ارگ سلطنتی سلطانیه ، سلطانیه،ابهر

محدوده ارگ سلطنتی كه «كهن‌دژ» نیز مانیده می‌شود، در وسط شهر سلطانیه با ابعاد 450×450 متر و در زمینی به مساحت تقریبی 20 هكتار واقع شده است. این محدوده از دو بخش خندق و حصار تشكیل یافته است. حدفاصل خندق و حصار (حداقل در جبهه جنوبی) پهنه‌ای به عرض 17 متر و طول 30 تا 40 متر می‌باشد و ارگ سلطنتی در میان حصار، قرار گرفته است. این مجموعه به شكل مستطیلی با ابعاد 315×295 متر، از سنگ سبزِ تراشیده همراه با 16 برج و یك دروازه بسیار زیبا ساخته شده است. در حال حاضر، ارتفاع متوسط حصار 4 متر است و قسمتی از آن در زیر خاك قرار دارد. این دیوار عظیم، در پِیِ خود، یك پیش‌آمدگی به عنوان ازاره‌ تزئینی دارد و چهار برح با قطر 17/55 متر در گرداگرد آن شناسایی شده است. موثق‌ترین منبعی كه ارتفاع حصار را تعیین كرده، طرح «سر رابرت كرپرتر» است. وی برج شمال غربی را به ارتفاع 40 فوت و عرض 12 فوت اندازه‌گیری نموده و طرح شماتیك جالبی از آن تهیه كرده است. در طرح مزبور، 17 ردیف سنگ‌چین قابل تشخیص است كه هر ردیف آن حدود 50 سانتی‌متر ارتفاع دارد. اگر ارتفاع سنگ‌چین ردیف مربوط به جان‌پناه برج را دو برابر ردیف‌های زیرین در نظر بگیریم، ارتفاع برج شمالی معادل 9 متر بوده است.
قلعه سلطانیه، آثار ارزشمندی از معماری و شهرسازی دوران مغول را در خود جای داده است. به طوری كه در متن‌های تاریخی آمده است، این قلعه دارای عناصر شهری گوناگونی بوده است.
جالب‌ترین عنصرِ شهریِ ارگ سلطانیه، مجموعه‌ای معروف به «ابواب‌البر» است. این مجموعه شامل مدرسه، دارالشفاء، دارالضیافه، دارالسیاده، خانقاه، دارالكتب، بیت‌‌القانون، دیوانخانه‌ای به نام كریاس، مسجد جامع و بالاخره آرامگاه سطنتی با موقوفات بسیار و مدیریت ویژه بوده است و خواجه رشیدالدین فضل‌اللّه نیز نایب‌‌التولیه آن بوده است.
بررسی‌های باستان‌شناسی، مطالعه متن‌های تاریخی و شواهد عینی گویای این حقیقت‌اند كه شهر سلطانیه در اوایل قرن هشتم هجری قمری یكی از شهرهای بسیار مهم كشور بوده است؛ اما به دلایل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و جغرافیایی، پس از مرگ اولجاتیو و ابوسعید بهادر، كه همراه با فروپاشی پایه‌‌های حكومتی مغول در ایران بود،‌ شهر سلطانیه نیز متروك و متلاشی‌ شد. هم اكنون قسمت اعظم این شهر تاریخی كه یك مجموعه معماری و سندی مهم از شهرسازی در دوران مغول است، در خاك مدفون شده است. از آثار این شهر عظیم تنها سه بنای مجموعه تاریخی چلپی‌اوغلی، بقعه ملاحسن كاشانی و گنبد سلطانیه باقی مانده است.
از دیگر قلعه‌های استان زنجان كه اطلاعات كافی درباره آن‌ها وجود ندارد،‌ می‌توان به قلعه‌های زیر اشاره كرد :
- قلعه شمیران در ناحیه طارم علیای زنجان كه به دوره ‌پیش از اسلام مربوط است.
- قلعه سانسیز (گورقلعه) در ناحیه‌ طارم علیای زنجان كه به دوره ساسانی و اسلامی تعلق دارد.
- ستی‌قلعه در ناحیه‌ ماه‌نشان كه به دوره ساسانی تعلق دارد.
- قلعه‌ قمچی در دهكده اركبین (110 كیلومتری زنجان) كه به 800 تا 900 سال پیش از میلاد تعلق دارد.