معنا و مفهوم نسبی‌گرایی اخلاقی

نسبی‌گرایی گاهی اوقات به عنوان مکتبی تلقی می‌شود که بر طبق آن همه آرا از جهت کیفی در یک درجه اهمیت قرار دارند. البته این رویکرد به نسبی‌گرایی اغلب از سوی مخالفان آن ابراز می‌شود. این مکتب فلسفی از جهات و رویه‌های گوناگونی قابل تأمل است. به گزارش مهر در سطح اخلاقی نسبی‌گرایی بدان معناست که همه هنجارهای اخلاقی به یک درجه خوب و فضیلت محسوب می‌شوند. در معرفت‌شناسی هم نسبی‌گرایی اذعان می‌کند که همه باورها و نظام‌های باور به‌طور یکسان موجه و صادقند. منتقدان نسبی‌گرایی اما عموما چنین دیدگاه‌هایی را به عنوان دیدگاه‌هایی ناسازگار و نامنسجم قلمداد می‌کنند. این منتقدان نه تنها این نظرات را خودابطال می‌دانند یعنی اگر همه نظریات با یکدیگر از جهت توجیه و صدق مساوی‌اند خود این نظر نیز همردیف نظرهای دیگر است بلکه معتقدند این رویکرد به هیچگونه پیشرفت عقلی از سویی قائل نیست و هرگونه پیشرفتی معرفتی را رد می‌کند. از آنجا که نسبی‌گرایی با چنین اتهام‌هایی روبه‌رو است کمتر متفکری است که خود را نسبی‌گرا بنامد. با این همه پاره‌ای از معروف‌ترین متفکرانی که متهم به نسبی‌گرا بودن هستند چون: لودویک ویتگنشتاین، پیتر وینچ، توماس کوهن، ریچارد رورتی، میشل فوکو و دریدا در یک مبنای مشترک شریک‌اند و مبنایی برای موضع نسبی‌گرایی پیچیده‌تر و موجه‌تر را فراهم آورده‌اند.
هرچند که انواع و اقسام نسبی‌گرایی وجود دارند دو مشخصه مشترک میان همه آنها موجودند. اول آنکه همه آنها تصریح می‌کنند که هر امر و مقوله‌ای (‌نظیر ارزش‌های اخلاقی، زیبایی، معرفت، میل یا معنا) به چارچوبی از دیدگاه‌ها و مواضع (‌نظیر سوژه فردی، فرهنگ، دوره زمانی، زبان و یا نمایی مفهومی) وابسته هستند. یعنی ما نمی‌توانیم معرفت، خوبی و یا زیبایی را مستقل و بدون امری دیگر به بررسی نشینیم. فی‌المثل رویه‌ای از این نسبی‌گرایی معتقد است که معرفت تابع دوره‌ای زمانی یا ارزش‌هایی فرهنگی است. دوم آنکه آنها وجود یک موضع را که از همه مواضع دیگر برتر باشد رد می‌کنند. بنابراین این امکان هست که انواع مختلف نسبی‌گرایی را به روشی منصفانه تقسیم کنیم. مهم‌ترین تقسیم نسبی‌گرایی می‌تواند بر حسب موضوع به وجود آید. بنابراین اشکال نسبی‌گرایی اخلاقی، نسبی‌گرایی اخلاق را بیان می‌کنند، اشکال نسبی‌گرایی معرفتی، نسبیت معرفت را بیان می‌کنند و... این انواع می‌توانند به گروه‌های متمایزی تقسیم شوند و این کار با تعریف چارچوبی که موضوع مورد بحث در آن قرار دارد صورت می‌گیرد.
این دیدگاه‌ها هرچقدر که مناقشه‌برانگیز باشند و هرچقدر که سازگار باشند این نکته آشکار است موضوعی که نسبت بدان نسبی‌گرایی به وجود آمده از ارج و اهمیت زیادی برخوردار است هرچند که نمی‌توان نادیده گرفت در جهان معاصر شایع‌ترین و مرسوم‌ترین شکل نسبی‌گرایی، نسبی‌گرایی اخلاقی است. بر طبق این دیدگاه، ارزش‌های اخلاقی همه تابع فرهنگ، زبان، تاریخ یا طبقه‌ای خاص هستند. به همین جهت می‌توان یکی از مهم‌ترین پرسش‌های افرادی که از استقلال معرفت دفاع می‌کنند پرسش از دفاع آنها در قبال نسبی‌گرایی اخلاقی دانست.

منبع : روزنامه کارگزاران