ماجرای غم‌انگیز قاچاق میراث فرهنگی

حفظ میراث فرهنگی یك سرزمین به دو دلیل مهم، لا‌زم و ضروری است. نخست برای شناخت پیشینه و تحولا‌ت تاریخی یك كشور و مردم آن و دوم، برای حفظ یك سرمایه بزرگ ملی كه از پایه‌های اساسی صنعت گردشگری است.ایران به لحاظ فرهنگ و تمدن غنی خود از جایگاه ویژه‌ای در جهان برخوردار است و آثار آن در سطح جهانی بسیار شاخص و برجسته می‌باشد. تصویر نقوش روی سفال‌های هزاره‌های پنجم و ششم قبل از میلا‌د، درك طبیعت و ذوق هنری مردم این سرزمین را بازگو می‌كند.
خلق آثار فلزی، هنری وابداع سبك‌های قالب‌گیری، قلم‌زنی، تراش، حكاكی و لعاب‌كاری، جایگاه ویژه‌ای را در تاریخ صنایع به ما اختصاص داده است. شاهكارهای معماری این سرزمین، ابتكارات و شیوه‌های فنی و قابل توجهی را به هنر معماری جهان ارزانی داشته به طوریكه به حق تاریخ گذشته این كشور موجب مباهات می‌باشد. هنر ایران به لحاظ سادگی و تعادل منطقی خاص خود همواره بر هنر همسایگان و حتی گاهی بر هنر سرزمین‌های دوردست تاثیر گذاشته است. لذا هر كس اندكی باهنر ایران آشنایی داشته باشد این مطلب را درك می‌كند. در دوره اسلا‌می‌سرزمین ما تا مقطعی از تاریخ مهد تمدن و جایگاه هنرمندان، دانشمندان و پژوهشگران می‌شود و پیشتاز علوم و فنون در دنیا بوده است.ولی متاسفانه چپاول و ربودن اشیا و ذخایر هنری كه گنجینه افتخارات این مرز و بوم به‌شمار می‌رود از نسخ خطی و نقاشی‌ها گرفته تا نفیس‌ترین ظروف، چینی، سفال‌ها، ظروف سیمین و زرین و با ارزش‌ترین فرش‌ها، منسوجات قدیمی زربافت و برترهای بی‌همتای ایرانی به نوبه خود داستان دراز و غم‌انگیزی دارد كه سرانجام اشیایی گرانبها به طرق مختلف راهی كشورهای بیگانه گردید و امروزه موزه‌های بزرگی چون لوور، آرمیتاژ، بریتانیا و متروپولیتن را می‌بینیم كه به لحاظ این چپاول، غرفه‌ها و تالا‌رهای متعدد آنان مملو از دستاوردهای هنر ایرانی می‌باشد كه آن كشورها تصاحب نموده‌اند. چه بسا مساجد و بناهای تاریخی مهمی كه امروزه جز چند كاشی به دیوار، نقشی از كاشی به سقف ندارند و حال آنكه زیباترین شاهكارهای آنها به سرانگشت آزمند سودجویان جدا گردیده و پیكر اصلی را داغدار ساخته‌اند.قشون‌كشی‌های روسیه تزاری در سال‌های ۱۲۴۰ تا ۱۲۴۳ در خطه آذربایجان را به یاد داریم كه ذخایر هنری مجموعه تاریخی بقعه شیخ صفی‌الدین در اردبیل را به دست تاراج دادند و صدها جلد كتاب خطی نفیس به زبان‌های فارسی، تركی و عربی كه هر یك از آنها نسخ مادر بودند، همراه با ذی‌قیمت‌ترین قالی‌ها و چینی‌های گرانبها را زینت‌افزای موزه‌های خویش ساخته‌اند.خارج كردن اشیا عتیقه یا اموال فرهنگی از ایران منحصر به همین نبوده بلكه كسانی نیز كه به دنبال كارهای سیاسی به این كشور می‌آمدند از این خوان یغما بهره‌ای وافر می‌گرفتند و گفتار سرپرسی سایكس در سفرنامه معروفش (ده هزار مایل در خاك ایران) موئد این حقیقت است كه وی پس از خریداری اشیا مكشوفه در گورستانی، همه آنها را به حمل و به موزه بریتانیا برد.مسئولین غربی به منظور جلب گردشگران و كسب درآمد بیشتر تصمیم به گسترش موزه‌های كشور خود گرفته و به تحصیل اشیا واموال فرهنگی پرداخته و برای این منظور از هیچ دسیسه‌ای دریغ نكردند.ارتباطات درباری، اعزام هیئت‌های (به اصطلا‌ح)علمی و هیئت‌های سیاسی به كشورهای جهان سوم به خصوص كشور ما یكی از این نقشه‌ها برای غارت اموال فرهنگی بود. در این رابطه صهیونیزم بین‌المللی نیز نقش عمده‌ای را برعهده گرفت كه رد پا و اقدامات سو آن در بعد داخلی كاملا‌ محسوس بود. به موجب آمار سال ۱۹۷۰ میلا‌دی، آمریكا با ۶۰۰۰ موزه بیشترین و متنوع‌ترین موزه‌ها، فرانسه با ۱۱۸۳، شوروی سابق ۱۰۱۲، ایتالیا ۹۷۲، اسپانیا ۵۱۸، چكسلواكی ۴۳۶، سوئیس ۳۶۸ و لهستان ۳۳۵ موزه را دارا می‌باشند.این آثار نشانگر رشد سریع و گسترش موزه‌های غربی در نیمه دوم سده بیستم میلا‌دی است. از سویی عوامل و عناصر وابسته به شبكه‌های خارجی همگام با سیاست‌های بین‌المللی، شیوه غارت اموال فرهنگی و تخریب افكار و اعتقادات مذهبی مردم را طبق برنامه‌های از پیش طراحی شده پیگیری می‌نمودند.زیر و رو كردن اماكن مقدسه و امامزاده‌ها، به بهانه پیدا كردن گنج و دفینه موضوع ساده‌ای نیست.
به جرات میتوان گفت هیچ امامزاده‌ای نیست كه بقعه آن توسط عده‌ای سودجو زیرورو نشده باشد. انجام حفاری‌های قاچاق به قصد كشف اشیا عتیقه توسط گروهی از مردم آگاه به مقررات ولی بیگانه با فرهنگ خود به سفارش مشتی مجموعه‌دار و عتیقه فروش یكی از شیوه‌های شناخته شده ایادی صهیونیزم است. اینان علا‌وه بر به دست آوردن آثار نفیس، بی میل نیستند كه اعتقاد و ایمان مردم را هم از آنان بگیرند. آمار موجود حاكی است كه حفاران غیرمجاز بین سال‌های ۷۹ تا ۸۱ بیشترین متهمان پرونده‌های میراث فرهنگی در كشور می‌باشند. به طوری كه سه هزار و ۳۸۰ پرونده میراث فرهنگی در این مدت در قوه قضائیه مطرح شده و در پایان سال ۸۱ هنوز دو هزار و ۴۰۰ مورد از آنها رسیدگی نشده و مفتوح بوده است. لذا آنچه كه در محوطه‌های باستانی شوش، كرمان و جیرفت و ... طی سال‌های گذشته رخ داده است، یك فاجعه ملی و فرهنگی است كه ضرورت دارد به منظور پیشگیری از تكرار آن و جهت جلوگیری از غارت اموال فرهنگی ملی این مرز و بوم با این پدیده شوم تدابیری اتخاذ گردد تامقابله جدی به عمل آید.به‌رغم چپاول گسترده اموال فرهنگی ایران طی سالیان متمادی گذشته، گفته می‌شود تعداد آثار منقول در كشور به یك میلیون و ۸۰۰ هزار شی می‌رسد كه امید می‌رود با برنامه‌ریزی و اتخاذ تدابیر لا‌زم از این اشیا گرانقیمت به نحو مطلوب پاسداری شود.از طرفی ما در جای جای این كشور شاهد آثار باستانی در قالب بناها، قلعه‌ها، مدارس ومساجد حمام و آب انبارها و ... هستیم كه در نوع خود نه در كشور بلكه در سطح جهان كم‌نظیر یا بی‌نظیرند.براساس آمار موجود هم‌اكنون بیش از یك میلیون بنای تاریخی و حدود ۲۰۰ هزار تپه تاریخی در كشور وجود دارد كه از ابتدای سال ۸۲ تاكنون ۱۰ هزار اثر تاریخی در كشور در فهرست آثار ملی ثبت شده است.لذا چنین كشوری باید به عنوان كشوری دارای میراث فرهنگی غنی و با رتبه بالا‌ در جهان معرفی شود. اما در نهایت وقتی به فهرست آثار جهانی یونسكو نگاهی می‌اندازیم متاسفانه تنها شش نمونه را می‌بینیم كه به تصویب رسیده است. لا‌زم به ذكر است كه حدود ۵۰ آثار باستانی وبناهای تاریخی در ایران وجود دارد كه می‌توانست به عنوان آثار جهانی در فهرست یونسكو به ثبت برسد زیرا یكی از كارشناسان یونسكو سه سال قبل حدود ۴۰ مورد آن را فهرست كرده است. اما نكته جالب اینكه در سال ۱۳۵۷ یعنی ۲۸ سال پیش ۴ اثر تاریخی به نام‌های چغار زنبیل، ارگ بم، تخت جمشید ومیدان نقش جهان به عنوان آثار جهانی در فهرست جهانی یونسكو به ثبت رسیده وبعد از آن دو اثر دیگر به نام تخت سلیمان و پاسارگاد در فهرست آثار جهانی ثبت شده است.طبق آماری كه توسط یونسكو منتشر شده، ۶۹۰ مورد از دارایی‌های فرهنگی جهان توسط ۱۲۲ كشور دراین سایت به ثبت رسیده‌اند. چنانچه از بین ۱۲۲ كشوری كه آثارشان به ثبت رسیده دارایی‌های فرهنگی ۶ تمدن بزرگ جهان (ایران، مصر، ایتالیا، یونان، چین و هند) را با هم مقایسه و بررسی نماییم خواهیم دید كه چین ۲۷، هند ۲۲، ایتالیا ۳۳، یونان ۱۶ و مصر ۵ مورد از میراث تاریخی و طبیعی خودشان را به ثبت رسانده‌اند. در حالی كه ایران تاكنون فقط ۶ مورد را به ثبت رسانده است!! یعنی بیشترین موارد ثبت شده مربوط به ایتالیا و كمترین آن مربوط به ایران است! حال اگر این شش كشور را با ۱۲۲ كشور دیگر مقایسه نماییم نتایج تعجب‌آوری به دست می‌آوریم مثلا‌ مواردی را كه كشورهایی مثل آلمان، آمریكا، اسپانیا ثبت كرده‌اند از همه بیشتر است!!لا‌زم به ذكر است كه سازمان ملل متحد امكانات مادی قابل توجهی را از طریق یونسكو در اختیار كشوری كه میراث فرهنگی خود را ثبت نموده است می‌گذارد.
لذابا توجه به به اینكه ما به شدت نیازمند بودجه و سرمایه برای نگهداری و حفظ آثار باستانی كشورمان هستیم پس چرا وقتی كه امكانات جهانی وجود دارد، از آنها استفاده نكنیم؟ این یك حق طبیعی بین‌المللی است كه كشورها از آن استفاده می‌كنند و ما هم باید از آن به نحو مطلوب استفاده كنیم. لذا در این زمینه رابطه تنگاتنگ و تلا‌ش و همكاری وزارت فرهنگ وارشاد اسلا‌می، سارمان میراث فرهنگی كشور و وزارت امور خارجه بسیار تعیین كننده است. لا‌زم به یادآوری است كه یكی از راه‌حل‌های كاهش اتكای اقتصاد كشور به درآمدهای نفتی و ایجاد اشتغال دركشور، گسترش صنعت توریسم و گردشگری است. لذا ما با توجه به وجود آثار تاریخی و باستانی غنی كشور می‌توانیم با برنامه‌ریزی دقیق و تبلیغات مناسب از طریق جلب توریست در كشورمان میلیاردها دلا‌ر درآمد سالا‌نه داشته باشیم تا دیگر به درآمدهای نفتی متكی نباشیم و از درآمد حاصل از صنعت توریسم بسیاری از برنامه‌های توسعه كشور را به پیش ببریم.

منبع : روزنامه حیات نو