انطباق شخصیت با مهارت‌ها

از منظر علوم تربیتی و روانشناسی؛ آموزش، رویه‌ای برای انتقال یک موضوع مشخص به آموزش گیرنده است که طی آن راهکار علمی و با نظری ارائه شده و موجب تسلط فرد بر آن موضوع مشخص می‌شود. دیگر آنکه، آموزش، محدود به نقطه شروع و نقطه پایان است. در نقطه مقابل آن پرورش، ایجاد توان، ظرفیت و قابلیت برای یادگیری است. به‌عبارتی پرورش فراهم‌آورنده محیط مناسب و شرایط لازم برای آموزش و یادگیری است و در شرایط وجود نگاه پرورشی است که آموزش‌ها، قادر می‌شوند تا برخوردار از ماهیت تربیتی شوند. امروزه نقش و اثر نگاه پرورشی، حتی برای برنامه‌ریزی آموزشی و درسی نیز از سوی برنامه‌ریزان اموزشی، بسیار مورد توجه است و در این خصوص تأکید می‌شود که بدون در نظر گرفتن ”پرورش“ و نقش‌های فسفی ناشی از آن نمی‌توان موفقیت در آموزش را مشاهده و یا هدف‌ها و محتوای آن را به‌طور عمیق برنامه‌ریزی کرد.
پرورش، متضمن اصول راهنمائی است که تعیین‌کننده شیوه‌ها و روش‌ها برای درک مفاهیم آموزشی و کارکردی نمودن آنها است. چنین وظیفه‌ای در حوزه آموزش‌ها حرفه‌ای و تخصصی، همچون آموزش‌های مربوط به علوم دریائی و دریانوردی، گم و اقدامی برای فرهنگ‌سازی و زمینه اولیه و نیز مبنائی برای ایجاد ”فضای رابطه“ بین ”آموزش گیرنده“ و ”فرهنگ سازمانی“ دریائی و دریانوردی است.
نظریه‌های کارشناسی، به شدت ضرورت پرداختن به پرورش را قبل و یا در حین آموزش مورد تأکید قرار می‌دهند. این مقاله که با توجه به این مهم تهیه و تدوین گردیده است، پیش روی خوانندگان قرار می‌گیرد:
● فرهنگ دریائی و دریانوردی
هر سازمان، از مکانیسم رفتاری و فرهنگ خاصی تبعیت و پیروی می‌کند. این ویژگی، تا به آنان است که فرهنگ سازمانی را به‌طور کامل و مشابه تعریفی که از ”فرهنگ“ ارائه می‌شود، تشریح می‌کنند. در این جهت، فرهنگ سازمانی را به مجموعه باورها، احساسات، رفتارها و نمادها و ویژگی‌های تشکیل‌دهنده یک سازمان تغییر می‌کنند. به‌طور مشخص و به لحاظ تکمیل این تعریف، به انتظارات و نگرش‌ها و هنجارها و ارزش‌های مشترک نیز اشاره می‌گردد.
فرهنگ دریائی و دریانوردی، صفات و ویژگی‌های خاص خود را دارد و این یعنی برخورداری از فرهنگ خاص خود و باید اذعان کرد که هنجارها و محتوای این ”فرهنگ“ برای ساماندهی اداری - سازمانی، به‌طور کامل شناخته شده نیست و به همین دلیل در آموزه‌های آکادمیک، کمتر به شناخت نهادینگی‌های فرهنگ دریائی و دریانوردی اشاره و پرداخته می‌شود. به‌عنوان مثال، در ساختار نگرشی ”قواعد کار“، آنجا که به موضوع سختی کار می‌پردازد، اساساً به آنچه به‌عنوان سختی اشاره شده است که همه ناشی از فضاهای شغلی موجود در خشکی - شهرها بوده‌اند، به زبان ساده میدان مطالعه فضاهای حرفه‌ای - کاری موجود در خشکی بوده است. همچنین است تعیین سقف خدمت، دستمزد، کنترل بهداشتی - پزشکی، تمهیدات رفاهی، اموزش‌های ضمن خدمت، مکان‌یابی زندگی خانوادگی، امتیازها برای رشد و پیشرفت و توسعه شغلی، قوانین بازنشستگی و ... .
وجود مصادیق فوق، حکایت از فقدان زمینه‌های پرورشی به‌منظور زمینه‌سازی آشنائی با فرهنگ دریائی و دریانوردی است. فرهنگی که به‌طور مختصر برخوردار از ویژگی‌های زیر است:
۱) دارای نظم و قاعده مشاهده شده رفتاری خاص خود است.
چنین ویژگی به ما می‌گوید که فرهنگ دریائی و دریانوردی دارای زبان (منظور ادبیات گفت‌وگوئی خاص خود)، اصطلاحات (اصطلاحات محاوره‌ای، نماد و نشانه‌ای ۲ علایم شغلی و حرفه‌ای، اشاره‌ای و نشانه‌ای و انحصاری است و همین‌ها موجبی برای پرورش ابعاد رفتاری کارکنان دریائی را فراهم می‌آورد تا بر پایه شناخت کامل از این فرهنگ رفتاری به ارائه رفتارهای شغلی و حرفه‌ای بپردازند.
۲) هنجارها، که به‌عنوان هنجارهای رفتاری در گروه‌های کاری شکل می‌گیرند، در حرفه دریانوردی، مبتنی بر ماهیت شغلی آن است که به‌طور کامل متفاوت با دیگر مشاغل می‌باشد. از قبیل یک سفر دریائی ۶ ماهه و به شکل پوسته و مستمر این نوع با هم بودن رفتار گروهی خاصی را می‌طلبد که تأثیر کار گروهی تأیید شده توسط هنجارهای گروه منجر به استانداردها و معیارها می‌شود.
۳) ارزش‌های غالب و مدیریتی در حرفه دریانوردی، از یک نظام هماهنگ و مشترک پیروی می‌کند. این دسته از ارزش‌های غالب کمتر تحت‌تأثیر فرهنگ‌های بومی قرار داشته و در حد بالائی متأثر از ادبیات و فرهنگ جاری نظام بین‌المللی دریائی و دریانوردی است. در این ارزش‌ها، سازمان جهانی دریانوردی از اعضاء خود پشتیبانی کرده و اعضاء نیز پشتیبان نظام بین‌المللی دریائی و دریانوردی می‌باشند.
وجود آموزش‌های مشترک نماینده‌های شغلی مشابه، عملکردهای همانند و آموزه‌های همسان و در کنار تمام اینها، وجود باورهای جمعی به هویت شغلی، زاویه‌ای از این ارزش‌های غلاب و هویتی را آماده می‌سازد.
۴) احساسات یک فضای عاطفی است که در پیرامون نظام ارتباط سازمان با کارکنان، بین کارکنان و هویت و ماهیت شغل، بین سازمان و مشتریان و بین فضای شغلی - حرفه‌ای با محیط شکل می‌گیرد. در حرفه دریانوردی با نوعی از احساسات مواجه هستیم که در سازگاری با تغییرات مستمر محیط شغل (دریا) همیشه دستخوش تغییر است. ایجاد تغییر، مستلزم تحمل بارهای سنگین است و به همین دلیل فضای شغلی حرفه دریانوردی، به شدت عواطف و احساسات فردی را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد.
۵) اوقات فراغت - اوقات کار؛ در حرفه دریانوردی، آنجا که به محیط کار در فضای کشتی (شناور) بازگشت می‌یابد، همه رفتارها، حتی اوقات فراغت و رهائی از کار نیز وابسته به جریان و فضای کار است. به عبارتی، هیچ مرز و فاصله‌ای مشخص‌کننده حد و اندازه کار با امور فردی و شخصی مثل اوقات فراغت نیست. ادغام، ترکیب و به‌هم آمیختگی این چنین، بستر و به‌وجود آورنده بسیاری از آسیب‌ها و فرآیندهای رفتاری ناشناخته است که برای تقویت قدرت هماهنگی فرد دریانورد به اینگونه از شرایط و ساختار کاری - شغلی - که در هیچ یک از دیگر مشاغل وجود ندارد - نیاز به پرورش در کنار آموزش‌های حرفه‌ای به شدت احساس می‌شود.
در رویه معمول فاصله از خانه، یک بعد مسافتی بین مکان هندسی محل زندگی یا مکان هندسی محل کار دیده شده است که آن هم در مقیاس واحد روز تعریف می‌شود، به این معنی که چه مدتی از زمان روزانه (فقط روز شغلی از صبح تا بعدازظهر همان روز) صرف تردد می‌شود. در این تعریف، چنانچه این فاصله از یک حد استاندارد بیشتر باشد، یک امتیاز برای سختی کار موردنظر لحاظ می‌گردد و اطلاق می‌شود که این فاصله، حکایت از وجود سختی کار می‌کند و این در حالی است که در طول مدت حداقل ۴ ماه سفر دریائی یک کشتی اقیانوس‌پیما و یا یک دوره ۳۰ روزه برای شناورهای کوچک (لنج‌ها تا ۱۲۰ تن و یا لنج‌های بزرگتر تا سقف حداکثر ۱۵۰ تن) و یا یک دوره ۲ ماهه برای شناورهای صنعتی تا ۱۸۰۰ تن، بعد فاصله محل زندگی از موقعیت هندسی محل کار، فاصله بسیاری وجود دارد که در مقیاس یک‌سوم تا یک‌دهم سال معنی‌دار است. آشنائی جسمانی (فیزیکی) و روانی (روحی) با چنین نوع فضای شغلی نیازمند پرورش‌دیدگی‌های ویژهیای است که این سختی را در وهله نخست تعریف و پس از آن ساده‌سازی می‌نماید و در مرتبه سوم قابل هضم برای دریانورد (توجیه‌پذیر شدن روانی - جسمانی) نمایند و این مهم‌ها، فقط از عهده پرورش ساخته است.
فلسفه کار، بیانیه‌ای است که طی آن فرد برای شغل خود و یا سازمان، برای کارکنان خود بیان می‌کند. این فلسفه باید مورد باور فرد (یا سازمان) قرار گیرد و اگر جز این باشد، هیچ‌گاه بین فرد و شغل خود یا بین سازمان یا کارکنان خود، ارتباط سالم و صحیح و با انگیزه‌ای ایجاد نخواهد شد. از جانب دیگر، فلسفه کار به شکل‌گیری رسالت، تعهدات و وظایف شغلی و حرفه‌ای کمک نموده و به ”شغل“ برای فرد و به کارکنان برای سازمان، موجب اعتبار، ارزش و بزرگی و اهمیت می‌شود.
آماده‌سازی فرد و سازمان برای دسترسی به این نقطه از ”شناخت فلسفی“، به‌وسیله پرورش امکان‌پذیر می‌گردد. دریانوردی از جمله مشاغل و حرفه ویژه است که در بالاترین سطح ”کار تیمی“، ”انعطاف‌‌پذیری“، ”همکاری‌های درونی“ داخل شناور بیرونی ارتباط همکارانه با کارکنان بندری، تجارب و کادر خشکی امور دریائی (کارکنان خشکی) قرار دارد که ضرورت دارد تا با استفاده از مبانی و آموزه‌های پرورشی، برای قرار دادن دانشجویان علوم دریائی و دریانوردی در این فضا استفاده به‌عمل آورد. بنابراین، ”آموزش“های دریائی و دریانوردی، مهارت‌هائی را از حیث عمل و وظایف فنی - فیزیکی و ساختار شغلی به دریانورد ارائه می‌کنند و آموزه‌های ”پرورشی“ مهارت‌های روحی - روانی - کرداری را از حیث انطباق رفتاری و فرهنگ شغلی با محیط کار دریائی و دریانوردی برای دریانوردی تدارک می‌سازند. در اینجا ”پرورش“ به‌مثابه فرآیندی عمل می‌کند که ”شخصیت فردی“ را به ”شخصیت فضای شغلی و حرفه‌ای دریانوردی“ نزدیک و ”درون شخصی“های فرد را با ”درون شخصی‌“های حرفه دریانوردی در انطباق و هم‌راستائی قرار می‌دهد.
● توصیه‌ها
برای توسعه ابعاد رفتاری در محیط و فضای شغلی و حرفه‌ای دریانوردی نیاز است تا در آموزش‌های دانشجوئی، دانشجویان را برای حضور با فلسفه و باانگیزه در محیط شغلی دریائی آماده کرد. محیط کار دانشجویان رشته‌های دریائی پس از فارغ‌التحصیلی محیط شناور خواهد بود و به اقتضاء حرفه دریانوردی، یک زندگی شغلی خاصی را که در طبع اصلی خود با سایر مشاغلی که مشابهت‌های بسیار از حیث زمان کار، ساختار شغلی، نوع ارائه وظایف و عملکردهای شغل یدارند، تجربه خواهند کرد. پیش یادگیری برای ورود به این تجربه از طریق پرورش فراهم می‌آید و لذا ضرورت دارد تا در تقویت ویژه شخصیت شغلی و رفتاری آن به موضوع پرورش در کنار آموزش، برنامه‌ریزی خاصی را تدوین کرد.
نهادینه نمودن ارزش‌های شغلی حرفه دریانوردی، ایجاد باورهای مشترک نسبت به حرفه دریانوردی در بین کارکنان دریائی و خشکی، ترسیم آینده شغلی و مال‌اندیشی حرفه‌ای، معرفی و اشاعه فرهنگ دریائی در بین جامعه و شناسائی، شناساندن ارزش‌های برخاسته از شغل و حرفه دریانوردی و کوشش در ارتقاء توسعه و رشد فرهنگ سازمانی حرفه دریانوردی کشور، همه وابسته به موضوع پرورش است.
از سوی دیگر این پرورش متوجه پرورش افکار سامانه‌های زندگی عمومی و شغلی است. پرورش این تفکر در جامعه که به دیگران بگوئید، حرفه دریانوردی چگنه شغلی است؟ این دیگران می‌توانند از همسر آینده یک دریانورد باشد تا معلم و مدیر مدرسه فرزند دریانورد و تمام آنهانی که در تعامل با دریانورد و خانواده او قرار دارند. این دیگران می‌توانند قانونگذاران حرفه‌ای و شغلی باشند که با شناخت کاملی از حرفهٔ دریانوردی، مسن بازنشستگی، سختی کار، وضع سیستم‌های پاداش، نحوه انگیزه‌سازی و امور درمانی پزشکی و بیمه‌ای او را معین و مشخص می‌کنند. این دیگران می‌توانند هنرمندان و سینماگران و نویسندگان و پژوهشگران باشند که می‌خواهند در خصوص این حرفه بزرگ دست به تصویر و قلم بزنند و نیز این دیگران می‌توانند سازمان‌های دریائی ملی و فراملی باشند که برای ساختن و تدارک یک زندگی عمومی و شغلی خوب و سالم و ایمن و با نشاط و امیدپرور، قدرت تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری داشته باشند و اینکه این دیگری می‌تواند، من با شمای مخاطب من و حتی خود دریانورد باشد! موضوع پرورش را همگی ما در کنار آموزش جدی بگیریم.

حمید ودادی

منبع : ماهنامه پیام دریا