روشهای مدیریتی مختلف در پیشگیری از بروز ناهنجاری‌های متابولیکی در جوجه های گوشتی

به منظور دستیابی به نژادهای دارای رشد سریع که هدف عمده متخصصان ژنتیک و اصلاح نژاد طیور می‌باشد وقوع ناهنجاری‌های متابولیکی‌ را افزایش می‌دهد بطوری که امروزه در شرایط پرورش بسیار معمولی، یک جوجه گوشتی یکروزه در مدت کمتر از ۵۰ روز، بیش از ۵۰ برابر افزایش وزن خواهد داشت و چنین روندی در میان حیوانات تقریباً‌ منحصر به فرد است بنابراین احتمال بروز اختلالات متابولیکی در پی این رشد سریع افزایش می‌یابد. بعلتهای گوناگونی که در موارد بالا ذکر گردید میزان سرعت رشد بالا، باعث ایجاد ناهنجاری‌های متابولیکی از قبیل آسیت، سندرم مرگ ناگهانی و ناهنجاری‌های پا می‌شود. بطور کلی استراتژی مدیریتی موجود برای جلوگیری و یا به حداقل رساندن شیوع این ناهنجاریها، سعی برای کاهش سرعت رشد در سنین اولیه می‌باشد.
● از روشهای مدیریتی کاهش رشد به اختصار به ۲ روش عمده اشاره می‌شود.
الف) محدودیت غذائی در اوایل سنین رشد (Early feed restriction) :
۱) محدودیت غذائی کیفی:
در این روش اعمال برنامه محدودیت غذائی بصورت محدودیت اجزاء‌ و ترکیبات جیره اجرا می‌گردد. بطوریکه جیره مصرفی با مواد بی انرژی مانند سبوس رقیق کرده و بصورت آزاد (Ad libitum) تغذیه می‌کنند.
۲) محدودیت غذائی کمی :
این روش بصورت درصدی و نسبت به مقدار خورده شده توسط یکسری از پرندگان صورت می‌گیرد. بطوریکه مقدار خوراک مصرفی آزاد یک پرنده محاسبه می‌گردد و درصدی از آن به جوجه‌های دیگر خورانده می‌شود. این روش فوق در محدودیت غذائی بصورت کمی، در مراکز علمی بیشتر کاربرد دارد و محدودیت غذائی کمی در صنعت بصورت قطع پخش دان در ساعات خاص صورت می‌گیرد.
ب) برنامه نوری
اجرای برنامه‌های نوری مختلف نیز از روشهای مدیریتی ساده می‌باشد که در کاهش سرعت رشد جوجه‌های گوشتی امروزه استفاده می‌گردد. نور یکی از مهمترین عوامل محیطی مؤثر برای حیوانات می‌باشد که گونه پرندگان، بخوبی گونه پستانداران به انرژی نور به طروق مختلف عکس‌العمل نشان می‌دهند. فعالیتهای فیزیکی، میزان فاکتورهای فیزیولوژیکی از قبیل تولید و مثل و ترشح هورمون تحت تأثیر نور و روشنایی قرار می‌گیرند.
▪ شدت نور:
علی‌رغم برخی نظریات که تاثیر شدت نور روی رشد و عملکرد طیور حداقل می‌باشد ولی با اینحال شدت نور بطور غیرمستقیم روی تولید طیور گوشتی تأثیر گذار بوده و رفتار طیور گوشتی به شدت تحت تأثیر شدت نوردهی قرار می‌گیرد. طیور گوشتی در مناطق پر نور فعالتر هستند بطوریکه از منطقه تاریک سالن به بخش روشن‌تر حرکت می‌کنند که در واقع سبب افزایش فعالیت و تمرین اندامهای حرکتی می‌شود.مدیران مرغداریهای پرورش طیور گوشتی برای کنترل عوارضی از قبیل رفتارهای عصبی مانند نوک زدن به همدیگر و کانی بالیسم از اثر شدت نور بر روی طیور استفاده می‌کنند. در اینگونه موارد با کاهش شدت روشنایی این عوارض به صورت چشمگیر کاهش می‌یابد. کاهش شدت روشنایی باعث کاهش ناهنجاری‌های اسکلتی می‌گردد. در عمل توصیه شده است که شدت نور در حدود ۲۵ لوکس برای هفته اول تعبیه گردد و این شدت نور به تدریج به ۲ الی ۵ لوکس برسد.
▪ منبع نور
بطور کلی در صنعت طیور از ۳ نوع منبع روشنایی شامل لامپهای حبابی معمولی، لامپهای فلورسنت و لامپهای سدیم با فشار قوی استفاده می‌گردد. براساس آزمایشات متعدد، جایگزین کردن لامپهای نئون با نور فلورسنت تأثیری بر روی عملکرد جوجه‌های گوشتی نخواهد داشت و فقط موجب ذخیره نیروی برق خواهد شد.
▪ طول موج
طول موج بلند (قرمز بالاترین طول موج نور)‌ بر خلاف طول موج کوتاه، از قسمتهای پوست و جمجمه نفوذ می‌کند. بطوریکه در این عمل گیرنده‌های نوری وابسته به ریتنال موجود در چشم فعال می‌باشند که فرایندهای رشد و رفتار توسط این گیرنده‌ها کنترل می‌گردد در مراحل اولیه زندگی، نورهای با طول موج کوتاه (آبی- سبز) در ایجاد رشد حداکثر، نقش بسزایی دارند. در حالیکه در مراحل بعدی در نزدیکی بلوغ جنسی نورهای با طول موج بلند (نارنجی – قرمز)‌ سبب افزایش رشد می‌شوند و در تحریک بلوغ جنسی بیشتر مؤثر واقع می‌شوند.
▪ مدت زمان روشنایی( برنامه نوری)
تحقیقات درخصوص برنامه نوری متناوب بطور گسترده‌ای انجام می گیرد. در این روش سیستم‌های مدیریتی و سیکل‌های تاریکی- روشنایی گوناگونی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در کل در برنامه‌های نوری متناوب در مقایسه با برنامه نوری مداوم تولید گله‌های گوشتی بهتر و سودمندتر بوده است. بعلاوه در پی استفاده از برنامه‌های نوری متناوب موارد اختلالات پا و سندرم مرگ ناگهانی کاهش یافته است. فرضیه موردنظر درخصوص استفاده از برنامه‌های نوری متناوب این است که برنامه نوردهی کوتاه مدت در اوایل زندگی جوجه‌های گوشتی، سبب کاهش مصرف غذا و میزان رشد شده، که ضمن کاهش خطرات ناشی از رشد سریع اولیه متعاقباً‌ با افزایش طول مدت نوردهی، پاسخ فیزیولوژیک مشابه طیور بالغ از جمله با تولید استروئیدهای آنابولیک (تستوسترون) رشد جبرانی پرنده اتفاق می‌افتد بطوریکه در سن مناسب جهت عرضه به بازار آماده خواهد شد.
همواره کاربرد برنامه نوری IL در جوجه‌های گوشتی و بوقلمون‌های گوشتی موجب کاهش وقوع ناهنجاری‌های پا گشته است. در جوجه‌های پرورش یافته در سیستم نوردهی متناوب نسبت به پرندگانی که تحت نوردهی ممتد بوده‌اند مقادیر پلاسمائی هورمونهای رشد بیشتر بوده است و این موضوع نتایج قبلی را مبنی بر اینکه جوجه‌های دارنده رشد جبرانی (جوجه‌هایی که در سیستم نوردهی متناوب پرورش یافته‌اند) مقادیر بالاتری از هورمونهای رشد را نسبت به سایر جوجه‌های هم سن نشان می‌دهند تأیید می‌کند.
در کل سیستم نوردهی متناوب موجب کاهش تلفات آسیت ناشی از تجویز T۳ می‌شود و در این قضیه مکانیسم‌های مختلفی می‌توانند دخیل باشند.

منابع
Li, T; Troilo, D; Glasser, A and Howland, H. C. Vision Research. (۲۰۰۳) ۴۶:۱۲۰۳-۱۲۰۹
Sorensen, P; Su, G and Kestin, S. C. Poultry Science. (۲۰۰۴) ۸۶:۳۳۶-۳۴۲

منبع : موسسه مرغداری ایران