با کلمات زیر جمله بسازید

آیا باورتان می‌شود که نسل انسان از ۷۰ هزار سال پیش به این طرف رو به انقراض بوده و تا چند وقت دیگر فقط ۲ هزار نفر روی کره‌زمین باقی می‌مانند. انصاف بدهید که این بی‌ربط‌ترین و بی‌مسماترین خبر علمی جهان است. زیرا اگر فقط یک لحظه به دوروبرتان و این همه آدمی که از سروکول همدیگر بالا می‌روند، نگاهی بیندازید متوجه می‌شوید که این خبر تا چه اندازه غیرواقعی است. حالا اگر بر فرض محال بپذیریم که گونه انسان از ۷۰ هزار سال پیش به این طرف رو به انقراض بوده با آن قسمت دوم که می‌گوید «تا چند وقت دیگر فقط ۲ هزار نفر روی کره‌زمین باقی می‌مانند» چه کار کنیم. آخر کدام دانشمند شیرپاک خورده‌ای و بر اساس چه شواهد و مدارکی توانسته حدس بزند که فقط ۲ هزار نفر باقی می‌مانند. سوگند یاد می‌کنم که من این خبر را از خودم نساخته‌ام بلکه همین امروز ـ ۸/۲/۸۷ ـ آن را روی خروجی خبرگزاری «ایسنا» خوانده‌ام. لابد با خودتان می‌گویید که یک خبرگزاری رسمی دولتی که بی‌جهت خبری را اعلام نمی‌کند، حتما یک چیزی بوده که این چیزک از آن درآمده است.
بله بوده اما اصل خبر که بسیاری از خبرگزاری‌های معتبر جهان به نقل از «انجمن نشنال ژئوگرافی» منتشر کرده‌اند، سرسوزنی با این خبر که دسترنج سرویس علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) است، شباهت ندارد.
برای اینکه بیشتر به عمق فاجعه پی ببرید در اینجا بخش‌هایی از خبر ایسنا با خبر اصلی مقایسه می‌شود. ایسنا می‌نویسد: «پژوهشگران دانشگاه استانفورد آمریکا با انجام یک مطالعه جامع ژنتیکی به این نتیجه رسیدند که نسل نوع بشر از تقریبا ۷۰ هزار سال پیش به دلیل وقوع پیاپی خشکسالی رو به انقراض گذاشته است و روند انقراض بشر تا آنجا پیش می‌رود که تنها ۲ هزار نفر بر این کره خاکی می‌مانند.» اما طبق متن اصلی خبر این پژوهش توسط تیمی از جغرافی‌دانان و همکاران‌شان و به سرپرستی دانشمندانی از مرکز پزشکی رامبام در حیفا و مرکز پژوهشی دیگری که وابسته به دانشگاه تل‌آویو است انجام شده و ربطی به دانشگاه استانفورد ندارد و فقط یکی از استادان استانفورد در گفت‌وگو با خبرنگاران درباره این پژوهش توضیح داده است. اما مطالعه جامع‌ژنتیکی هم در اصل یک پژوهش گسترده درباره DNA میتوکندریایی جمعیت‌های آفریقایی است. اما ماجرای ۷۰ هزار سال و خشکسالی‌های پی‌درپی از همه اینها جالب‌تر است. در خبر اصلی پس از شرح نتایج این پژوهش و برای روشن شدن مطلب آمده است: «پژوهش‌های پیشین نشان داده‌اند که جمعیت‌های انسان تا پیش از عصر حجر پایانی، یعنی در حدود ۷۰ هزار سال پیش، بسیار کوچک بوده‌اند و شاید تعدادشان به ۲ هزار نفر هم نمی‌رسیده است...» و در ادامه توضیح می‌دهد که جمعیت انسان پس از این دوره شکوفا شده و توانسته از قاره آفریقا خارج شود و جهان را به تسخیر خویش درآورد. در ادامه خبر «ایسنا» آمده است که «اسپنسر ولزـ محقق ـ این وضعیت را «یک غم‌نامه واقعا حماسی نوشته شده در DNA انسان» توصیف می‌کند.» اما دکتر اسپنسر ولز که در این خبر به عنوان ـ محقق ـ توصیف می‌شود، پژوهشگر «انجمن نشنال ژئوگرافی» و یکی از برجسته‌ترین انسان‌شناسان جهان است و از هیچ‌چیز غمباری آه و ناله نمی‌کند و فقط گفته است که «به راستی نمایشنامه‌ای حماسی در DNA ما نوشته شده است.» اما از همه اینها بگذریم زیرا پایان این خبر به معنی واقعی کلمه یک شاهکار است. به نظر می‌رسد که مترجم یا تهیه‌کننده خبر که هیچ‌گاه به هیچ منبعی ارجاع نمی‌دهد و همه‌جا می‌نویسد: «به گزارش سرویس علمی...» خودش هم از این خبر که «نسل انسان رو به انقراض است» متحیر شده و برای تلطیف موضوع در پایان می‌نویسد: «گفتنی است، جمعیت انسانی کنونی کره‌زمین ۶/۶ میلیارد نفر است.» اما واقعا چرا چنین خبر عجیب و آشکارا نادرستی که نمونه‌های آن فراوانند در خبرگزاری‌ها، رسانه ملی و حتی برخی از مجلات و روزنامه‌ها منتشر می‌شود. جواب بسیار ساده است: برای اینکه مترجمان این قبیل اخبار از قاعده «با کلمات زیر جمله بسازید» پیروی می‌کنند. آنها در مواجهه با متن اصلی معنای چند واژه را بدون در نظر گرفتن نقش آنها در جمله (مثلا فعل است یا اسم یا صفت و...) از لغت‌نامه بیرون می‌آورند و بعد حدس می‌زنند که منظور جمله چه می‌تواند باشد و نتیجه‌اش می‌شود همین اخبار علمی فاخری که می‌بینید. حال آنکه «ترجمه» ساختن جمله نیست بلکه بیان مفهومی از یک زبان به زبان دیگر است بدون آنکه معنا تغییر یابد. ترجمه یک فعالیت فکری بسیار دقیق، ظریف و پرزحمت است که کوچک‌ترین بی‌دقتی باعث می‌شود تا معنا به کلی دگرگون شود.
اما چرا چنین ترجمه‌هایی بایستی بخشی از اخبار یک خبرگزاری رسمی را به خود اختصاص دهند. شاید خبرگزاری‌ها جایی برای تمرین ترجمه‌اند و گویا هیچ‌کس بر بخش علم این رسانه‌ها نظارت ندارد. چگونه است که فریاد بلند دانش‌پژوهشی ما گوش عالم را «کر» کرده است اما در خبری که در مجموع از ۱۰ سطر تجاوز نمی‌کند، بیشتر از ۲۰ بار مرتکب اشتباه می‌شویم و از همه جالب‌تر اینکه همین اخبار کج و معوج از طریق «رسانه ملی ما» به اطلاع عموم رسانده می‌شود. واقعا که خسته نباشیم.

طاهره رنجبر

منبع : روزنامه کارگزاران