تفاوت های ماهوی

تولید و اجرای تئاتر دفاع مقدس هم تابع شرایط و ضوابط تولید هر نوع تئاتری است و البته تفاوت های ماهوی در این تولیدات به دلیل به همراه داشتن واژه ی دفاع مقدس مشهود است . یعنی ضمن آن که تئاتری تولید می شود ، بر یک امر قدسی نیز دلالت خواهد کرد . این قدسی بودن به اعتقاد رزمندگان و آدم های پیرو آنان نزدیک به یقین است .
کسی که تئاتر دفاع مقدس کار می کند ، بر این باور تاکید می کند که در جنگ هشت ساله رژیم بعث صدام علیه ایران نوعی دفاع مقدس شکل گرفته و مردانی که در این دفاع کشته شده اند همچون رزمندگان صدر اسلام شهید راه دین اسلام محسوب می شوند . همین تعاریف است که ژانر یا گونه ی خاصی را تداعی می بخشد . حالا برای این ژانر می توان حد و حدود معین و مشخصی را تعریف کرد که رد شدن از آن با خطوط قرمز مشخص شود .
این یک باور است و کسانی که به آن اعتقادی ندارند نباید وارد این بازی شوند . البته آن هایی که باری به هر جهت وارد این جرگه می شوند ضمن آن که در بازآفرینی حقایق و باورها بازمی مانند ، به تدریج از گردونه نیز خارج می شوند .
تئاتر دفاع مقدس با دل هنرمندانی سر سازگاری دارد که به جنگ ، شهدا ، جانبازان ، مفقودان و اسرای آن دوران با همان ماهیت قدسی نگاه می کنند . نوعی تجانس و توازن بین این رزمندگان و همرزمان امام حسین ( ع ) وجود دارد. همه ی این موارد ماهیتی برای تولید کننده اثر دست و پاگیر خواهد شد . نمی توان از امری قدسی حرف زد و به آن اعتقادی نداشت . نمی توان در رابطه با نمایشنامه های دفاع مقدس بدون باور دست به قلم برد .
باید تمام آن لحظاتی که در متن بازآفرینی می شود با چنین دیدگاهی آغشته و آمیخته شده باشد . مگر می شود نام شهید را به یک سرباز که در میدان جنگ کشته می شود ، اطلاق کرد اما از فرهنگ شهادت در حریم اسلام در آن خبری نباشد . این یک تعریف اسلامی از شهادت است و سیر و سلوکی دارد که سرباز با پا نهادن در این راه در زمره ی شهدا قرار خواهد گرفت . همین امر باعث می شود که سره از ناسره جدا شود . اینکه ما در این ۲۰ سالی که از پایان جنگ می گذرد اما با کمتر متن قدسی در رابطه با این دوران مواجه می شویم ، قاعدتا به باور قدسی نداشتن پدید آورندگان آن برمی گردد. کسانی که اعتقادی نوشته اند مطمئنا تکنیک درست نوشتن را هم در دل همین اعتقاد و به طور ناخودآگاه پیدا کرده اند . حالا اگر متن ها این چنینی کمتر دیده می شود به کم بودن چنین پدیدآورندگانی برمی گردد. باید از دل چیزی بر آید تا بر دل نشیند . نوشتن درباره ی یک جنگ آن هم با نوعی نگاه خاص که القاگر مفموم مقدس است ، تمام ضوابط موجود را تحت الشعاع خود قرار می دهد .
این قاعده فقط و فقط در زمینه تئاتر دفاع مقدس مصداق عینی و عملی پیدا نمی کند بلکه این یک قاعده کلی است که در زندگی آنچه باور پذیر خواهد شد که پدیدآورنده اش تا پای جان آن را باور داشته باشد . اینکه ما در دنیا درام نویسان برجسته ای مانند چخوف ، ایبسن ، میلر ، بکت و ... را می بینیم ، اینان باورهای خاص خود از زندگی ، طبیعت و هستی را در آثارشان منعکس می سازد بنابراین در هر جایی صداقت درونی مهم ترین عنصر در بازنمایی یک اثر هنری از سوی مخاطبانش خواهد بود .
ما در ایران و زمانه ی حاضر شرایط خاص خود را پیش روی داریم ، باور داشتن خود مهم ترین عامل در ایجاد یک حقیقت محض است .
یعنی حقیقی بودن در نوشتن یک موضوع بسیار کارساز است .زمانی که ما به مانند آیینه شفاف بشویم در بازتاب حقایق بی اراده موفق خواهیم بود . متاسفانه مردانی که در جنگ حضور فعالانه ای داشته اند کمتر وارد کار تئاتر شده اند و البته حفظ کردن آن حال و هوا هم برای همگان راحت نخواهد بود . برخی از بازماندگان جبهه و جنگ امروز با تغییر وضعیتی ۱۸۰ درجه ای زندگی می کنند بنابراین به همه آن مردان هم نمی توان خیلی امیدوار بود . دیدن جنگ یا مطالعه آن زمانه و شرایط و ارتباط داشتن با بازماندگان آن تا حد زیادی در القای حقایق آن دوران تاثیرگذار است . وظیفه نویسنده هم این است که طوری اظهار نظر کند که به حقیقت نزدیکتر شده باشد . همچنین بودن در میان مردم و لمس حقیقت جنگ از روایت های آنان ما را بیشتر به حقیقت وجودی آن نزدیکتر خواهد ساخت .
با این شرایط خیلی راحت و ساده نمی توان پا در عرصه نمایشنامه نویسی دفاع مقدس گذاشت . در ابتدا باور داشتن آن و در ادامه کشف حقایق پیرامون آن ما را به سر مقصود و منظور رهنمون خواهد کرد . البته پیش نیاز هم مسلط شدن بر تکنیک ها و شیوه های اجرایی نمایشنامه نویسی است که اگر کسی استعداد آن را داشته باشد از طریق کلاس ها و کارگاههای آموزشی از عهده آن بر خواهد آمد . دیگر عوامل تولید تئاتری نیز از این قاعده معمول پیروی خواهند کرد . بنابراین باور داشتن در بازیگری و کارگردانی نیز دخالت مستقیم خواهد داشت .

رضا آشفته

منبع : تئاتر مقاومت