و راه اندازی شده است که از طریق نشانی اینترنتی www.iranianbarter.com قابل دسترسی است. گروه مهندسی بازرگانی ثمین ایستا که سابقه‌ای طولانی در زمینه فعالیت عمرانی، صنعتی و تجاری دارد از طریق پنج شرکت خود، با مطالعه عوامل موثر بر فعالیت‌های اقتصادی در بخش‌های مختلف صنعتی، عمرانی، کشاورزی، بازرگانی و خدمات در دوره‌‌های مختلف رونق و رکود اقتصادی کشور، به این نتیجه رسید که مجموعه عناصر و اجزای فعال در این حوزه‌ها از پتانسیل بسیار قوی برای انجام معاملات خود به صورت تهاتری برخوردار هستند. از طرف دیگر، عدم انطباق کالا و خدمات طرف عرضه کننده با کالا و خدمات مورد نیاز طرف مصرف کننده باعث عدم شکل گیری مبادلات تهاتری دوجانبه و یا چند جانبه در سطح کشور می‌شود. لذا این گروه به فکر ابداع یک مکانیزم جامع و کامل افتاد که از طریق ایجاد یک شبکه گسترده امکان حضور عرضه کنندگان مختلف برای عرضه و تقاضای کالا و خدمات را میسر می‌کند که نام آن را بازار تهاتری کالا، خدمات و املاک نامید. در این شبکه از طریق یک سیستم اعتباری که ابزار آن، اوراق اعتباری برای انجام مبادلات خواهد بود (عرضه کننده در قبال عرضه کالا یا خدمات یا املاک خود) اوراق اعتباری دریافت می‌کند و به کمک آن اوراق که فقط در همین بازار معتبر است می‌تواند کالا، خدمات و یا املاک مورد نیاز خود را از عرضه کنندگان دیگر تهیه کند و به این شکل محدودیت عدم تطابق نیاز و عرضه تقاضا کننده و عرضه کننده (مشکل اصلی روش مبادلات تهاتری قدیمی) مرتفع می‌شود. همچنین به‌دلیل عدم دخالت سیستم نقدینگی و محدویت‌های آن، شاهد کندی معاملات و مبادلات نخواهیم بود. این گروه طرح بازار تهاتری را در قالب یک طرح کاملا تکنولوژیک مدون کرده که در قالب دانش فنی قابل ارایه و پیاده سازی در سایر ارگان‌های اقتصادی کشور نظیر شهرداری (تحت عنوان بازار عمران شهری) وسازمان بورس (تحت عنوان شرکت تامین سرمایه) و نیز سایر کشورها است. این دانش فنی شامل برنامه ریزی کامپیوتری - طراحی وپیاده سازی نرم افزار ویژه بازار تهاتری، ارایه آیین‌نامه‌های اجرایی و فرم‌های عملیاتی مورد نیاز- تدوین روش‌های مبادله اوراق اعتباری مختلف مورد استفاده در سیستم و نهایتا مدیریت این بازار همراه با آموزش پرسنل است.
برخی از اهداف بازار تهاتری ایران عبارتند از:
تامین منابع و افزایش منافع اعضای بازار،
▪ ایجاد امکان تبدیل کالا و خدمات قابل عرضه توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به کالا و خدمات مورد نیاز خود بدون نیاز به تبدیل کالا و خدمات قابل عرضه به پول،
▪ زمینه‌سازی برای ورود به بازار در مورد کالاهایی که به دلیل عدم تبدیل به نقدینگی از چرخه اقتصاد ملی خارج شده اند، ایجاد زمینه برای تهیه مواد اولیه تولید کنندگان در ازای فروش محصول تولیدی آنها،
▪ کاهش قیمت، کاهش هزینه اطلاع رسانی، کاهش هزینه‌های معاملات، امکان اخذ وام‌‌های کم هزینه،
▪ استفاده از ظرفیت تولید اضافی.
ابزار مبادله در بازار تهاتری ایرانیان برات است که این برات‌ها دارای تضمین بانکی جهت پرداخت در زمان سر رسید هستند یعنی در واقع چرخه معاملات میان افراد و شرکت‌‌های نیازمند این نیست که افراد بر سر یک میز بنشینند و در مورد تبادل مستقیم کالا و خدمات با یکدیگرتوافق کنند. هر کس بر اساس کالا یا خدماتی که عرضه می‌کند دارای میزان اعتبار مشخصی به صورت برات می‌شود و بااین برات‌ها می‌تواند از طریق اعضای دیگر بازار، کالا، خدمات و یا املاک مورد نیاز خود را تهیه کند

نویسنده : فرنود حسنی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات