هپاتیت ویروسی

اکثر مبتلایان به بیماری کبدی در کشور ما به‌علت عدم بروز علائم ظاهری، شناسائی نشده‌اند و در اغلب موارد پس از پیشرفت بیماری، فرد مبتلا شناسائی می‌شود. البته ذکر این نکته ضروری است که با افزایش آگاهی، نباید ترس نابجا را در جامعه ترویج داد. بدیهی است باید از افراد مبتلا حمایت مادی و معنوی کرد و در امر ریشه‌کنی بیماری همکاری نمود. مدیران محترم در هر وزارتخانه و یا سازمان می‌توانند شرایط محیط خود را در آماده‌سازی برخورد مناسب با بیماران مبتلا به هپاتیت هموار نمایند. این بیماران باید زندگی کنند، به فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی بپردازند و سربار جامعه نباشند. طرد کردن آنها و برخوردهای نامناسب بسیار ناصواب خواهد بود.
▪ هپاتیت، یک معضل جهانی
امروزه هپاتیت یکی از مشکلات عمده در زمینه بهداشت و درمان در سطح جهان است. علل و نحوه انتقال هپاتیت و شیوع آن با توجه به سطح بهداشتی، سنن و عادات اجتماعی و میزان رعایت مسائل اخلاقی متفاوت است. بشر از دیرباز با این بیماری آشنا بوده و بقراط، حکیم یونانی، در این‌باره نوشته است. در جنگ‌های داخلی آمریکا و جنگ جهانی اول، هپاتیت مشکل بزرگی بود و سبب خارج شدن تعداد زیادی از سربازان از صحنه جنگ و صدمات جبران‌ناپذیر به ارتش گردید. در جنگ جهانی دوم نیز به‌دلیل مشکلات بهداشتی و ... قشر، وسیعی از مردم در خاورمیانه و ایتالیا دچار هپاتیت شدند که این موارد در گزارش‌های پزشکی ثبت شده است.
طبق آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) حدود ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت ”ب“ هستند. هپاتیت ”ب“ پس از بیماری‌های سل و مالاریا شایع‌ترین بیماری مسری عفونی است. سالانه حدود ۵۰ میلیون نفر به تعداد افراد آلوده در دنیا افزوده می‌شود. بیشتر مبتلایان به این بیماری در کشور پهناور چین و تایوان به‌سر می‌برند. شیوع این بیماری در برخی از نواحی آسیا و آفریقا بسیار بالاست و تعداد آنها حتی به ۲۰ درصد جمعیت این مناطق نیز می‌رسد. شیوع ناقلین هپاتیت ”ب“ در ایران حدود ۳ درصد افراد جامعه یا قریب به دو میلیون نفر است. البته این آمار در شهرها و روستاهای مختلف کشور متفاوت است.
▪ نقش کبد در سلامتی
کبد کارخانه شیمیائی بدن است و بسیاری از اعمال پیچیده شیمیائی را که برای ادامه زندگی ارزش حیاتی دارند، انجام می‌دهد. نقش کبد در حذف مواد و سموم اضافی حاصل از سوخت و ساز موادغذائی بسیار حیاتی است.
▪ محل کبد در بدن
کبد بزرگترین اندام داخلی بدن است و نقش مهمی در تنظیم پدیدە‌های حیاتی برعهده دارد. در حقیقت، بدون کبد نمی‌توان زندگی کرد! کبد در قسمت بالا و راست شکم درست زیر دنده‌ها قرار دارد. وزن آن در بالغین حدود ۵/۱ تا ۵/۲ کیلوگرم است. در قسمت فوقانی کبد، عضله دیافراگم قرار دارد. خون‌رسانی به کبد بسیار زیاد است و به آن ”جگر سیاه“ نیز گفته می‌شود.
▪ کبد، اندام همه‌کاره
یکی از اعضای بدن که وجود آن برای ادامه حیات ضروری است، کبد است. خوشبختانه، ادامه حیات با بخش کوچکی از کبد نیز امکان‌پذیر است. در بیماری‌های مختلف به‌خصوص در هپاتیت ویروسی، کبد دچار التهاب و تخریب می‌شود. در اغلب موارد، با وجود اختلال در عملکرد کبد، علائم بیماری ظاهر نمی‌شود و تنها در مراحل پیشرفته نارسائی، اختلال عملکرد کبد خود را نشان می‌دهد.
▪ هپاتیت چیست؟
هپاتیت یعنی ”التهاب و ورم کبد“ که به آن ”یرقان“ نیز گفته می‌شود. مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده آن ویروس‌ها هستند، ولی باکتری‌ها و سموم گوارشی، بیماری‌های ارثی و خودایمنی و مصرف مشروبات الکلی نیز می‌تواند سبب بروز هپاتیت شود. ویروس‌ها موجودات بسیار ریزی هستند که با چشم معمولی دیده نمی‌شوند و تا کنون حداقل شش نوع مختلف از ویروس‌های مولد هپاتیت شناسائی شده‌اند و نام‌گذاری آنها به ترتیب حروف الفبای انگلیسی صورت گرفته است. ویروس هپاتیت E, D, C, B, A و G.
▪ علائم و نشانه‌های هپاتیت
به‌دنبال ورود ویروس هپاتیت به بدن فرد سالم، از هر طریق ویروس خود را به کبد رسانده و در آنجا رشد و تکثیر می‌یابد و علائم هپاتیت بروز می‌نماید.
تابلوی بیماری کاملاً متغیر است و بروز علائم ابتلا به بیماری از یک حالت سرماخوردگی و حالت آنفلوانزا، بی‌اشتهائی، ضعف و بی‌حالی، احساس کسالت و تیره رنگ شدن ادرار و کم‌رنگ شدن مدفوع، خارش و سردرد تا یک حالت یرقان شدید متغیر است. به این حالت ”هپاتیت حاد“ گفته می‌شود.
▪ ناقل بیماری هپاتیت
ناقل بیماری هپاتیت به کسانی گفته می‌شود که ویروس هپاتیت ‌”ب“ در خونشان به مدت بیش از ۶ ماه وجود داشته باشد، حال عمومی خوبی داشته و در بررسی آزمایشگاهی اختلالی در کار کبد آنان مشاهده نشود. در چنین شرایطی، ویروس به‌صورت مسالمت‌آمیز در داخل بدن وجود دارد ولی به کبد آسیبی نمی‌رساند. البته همان‌طور که گفته خواهد شد باید به‌صورت دوره‌ای این افراد را معاینه کرد، زیرا خطر فعال شدن ویروس و آسیب کبدی وجود دارد. در صورت انتقال ویروس هپاتیت ”ب“ از مادر آلوده به نوزاد، احتمال باقی ماندن عفونت و ناقل شدن نوزاد زیاد است و عمده ناقلین هپاتیت ”ب“ در کشور از این طریق مبتلا شده‌اند.
▪ راه‌های انتقال ویروس هپاتیت ”ب“
در مطالعاتی که توسط اینجانب و همکاران در سال ۷۵ در اهداکنندگان خون انجام شد، مشاهده شد که انتقال از مادر آلوده به نوزاد مهم‌ترین راه انتقال این بیماری در ایران است. در قدیم مهم‌ترین علت ابتلا به هپاتیت ”ب“ استفاده از خون و فرآورده‌های آن بوده است ولی از زمان شناسائی آزمون HBs Ag به‌عنوان یک تست تشخیصی و بررسی تمام خون‌ها از این نظر و استفاده از خون‌های عاری از ویروس هپاتیت ”ب“ این خطر بسیار کاهش یافته است. انتقال هپاتیت، به‌دنبال استفاده از وسایل غیراستریل دندان‌پزشکی، سوراخ کردن غیربهداشتی گوش، تزریقات غیربهداشتی زیرجلدی، طب سوزنی و خالکوبی نیز ممکن است.
خوشبختانه تماس‌های عادی و روزمره نظیر دست دادن، در یک اتاق کار کردن، معاشرت با دوستان و همکلاسی‌ها، خطر انتقال بیماری را به دنبال ندارد و جای نگرانی نیست. فقط رعایت نکات بهداشتی کافی است! نیازی به جدا کردن افراد ناقل هپاتیت در غذاخوری‌ها نیست و آنها همانند دیگران می‌توانند زندگی کنند.
▪ تشخیص
راه تشخیص این بیماری اندازه‌گیری آنتی‌ژن سطحی این ویروس یعنی HBs Ag است. در مورد فردی که آزمایش HBs Ag وی مثبت است، تنها نتیجه‌ای که می‌توان گرفت، این است که شخص، آلوده به ویروس هپاتیت ”ب“ است (یعنی در بدن وی ویروس هپاتیت ”ب“ وجود دارد). آنچه این آزمایش را معنی‌دار می‌کند، حال عمومی فرد، وضعیت کبد (اندازه آن و نتایج آزمایش‌های تخصصی کبد)، سونوگرافی کبد و چند آزمایش دیگر در مورد فعالیت ویروس در بدن است.
▪ دستورالعمل شیوه استفاده از واکسن هپاتیت ”ب“
پیشگیری از این بیماری یکی از مهم‌ترین راه‌های کنترل این بیماری است. واکسن هپاتیت ”ب“ مهم‌ترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری است. تزریق واکسن هپاتیت ”ب“ معمولاً در سه نوبت و به فواصل یک ماه و ۶ ماه پس از اولین تزریق است. تزریق واکسن باید عضلانی و حتماً در عضله بازو صورت گیرد.
▪ تأثیر واکسن
با استفاده از واکسن هپاتیت ”ب“ در سه نوبت تا ۹۵ درصد موارد باعث ایجاد آنتی باید ضد HBS در بدن شده و در واقع فرد ایمن می‌شود.
▪ واکسن هپاتیت باید به چه کسانی تزریق شود؟
در افراد زیر تزریق واکسن ضرورت دارد:
۱. تمام نوزادان متولد شده
۲. کودکان کوچک‌تر از ۹ سال
کمیته پیشنهاد دهنده واکسن در آمریکا (ACIP) پیشنهاد کرده که واکسن هپاتیت ”ب“ در افراد جوان‌تر از ۱۸ سال تزریق شود.
۳. کارکنان بهداشتی - درمانی (بیمارستان‌ها و...) که ممکن است با خون و فرآورده‌های آن و یا سوزن و سایر وسایل آلوده به ویروس هپاتیت ”ب“ در تماس باشند. این گروه شامل پزشکان، جراحان، پرستاران، دندانپزشکان، کمک دندانپزشکان، دندانسازان و دانشجویان گروه‌های مختلف پزشکی، کارکنان بخش‌های دیالیز، کارکنان آزمایشگاه‌ها، بانک خون، سازمان انتقال خون و کسانی که در خانه از افراد عقب افتاده مراقبت می‌کنند، می‌باشد.
- به گروه‌های فوق ”افراد پرخطر“ گفته می‌شود. تزریق سه نوبت واکسن هپاتیت ”ب“ و بررسی آنتی‌بادی‌های ضد ویروس هپاتیت ب (HBs Ab) یک تا سه ماه پس از آن ضروری است.
۴. همسر، فرزندان، والدین و کلیه کسانی که با فرد ناقل هپاتیت ”ب“ زندگی می‌کنند.
▪ نقش مدیران چیست؟
- فراهم کردن شرایط مناسب، جهت درمان بیماران مبتلا به هپاتیت ”ب“.
- ممانعت از بروز تشویش و نگرانی در بین همکاران ناقلین مبتلا به هپاتیت.
▪ هپاتیت ”سی“
یکی از شش ویروس شناخته شده هپاتیت، ویروس هپاتیت ”سی“ است که عامل اکثر موارد هپاتیت ویروسی در انسان است. تقریباً ۴ میلیون نفر در آمریکا به هپاتیت ”سی“ آلوده‌اند. سالیانه حدد ۱۷۰،۰۰۰ مورد آلودگی جدید شناسائی می‌شوند. امروزه هپاتیت ”سی“ مهم‌ترین دلیل انجام پیوند کبد در آمریکا است. در کشور ما احتمالاً ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر مبتلا به این ویروس هستند. هپاتیت ”سی“ به‌طور عمده از طریق خون منتقل می‌شود. این ویروس به راحتی به‌وسیله سیستم ایمنی میزان از بین نمی‌رود. بنابراین در بیشتر از ۸۵ درصد بیماران، هپاتیت ”سی“ عفونتی ماندگار است.
▪ راه‌های انتقال هپاتیت ”سی“
عفوت با ویروس هپاتیت ”سی“ یک مشکل مهم بهداشتی در سراسر جهان است. امروزه از این بیماری به‌عنوان یک معضل یاد می‌شود. ولی چنانچه اقدامات لازم در جهت کنترل و پیشگیری از آن صورت نگیرد، مطمئناً در آینده نزدیک یک فاجعه خواهیم داشت.
ویروس هپاتیت ”سی“ از راه تماس با خون آلوده منتقل می‌شود. ویروس هپاتیت ”سی“ در محیط خارج از بدن و درون خون خشک شده نیز سه ماه زنده می‌ماند. ولی با جوشاندن در ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد و به مدت ۵ دقیقه از بین می‌رود.
تا قبل از سال ۱۹۹۲ در کشورهای خارجی و قبل از سال‌های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۵ در ایران، شایع‌ترین راه انتقال ویروس هپاتیت ”سی“، استفاده از خون و فرآورده‌های آن بوده است. بدیهی است که پس از این سال‌ها تمام خون‌ها از نظر انواع بیماری‌های عفونی از جمله هپاتیت ”سی“ مورد بررسی قرار گرفته و تنها در صورت سالم بودن اجازه تزریق داده می‌شود.
دریافت مداوم فرآورده‌های خونی در دریافت کنندگان فاکتورهای انعقادی ۸ و ۹ در بیماران هموفیلی و همچنین دریافت خون در بیماران مبتلا به نارسائی مزمن کلیه که تحت دیالیز خونی قرار می‌گیرند، ایشان را در معرض خطر جدی ابتلا به هپاتیت ”سی“ قرار داده است. امروزه متأسفانه اعتیاد به موادمخدر تزریقی و تماس با خون افراد آلوده از طریق استفاده مشترک از سوزن مصرفی عامل مهمی در ابتلا به هپاتیت ”سی“ است.
بیماران مبتلا به هپاتیت ”سی“ به ۴ دسته کلی تقسیم می‌شوند:
۱. گروه اول: افراد در معرض خطر به‌دلیل سابقه مثبت استفاده از خون و فرآورده‌های آن مانند بیماران هموفیلی دیالیزی و تالاسمی.
۲. گروه دوم: سابقه مثبت تزریق خون در سال‌های قبل از ۱۳۷۴ که خون از نظر هپاتیت ”سی“ بررسی نمی‌شده است.
۳. گروه سوم: افراد معتاد به موادمخدر تزریقی و یا دارای شرکای جنسی متعدد.
۴. گروه چهارم: این گروه شامل ۳۰ تا ۴۰ درصد مبتلایان بوده و علت خاصی جهت ابتلای آنان یافت نمی‌شود.
▪ هپاتیت و اعتیاد
متأسفانه اعتیاد به موادمخدر تزریقی از علل مهم ابتلا به هپاتیت ”سی“ است. استفاده از سرنگ به‌صورت مشترک در بین معتادان به موادمخدر می‌تواند به انتقال انواع عفونت‌ها از جمله هپاتیت ”ب“، ”سی“ و ایدز منجر شود. البته اعتیاد به کوکائین و استنشاق از راه بینی نیز از راه‌های انتقال بیماری است. بزرگی که معتادان به موادمخدر را تهدید می‌کند ابتلاء به گونه‌های مختلف ویروس هپاتیت ”سی“ است که موجب بروز بیماری با شدت بیشتر است. در این موارد پاسخ به درمان با داروهای ضد ویروسی کم می‌شود.
▪ هپاتیت و انتقال در داخل خانواده
انتقال ویروس هپاتیت ”سی“ به‌دنبال تماس جنسی در خانواده شایع نیست.
باید توجه داشت که جداسازی وسایل زندگی مثل قاشق و بشقاب ضروری نیست، ولی جداسازی وسایل شخصی مثل مسواک، ریش‌تراش، ناخن‌گیر، برس، حوله و کیسه حمام ضروری است. هیچ دلیلی دال بر انتقال این عامل عفونی از راه مواد خوراکی مثل غذای آلوده و یا آب آلوده وجود ندارد. نسبت به انتقال این بیماری به دیگران نباید حساسیت شدید نشان داد و یا به‌گونه‌ای رفتار نمود که فرد احساس گناه نماید. صحیح‌ترین روش‌، آن است که این بیماری را شناخته، راه‌های انتقال آن را مشخص کرده و با اجرای صحیح دستورات بهداشتی و به دور از خرافات، مانع از انتقال بیماری شد.
▪ هپاتیت ”سی“ از راه‌های زیر منتقل نمی‌شود:
۱. دست دادن و بوسیدن فرد آلوده
۲. آشپزی کردن و در یک مکان غذا خوردن
۳. معاشرت معمول در محل کار و منزل
۴. در آغوش گرفتن مبتلایان
۵. از راه هوا
۶. شنا کردن در یک استخر
▪ تشخیص هپاتیت ”سی“
راه تشخیص این بیماری انجام آزمایش آنتی‌بادی ضد ویروس به روش الیزا است. در فردی که این آزمایش مثبت است باید با استفاده از آزمایش دقیق‌تر ریبا (RIBA) یا بلات (BLOT) وجود بیماری را اثبات کرد.
▪ آیا هپاتیت ویروسی (ب و سی) درمان دارد؟
بله. امروزه با استفاده از داروهای جدید می‌توان در درصد بالائی از بیماران نسبت به کنترل آن اقدام کرد.
در حال حاضر، ساخت داروهائی نظیر اینترفرون در کشور شروع شده است. نتایج حاصل از آزمایشات نشان داده که این دارو مؤثرتر از داروهای مشابه در کشورهای پیشرفته صنعتی است. داروی لامیودین نیز در فهرست داروهای بیمه کشور قرار گرفته است.
▪ وظیفه ما چیست؟
وظیفه ما ایجاد تسهیلات مناسب برای توزیع مناسب داروها با قیمت ارزان برای استفاده بیماران و همچنین ایجاد تسهیلاتی نظیر بیمه همگانی، ارائه خدمات ارزان‌تر برای بیماران و... است.پس امروزه می‌توان نسبت به مهار بیماری و بازگردان زندگی سالم به بیماران اقدام کرد، به شرطی که بیماران در مراحل زودرس بیماری تشخیص داده شوند و با پزشک خود همکاری نمایند.
دکتر سیدموید علویان(دانشیار د

منبع : مجله درد