زنان، قربانیان خاموش ایدز

اگر روزی عابری در خیابان از کنار شما گذشت که بر روی یقه لباسش روبان قرمزرنگی زده بود، بدانید که او برای آگاهی یافتن و آگاهی دادن به مردم درباره بیماری ایدز فعالیت می‌کند.
در بسیاری از کشورها، نصب روبان رنگی بر روی یقه لباس یا سینه افراد نشان از یک آرمان دارد؛ مثلاً، روبان صورتی نماد مبارزه با سرطان سینه، روبان سرخ و سفید و آبی نماد جمهوری‌خواهان ایرلندی و روبان آبی نماد آزادی بیان در شبکه جهانی اینترنت است.
در سال ۱۹۹۱، ۱۵ نفر از هنرمندان در شهر نیویورک امریکا به سرپرستی «پاتریک اوکانل» جمعیت ایدز تجمسی (Aids Visual) را تشکیل دادند. آنها بسیاری از دوستان خود را در اثر ابتلا به بیماری ایدز از دست داده بودند و می‌خواستند با تشکیل این جمعیت، با به خدمت گرفتن هنر، به نبرد بیماری مرگبار ایدز بروند.
«اوکانل» که خود به بیماری ایدز مبتلاست بر روی تک‌تک لباس‌هایش یک روبان کوچک قرمز‌رنگ نصب کرده است. او امروز با ایدز زندگی می‌کند.
هرچند که این جمعیت پس از روبان قرمز، نماد بیماری ایدز، تاکنون اثر هنری دیگری نداشته، به اعتقاد«اوکانل»، روبان قرمز اثر هنری چشمگیری در دوران پست‌مدرن است. او آرزو دارد که ایکاش می‌توانست تمام شهرتی را که برای ارائه طرح روبان قرمز کسب کرده پس می‌داد، ولی مرگ دوستان مبتلا به ایدزش را به چشم نمی‌دید.
● تاریخچه ظهور بیماری ایدز
در سال ۱۹۸۱، ۸ مورد وخیم ابتلا به بیماری «سارکوم کاپوسی» (Kaposi&#۰۳۹;s Sarcoma) که نوعی سرطان بدخیم عروقی است، در میان مردان همجنس‌گرای نیویورک گزارش شد. این نوع سرطان نادر است و معمولاً سالمندان را گرفتار می‌کند. همزمان با این رویداد، شمار مبتلایان به‌نوعی عفونت نادر ریوی نیز در نیویورک و کالیفرنیا افزایش یافت. مسئولان بهداشت و درمان امریکا در آن زمان علت شیوع ناگهانی این دو بیماری را نمی‌دانستند؛ اما امروزه این دو واقعه پزشکی مصادف با تولد بیماری ایدز در زندگی بشری در نظر گرفته می‌شود. طی یک سال، این بیماری ناشناخته گسترش یافت ودر ۱۹۸۲ سال،AIDS به ‌معنی «سندروم نقص ایمنی اکتسابی» (Aquiried Immune Deficiency Syndrome نام گرفت. رفته‌رفته، این بیماری نه فقط همجنس‌گرایان، بلکه گروه‌های مختلفی از مردم را مبتلا کرد. بیماران هموفیلی و معتادان، گروه‌های بعدی بودند.
در این سال‌ها، بیماری جدیدی در فقیرترین قاره جهان به معضلی جدی تبدیل شد. این بیماری را افریقایی‌ها در زبان بومی«اسلیم» (SLIM) به‌ معنی مرگ در نتیجه تحلیل تدریجی بدن می‌نامیدند، به دنبال تحقیقات بیشتر، مشخص شد که این بیماری همان ایدز است.
در سال ۱۹۸۴، تلاش دانشمندان و محققان برای کشف علت بیماری کشنده ایدز به نتیجه رسید. گروهی تحقیقاتی به سرپرستی «رابرت گالو» ادعا کرد که عامل این بیماری را شناسایی کرده‌ است. البته این گفته به‌شدت با اعتراض محققان فرانسوی که ماه‌ها قبل ویروس HIV را شناسایی کرده بودند روبه‌رو شد.
براساس آخرین تحقیقات بر روی ویژگی‌های ژنتیکی ویروس HIV، این ویروس از ترکیب دو ویروس مختلف در شامپانزه به‌وجود آمده است. ویروس HIV از دیدگاه علم ویروس‌شناسی به گروهی از ویروس‌ها تعلق دارد که در میمون‌ها بیماری‌زا هستند. یافته ژنتیکی مذکور این نظریه را که ایدز طی یک قرن گذشته در جنگل‌های غرب افریقا ظهور کرده است، تأیید می‌کند. جالب آنکه هرچند نخستین مورد ابتلا به ایدز در سال ۱۹۸۱ در امریکا گزارش شده است، شواهد نشان می‌دهد که اولین قربانی ایدز در این کشور، یک جوان سیاه‌پوست بوده که در ۱۹۶۹ درگذشته است.
● ایدز، از سرماخوردگی ساده تا مرگ
اگر فرد بالغی دو علامت اصلی بیماری ایدز را همراه با یکی از نشانه‌های فرعی داشته باشد، به شرطی که برای نقص سیستم ایمنی بدنش علت مشخصی مانند سوء‌تغذیه شدید و سایر علل شناخته‌شده وجود نداشته باشد، مبتلا به ایدز است.
علائم اصلی این بیماری شامل کاهش وزن بیشتر از ده درصد و اسهال مزمن بیش از یک ماه است. نشانه‌های فرعی آن سرفه پایدار به ‌مدت بیش از یک ماه و عفونت پوستی همراه با خارش و تبخال‌های «زونایی» است. مجموعه این علائم در نتیجه نقص سیستم ایمنی بدن انسان و رشد عفونت‌های فرصت‌طلب ایجاد می‌شوند.
دکتر شیرین افهمی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، چگونگی استقرار بیماری ایدز در بدن انسان را شرح می‌دهد. به گفته وی، سه تا شش هفته پس از ورود ویروس به بدن، علائم سرماخوردگی معمولی به صورت تب، گلودرد، بزرگی غدد لنفاوی، درد مفاصل و عضلات، سردرد، ضعف و بی‌حالی، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، تهوع و استفراغ، اسهال و گاه ضایعات جلدی بروز می‌کند. این دوره بدون درمان، پس از گذشت یک تا سه هفته ،خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند. خطرناک‌ترین مرحله بیماری دوره بدون علامت HIV است. ویروس هشت تا ده سال، بدون ایجاد هیچ علامت بالینی مشخصی در بدن شخص باقی می‌ماند. شخص به‌ظاهر سالم در این دوره بیماری را به سایرین منتقل می‌کند. بسیاری از افراد آلوده به ویروس HIV، بدون اطلاع از آلودگی خود در دوره بدون علامت، تعداد زیادی از افراد در معرض خطر را آلوده می‌کنند. در این مرحله، تشخیص تنها از طریق بررسی‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود.
در مرحله آخر، بیماری ایدز با عوارضی مانند اسهال بیش از یک ماه، تب طولانی، کاهش وزن بیشتر از ده درصد، تعریق شبانه، خستگی و بی‌حالی، بزرگی غدد لنفاوی و عوارض عصبی چهره اصلی خود را نشان می‌دهد. در مرحله نهایی، این ویروس مرگبار به تماشای قربانی خود می‌نشیند و فردی که دچار ضعف سیستم ایمنی شده با یک عفونت ساده می‌میرد. عوامل متعددی باعث تسریع بروز مرحله فعال بیماری ایدز می‌شود؛ ازجمله، برخی عفونت‌های میکروبی و ویروسی، تغذیه بد، استفاده از مواد مخدر و الکل، و استرس زیاد.
● راه‌های انتقال، در هاله‌ای از ابهام و شرم
▪ راه‌های انتقال ویروس HIV در چهار گروه اصلی جای می‌گیرند:
۱) تماس جنسی مشکوک :
همه افراد، مرد و زن، پیر و جوان، ثروتمند و فقیر، بر اثر تماس جنسی با فرد آلوده به ویروس HIV ممکن است آلوده شوند. این روش انتقال ویروس ۸۰ درصد از موارد آلودگی در سراسر دنیا را به‌ خود اختصاص داده است. نکته مهم آنکه ابتلا به سایر عفونت‌های دستگاه تناسلی، به‌ویژه زخم‌هایی در این نواحی، خطر انتقال ویروس HIV در هر بار تماس جنسی را با ضریبی معادل ده تا صد برابر افزایش می‌دهد.
۲) مادر آلوده:
مادران آلوده به ویروس HIV در صورت باردار شدن ممکن است، طی بارداری، هنگام زایمان یا بعد از زایمان، به‌ویژه از طریق شیر دادن، ویروس را به کودک خود منتقل کنند. مادرانی که بعد از زایمان به ویروس ایدز آلوده می‌شوند نیز، با احتمال ۳۰ ‌درصد، از طریق شیردهی عفونت را به کودک خود انتقال می‌دهند. در حدود ۸ درصد از موارد انتقال ویروس HIV در سراسر جهان از طریق مادر آلوده به کودک است.
به زنان آلوده به HIV توصیه می‌شود که باردار نشوند و در صورت بارداری به آن خاتمه دهند. مصرف داروهای ضد ویروس به میزان زیادی از ابتلای جنین پیشگیری می‌کند و زن HIV مثبت باردار باید به روش سزارین زایمان کند و از تغذیه نوزاد با شیر خود خودداری کند.
۳) خون و فرآورده‌های خونی آلوده:
در حدود چهار درصد از حاملان ویروس در جهان، به علت دریافت خون یا فرآورده‌های خونی آلوده به این ویروس، به ایدز مبتلا شده‌اند. البته هم‌اکنون، با کنترل دقیق نمونه‌های خون، انتقال از این روش به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
۴) استفاده مشترک از لوازم تیز و برنده:
وسایلی که در سطح بدن خراش یا سوراخ ایجاد می‌کنند، از قبیل ابزار حجامت و خالکوبی و ختنه و طب سوزنی و تیغ سلمانی، مسواک، وسایل سوراخ کردن گوش، تجهیزات دندانپزشکی، سرنگ و سرسوزن، ماشین اصلاح و اپی‌لیدی، اگر بدون ضدعفونی کامل مشترکاً استفاده شوند، ممکن است ویروس HIV را منتقل کنند. طبق آمارهای جهانی، ۱۲ درصد از موارد انتقال ویروس HIV از این طریق است. هر وسیله‌ای که به خون فرد آلوده آغشته شود، در صورت تماس با زخم و مایعات بدن فرد دیگر، ممکن است آلوده‌کننده باشد.
اما در اغلب روابط سالم اجتماعی احتمال انتقال ویروس HIV وجود ندارد یا نزدیک به صفر است.
خوردن غذای آغشته به خون آلوده به ویروس HIV، نیش حشرات، به خصوص نیش پشه، تماس‌های معمولی مانند دست دادن و در آغوش گرفتن و بوسیدن، سرفه و عطسه، استفاده از رختخواب مشترک، استفاده از ظروف غذاخوری مشترک، استفاده از تلفن عمومی، استخر و توالت عمومی، دست زدن به دستگیره وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس یا تاکسی بیماری ایدز را منتقل نمی‌کند.
ویروس HIV نسبت به حرارت بسیار حساس است و در برابر نور خورشید غیرفعال می‌شود. گزارش‌های مختصری در مورد پایداری این ویروس در لخته خون به مدت شش روز وجود دارد.● اپیدمی ایدز
براساس تازه‌ترین آمار سازمان ملل متحد درباره گسترش بیماری ایدز در جهان، هم‌اکنون نزدیک به ۳۸ میلیون نفر به ویروس HIV آلوده‌اند. این ویروس از زمان کشف تاکنون بیش از ۲۰ میلیون قربانی داده است. همچنین این تحقیق نشان می‌دهد که بیماری ایدز به‌سرعت در تمامی مناطق جهان در حال گسترش است.
میزان شیوع بیماری ایدز در مناطق جهان متفاوت است. ساکنان برخی از کشورها بیش از کشورهای دیگر به ایدز مبتلا شده‌اند و در سطح یک کشور، حتی بین استان‌ها، تفاوت وجود دارد. اما سازمان ملل تعداد افراد آلوده به ویروس ایدز در قاره آسیا را در حدود ۴/۷ میلیون نفر اعلام کرده است. اعتقاد بر این است که در حدود نیم میلیون نفر از جمعیت قاره کهن در سال گذشته به علت ابتلا به ایدز جان خود را از دست ‌داده‌اند و ۱/۱ میلیون نفر به ویروس آن آلوده شده‌اند. در میان مبتلایان سال گذشته، ۳/۰ درصد از زنان و ۴/۰ درصد از مردان در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال قرار دارند. جالب آنکه میزان آلودگی مردم به ویروس HIV در دو کشور پرجمعیت جهان یعنی چین و هند بسیار کم است.
● ایدز و رفتارهای پرخطر
اولین مورد ابتلا به بیماری ایدز درایران در سال ۱۳۶۴ گزارش شده است. کودک ۶ ساله هموفیلی با استفاده از فرآورده‌های خونی آلوده وارداتی سازمان انتقال خون به این بیماری مبتلا شده بود. مدتی بعد، در زندان‌های کرمان و جیرفت، همزمان ایدز شایع و به زندان‌های شهرهای دیگر هم کشیده شد. پس از آن، ایدز در میان معتادان تزریقی، زنان خیابانی و تعدادی از پرسنل مراکز درمانی گسترش یافت.
استفاده از یک سرنگ برای چند معتاد و انجام اعمال جنسی ناسالم و خلاف عرف دو عامل اصلی شیوع ایدز در میان زندانیان است. از سویی دیگر، محیط زندان برای بسیاری از افراد، نخستین فرصت زندگی برای آشنایی با اعمال خلافی نظیر اعتیاد و بی‌بندوباری جنسی است. به‌هرحال، با وجود تمام ممنوعیت‌ها و مراقبت‌ها، رفتارهای پرخطری، چون استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی، خالکوبی، روابط جنسی ناسالم و نامتعارف، در میان زندانیان بسیار شایع است.
● زنان، قربانیان خاموش
از سال ۱۹۸۵ تاکنون، آمار زنان بزرگسال مبتلا به ایدز از ۳۵ درصد کل تعداد مبتلایان به ۴۸ درصد افزایش داشته است. همچنین، ۶۰ درصد از مبتلایان به ایدز ۱۵ تا ۲۴ سال را زنان تشکیل می‌دهند.
در سال‌های نخستین کشف بیماری ایدز، گروه زیادی از محققان و جامعه‌شناسان گمان می‌کردند که ایدز بیماری‌ای است که عمدتاً مردان را مبتلا می‌کند. در یک دهه گذشته، آمارها نشان داد که زنان کمتر تحت تأثیر این بیماری بوده‌اند. اما امروزه زنان بار مخرب این اپیدمی را به‌دوش می‌کشند.
میزان آلودگی زنان جوان افریقایی به‌مراتب بیشتر از مردان جوان است. در سراسر جهان، حداقل نیمی از افرادی که به‌تازگی به این بیماری مبتلا می‌شوند زن‌ هستند و در میان افراد کمتر از ۲۴ سال، دختران و زنان جوان نزدیک به دوسوم افراد حامل ویروس را تشکیل می‌دهند.
اگر این میزان آلودگی ادامه پیدا کند، به‌زودی اکثر افراد آلوده به بیماری ایدز را در جهان زنان تشکیل خواهند داد.
کوفی عنان در بخشی از پیام خود گفت: «زنان فقیر به‌دلیل ابتلا به ایدز کم‌کم امنیت اقتصادی خود را بیش از پیش از دست‌ می‌دهند و غالباً از حقوق مربوط به مسکن، مایملک، ارث و حتی خدمات بهداشتی مناسب محروم می‌شوند. در مناطق روستایی، ایدز موجب از بین‌ رفتن نظام‌هایی شده است که طی قرن‌ها، در زمان قحطی و خشکسالی، به زنان برای حل مشکلاتی نظیر تغذیه خانواده‌هایشان کمک می‌کرد. در نتیجه این امر باعث ازهم‌پاشیدگی خانواده‌ها، مهاجرت و نهایتاً افزایش خطر آلودگی به ویروس HIV شده است. ایدز دختران را به علت مراقبت از اقوام بیمار، کمک برای حمایت از خانواده یا فرار از خانه مجبور به ترک تحصیل می‌کند. در نتیجه آنان بیشتر به ژرفای فقر سقوط می‌کنند. فرزندان آنان کمتر شانس رفتن به مدرسه دارند و امکان اینکه بیشتر به این بیماری آلوده شوند وجود دارد. بنابراین جامعه چندین برابر هزینه بیشتری برای تأثیر مخرب ایدز بر زنان می‌پردازد.
در کشور ایران، درحال‌حاضر نسبت مبتلایان زن و مرد، در مقایسه با گذشته، تغییر محسوسی نداشته است و همچنان مردان ۹۵ درصد مبتلایان را تشکیل می‌دهند. ولی در آینده به سمت تغییر این نسبت‌ها و افزایش شمار زنان مبتلا به ایدز حرکت خواهیم کرد.»
متأسفانه در ۷۰ درصد از زنان آلوده به ویروس HIV در ایران، انتقال از طریق تماس جنسی با همسر آلوده صورت گرفته است.
● آموزش، تنها راه پیشگیری
عملی کردن شعار «هر نوع رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج مـمنوع» از راه‌های کنترل بیماری ایدز است. باید به افراد جامعه تعلیم داد که در یک زندگی زناشویی طولانی، درصورتی‌که زوج جنسی نسبت به هم وفادار باشند و خود را به رعایت اصول اخلاقی ملزم کنند، خطر انتقال ویروس ایدز از طریق تماس‌های جنسی آنها را تهدید نخواهد کرد. اما هرگونه رابطه جنسی خارج از این چارچوب مشکوک و پرخطر است.
● آزمایش ایدز قبل از ازدواج
براساس آمارهای جهانی، از هر ۱۰ نفر آلوده به ویروس ایدز در جهان، ۹ نفر از ناقل بودن خود بی‌اطلاع‌اند. بنابراین پیشنهاد معاونت اجتماعی سازمان بهزیستی مبنی بر اجباری کردن آزمایش ایدز پیش از ازدواج بیجا نیست. اما از آنجا که صحبت درباره بیماری ایدز در ایران هنوز تابوست، مسئولان درباره اجباری کردن این آزمون اختلاف‌ نظر دارند. وزارت بهداشت، کمیته مبارزه با ایدز و سازمان انتقال خون به‌شدت با این اقدام مخالفت کرده‌اند و این کار را فاقد ارزش علمی و اجتماعی می‌دانند.

دكتر شیرین میرزازاده

منبع : پیام آشنا