معرفی عراق به عنوان متجاوز از سوی سازمان ملل

روز ۱۸ آذر ۱۳۷۰ طی گزارش دبیركل سازمان ملل به شورای امنیت این سازمان، دولت عراق رسماً به عنوان متجاوز و آغازگر جنگ ۸ ساله علیه جمهوری اسلامی ایران شناخته شد. گزارش مزبور بر اساس بند ۶ قطعنامه ۵۹۸ كه دبیركل سازمان ملل را موظف كرده بود تا آغازگر جنگ ایران و عراق را به شورای امنیت معرفی كند، تهیه شده بود. به همین دلیل، دكوئه‌یار، دبیركل وقت سازمان ملل در ۲۳ مرداد ۱۳۷۰ از دو كشور ایران و عراق خواسته بود تا در گزارشهای جامعی، نظرات خود را درباره شروع جنگ تسلیم وی كنند. ایران در ۲۴ شهریور گزارش كاملی كه تجاوز عراق را به ایران اثبات می‌كرد تسلیم دكوئه‌یار كرد. عراق نیز در ۷ شهریور ماه پاسخ خود را برای دبیركل فرستاد.
دكوئه‌یار در گزارش خود پاسخ عراق را غیرمحتوایی توصیف كرد و دلایل این كشور را برای شروع جنگ غیرقابل قبول دانست و افزود «این واقعیت روشن است كه توضیحات عراق برای جامعه بین‌المللی قابل قبول و كافی نیست.»
متن گزارش دبیركل سازمان ملل به شرح زیر است:
«۱ـ در بند ۶ قطعنامه ۵۹۸، شورای امنیت از دبیركل درخواست كرد، در مشورت با ایران و عراق موضع احاله بررسی مسئولیت مخاصمه را با گروهی بی‌طرف پیگیری كند، و در اولین فرصت ممكن، در جهت اجرای این درخواست به شورای امنیت گزارش دهد.
۲ـ در طول مذاكرات سه‌سال گذشته، فرصتهای متعددی برای مشورت با طرفین دربارهٔ بند ۶ قطعنامه داشته‌ام. این مذاكرات مرا قادر ساخت تا برداشتی از دیدگاههای متفاوت دو طرف داشته باشم. اما به مرحله‌ای كه به تسلیم گزارشی معنادار به شورای امنیت بینجامد، نرسید.
۳ـ به دنبال تكمیل اجرای پاراگرافهای یك و دو قطعنامهٔ ۵۹۸، تلاشی جدید برای تحقق دیگر مفاد قطعنامه با هدف تضمین برقراری مجدد صلح میان ایران و عراق برمبنای طرح جامع صلحی كه توسط قطعنامه ۵۹۸، ارائه شده بود، لازم به نظر رسید، تا از این طریق به تأمین نیازهای جاری و صلح و امنیت در منطقه كمك اساسی شود. بسیاری از تصمیمهایی كه من برای تشدید تلاشها در جهت اجرای قطعنامه ۵۹۸، اتخاذ كردم، به شورای امنیت منعكس شده است (سند شماره ۲۳۲۴۶/ اس).
۴ـ درباره پاراگراف ۶ عناصری از مواضع طرفین پیرامون این پاراگراف برای من مشخص بود. با این وجود من از دولتهای ایران و عراق در نامه‌هایی مشابه به تاریخ ۱۴ اوت ۱۹۹۱، خواستم تا در جامع‌ترین شكل ممكن، جزئیات مواضع خود را دربارهٔ این پاراگراف به من تسلیم كنند. در همان زمان به منظور دستیابی به كامل‌ترین درك از این موضوع، تصمیم گرفتم تا به طور جداگانه با تعدادی از كارشناسان مستقل مشورت كنم. بر اساس پاسخ‌‌های ۲۶ اوت ۱۹۹۱ عراق و ۱۵ سپتامبر ۱۹۹۱ ایران كه به من تسلیم شد و مشورتهایی كه با دو طرف داشتم، تمام اطلاعات مربوط مندرج در اسناد رسمی سازمان از شروع مخاصمه و نیز اطلاعات كارشناسان مستقل به دست آمده است. اكنون مایلم كه دربارهٔ پاراگراف ۶ قطعنامه ۵۹۸، به شورای امنیت گزارش دهم.
۵ـ مسلم است كه جنگ بین ایران و عراق كه سالیان دراز به طول انجامید، شروعش نقض حقوق بین‌الملل بود و موارد نقض حقوق بین‌الملل موجب مسئولیت برای مخاصمه است كه موضوع اصلی پاراگراف ۶ می‌باشد. آن بخش از موارد نقض مقررات بین‌المللی كه در چارچوب پاراگراف ۶ باید مورد توجه ویژه جامعه جهانی قرار گیرد، استفاده غیرقانونی از زور و عدم احترام به تمامیت ارضی یك كشور عضو است. مسلماً در طول جنگ مواردی عمده و گسترده از نقض اصول مختلف حقوق بین‌المللی انسانی وجود داشته است.
۶ـ پاسخ عراق به نامه اوت ۱۹۹۱ من پاسخی محتوایی نیست، از این رو من ناچارم به توضیحاتی كه قبلاً توسط عراق ارائه شده است تكیه كنم. این یك واقعیت است كه توضیحات عراق برای جامعه بین‌المللی قابل قبول و كافی نیست.
بنابراین رویداد برجسته‌ای كه تحت عنوان موارد نقض در بند پنجم این گزارش بدان اشاره كردم، همانا حمله ۲۲ سپتامبر علیه ایران است كه بر اساس منشور ملل متحد اصول و قوانین شناخته شده بین‌المللی یا اصول اخلاقی، قابل توجیه نیست و موجب مسئولیت مخاصمه است.
۷ـ حتی اگر قبل از شروع مخاصمه برخی تعرضات از جانب ایران صورت گرفته باشد چنین تعرضاتی نمی‌تواند توجیه كننده تجاوز عراق به ایران ـ كه اشغال مستمر خاك ایران را در طول مخاصمه در پی داشت ـ باشد. تجاوزی كه ناقض ممنوعیت كاربرد زور كه یكی از اصول حقوق بین‌الملل است، می‌باشد.
۸ـ از میان موارد متعدد نقض حقوق انسانی كه در طول جنگ رخ داده، موارد بسیاری توسط سازمان ملل و یا كمیته بین‌المللی صلیب سرخ ثبت شده است.
به عنوان مثال من به درخواست یك و یا هر دو طرف، در موارد متعددی، هیئتهای كارشناسی را برای تحقیق درباره موارد نقضی مانند استفاده از تسلیحات شیمیایی، حملات به مناطق غیرنظامی و بدرفتاری با اسرای جنگی به صحنه نبرد اعزام كردم. نتیجه این تحقیقات جملگی به شورای امنیت گزارش شده و به عنوان سند این شورا انتشار یافته‌اند. این گزارشها با كمال تأسف حاكی از وجود شواهدی از موارد نقض جدی حقوق انسانی است و در یك مورد من موظف بودم با تأسف عمیق این یافتهٔ كارشناسان را متذكر گردم كه سلاحهای شیمیایی علیه غیرنظامیان ایرانی در منطقه‌ای در نزدیكی یك مركز شهری عاری از هرگونه حفاظت در برابر این حملات به كار رفته است (سند شماره ۲۰۱۳۴/اس)، شورا ناخشنودی خود از این مسئله و محكومیت آن را در قطعنامه ۶۲۰ مصوبه ۲۶ اوت ۱۹۸۸ اعلام كرد.
۹ـ رویدادهای جنگ ایران و عراق كه برای سالیان طولانی در صدراخبار وسایل ارتباط جمعی دنیا قرار داشت، برای جامعهٔ بین‌المللی كاملاً شناخته شده است. همچنین مواضع طرفین كه در موارد بسیاری از اسناد رسمی منعكس شده و انتشار یافته بر همگان واضح است.
به نظر من تعقیب پاراگراف ۶ قطعنامه ۵۹۸ هدف مفیدی را در بر ندارد و در جهت صلح و اجرای قطعنامه ۵۹۸ به عنوان یك طرح صلح جامع، اكنون لازم است روند حل و فصل دنبال شود. در واقع پرداختن به مبنای دقیق روابط صلح‌آمیز بین دو طرف و همچنین صلح و امنیت در كل منطقه ضرورت فوری دارد.
شورای امنیت در سال ۱۹۸۷ در پاراگراف ۸ قطعنامه ۵۹۸ روش صحیحی را توصیه كرد كه اگر به موقع اجرا شده بود می‌توانست منطقه را از فاجعه بعدی كه رخ داد، ـ اشغال كویت ـ برهاند.
یك نظام روابط حسن همجواری مبتنی بر احترام به حقوق بین‌الملل آن گونه كه توسط شورای امنیت پیش‌بینی شده، برای تضمین صلح و ثبات آینده منطقه ضروری است. امید است این ندای شورا مورد عنایت قرار گیرد.»
گزارش دكوئه‌یار به عنوان سند شورای امنیت انتشار یافت.یكی از نكات قابل تأمل در گزارش دبیركل سازمان ملل، موقعیت زمانی انتشار آن است. این گزارش پس از حوادث كویت و بسیج جامعه جهانی علیه صدام منتشر شد. به عبارت دیگر زمینه سیاسی برای انتشار این گونه گزارشها كه از متجاوز بودن رژیم بعث نسبت به همسایگانش حكایت می‌‌كند، فراهم بود.
این گزارش ۱۱ سال پس از شروع جنگ و سه سال و نیم پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت توسط جمهوری اسلامی ایران منتشر شد و دبیركل فرصت فراوانی برای تحقیق راجع به شناسایی متجاوز در جنگ داشت. اما صرف‌نظر از عامل اشغال كویت كه افكار عمومی جهان را به متجاوز بودن رژیم صدام متقاعد ساخته بود، انتشار گزارش خاویر پرز دكوئه‌یار خود یك پیروزی سیاسی برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود.
گفتنی است قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت در ۲۹ تیر ۱۳۶۶ به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسید، جمهوری اسلامی ایران آن را در ۲۶ تیر ۱۳۶۷ پذیرفت؛ در حدفاصل مرزهای دو كشور، ـ ۱۷ مرداد ۱۳۶۷ ـ نیروی حافظ صلح ـ «یونیماك» ـ مستقر گردید؛ سپس در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ میان دو كشور آتش‌بس برقرار شد و دبیركل سازمان ملل در ۱۸ آذر ۱۳۷۰، پس از تكمیل تحقیقات خود، عراق را آغازگر جنگ علیه ایران معرفی كرد.

منابع:
ـ روزنامه كیهان ۲۸/۴/۱۳۷۳.
ـ روزها و رویدادها،‌مركز فرهنگی تربیتی نور ولایت، انتشارات پیام مهدی.
ـ شورای امنیت و جنگ تحمیلی، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی